Rwy'n falch iawn o gymryd rhan yn y ddadl hon, a diolch i'r Ceidwadwyr am gynnig y ddadl hon heddiw. Bydd fy ffocws, gobeithio, o ddiddordeb i'r Siambr. Rwy'n mynd i ddechrau gyda dyfyniad gan grŵp theatr sy'n trefnu theatr yn seiliedig ar ein hanes a'n diwylliant—yr elfen dreftadaeth yr oedd fy nghyd-Aelod Luke yn sôn amdani. Maent yn galw eu hunain yn Contemporancient Theatre, 'Heb Hanes, Heb Hunaniaeth'—heb hanes, heb ein hunaniaeth, ni wyddom o ble y daethom.

Nawr, mae yna berthnasedd i hynny, Weinidog, a deuaf ato yn y man, oherwydd cyfarfûm yr wythnos diwethaf â'r dramodydd, yr actor a'r cyfarwyddwr, Vic Mills, a'r bardd, y nofelydd a'r academydd, yr Athro Kevin Mills, sy'n arwain y cwmni theatr hwn. Oherwydd y flwyddyn nesaf maent yn creu theatr yng nghwm Garw, yn fy etholaeth i, a fydd yn dathlu trichanmlwyddiant geni Dr Richard Price, y deuaf ato'n fwy manwl yn y man. Oherwydd pe baem eisiau eicon clasurol o Gymru, eicon sy'n fwy adnabyddus, mewn gwirionedd, y tu hwnt i'n gwlad ni, gan gynnwys mewn llefydd fel America, lle rydym eisiau adeiladu cysylltiadau'n fyd-eang ac yn rhyngwladol, mae Richard Price yn ticio'r bocsys i gyd, ac fe egluraf pam yn y munud. Ond maent hwy, ynghyd â Huw Williams, sy'n uwch ddarlithydd mewn athroniaeth ym Mhrifysgol Caerdydd, yn llwyfanu nid yn unig y ddrama a fydd yn teithio y flwyddyn nesaf drwy ysgolion, drwy ganolfannau cymunedol ac yn y blaen, ond hefyd gobeithio yn dod i'r Senedd i siarad am yr hyn y maent yn ei wneud ac i Senedd y DU hefyd.

Mae Richard Price yn ddyn arwyddocaol. Nawr, y rheswm rwy'n sôn amdano yw bod y strategaeth digwyddiadau cenedlaethol sydd gennym yma yn cyfeirio at ffocysau gwirioneddol ddiddorol. Felly, yr elw economaidd ar fuddsoddiad a phroffil rhyngwladol digwyddiadau—rwy'n cytuno'n llwyr; mae'n sôn am gyrhaeddiad rhyngwladol a thargedau digwyddiadau, felly dylem eu mesur yn ôl faint o broffil rhyngwladol y maent yn ei gynhyrchu, gan gefnogi a lleoli Cymru yn ei thro fel cyrchfan i ysbrydoli ymweliadau yn y dyfodol; mae'n sôn am sylw rhyngwladol ar y cyfryngau, a gynhyrchir yn benodol gan ddigwyddiadau mewn marchnadoedd o ddiddordeb; ymwybyddiaeth brand o Gymru; a digwyddiadau a gynhelir yn y tymor llai prysur ar dwristiaeth ac yn y blaen. Mae Dr Richard Price, athronydd ac ati yn ticio'r holl flychau hynny, Weinidog.

Felly, y pwynt rwy'n mynd i ddod ato ar ddiwedd fy ngeiriau byr yma heddiw yw i geisio gofyn am gyfarfod gyda chi, oherwydd rydym yn ceisio gwneud digwyddiadau lleol yma y flwyddyn nesaf, yng nghwm Garw, yn ardal Pen-y-bont ar Ogwr—gyda chefnogaeth Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr hefyd gyda llaw, sydd wedi rhoi arian tuag at hyn—ond mae angen inni edrych ar beth y gallwn ei wneud gydag eiconau fel hyn o Gymru i ddatblygu'r cyrhaeddiad rhyngwladol hwnnw hefyd. Felly, ceir pennod yn eich strategaeth sy'n ymdrin â dilysrwydd, digwyddiadau sy'n dda i Gymru, sy'n adlewyrchu a dathlu'r pethau sy'n ddilys Gymreig ym mhob agwedd, ac mae'n sôn am sicrhau y bydd diwylliant ac iaith Cymru yn cael eu cynrychioli mewn digwyddiadau yng Nghymru, gan helpu i adrodd straeon Cymru i drigolion ac ymwelwyr fel ei gilydd, ac mae'n sôn am gyflwyno mwy o ymdeimlad o Gymreictod ar gyfer digwyddiadau, drwy, er enghraifft, y dirwedd, arfordir, hanes, diwylliant ac yn y blaen—dathlu eiconau Cymreig i ddatblygu cynigion cryf ar gyfer digwyddiadau.

Felly, gadewch i mi droi at y Dr Richard Price. Soniais amdano yn y Siambr o'r blaen, ond nid yw'n adnabyddus iawn yma yng Nghymru. Mae'n debyg ei fod yn fwy adnabyddus yn ystod ei oes, ac fe gâi sylw'n fynych mewn gwirionedd mewn cartwnau ac erthyglau yn ei erbyn yn The Times a phapurau newydd eraill y dydd am ei fod yn ddraenen yn ystlys y sefydliad. Rwy'n ddyledus i'r Athro Kevin Mills am ddarn rhagorol a ysgrifennodd ar Dr Richard Price o Langeinwr, a aned ar fferm Tynton i deulu mawr, cyn gwneud ei ffordd i Lundain—fe gerddodd i Lundain, yn ôl y sôn. Roedd yn feddyliwr rhydd radicalaidd ac yn bregethwr; roedd yn feddyliwr gwleidyddol; yn fathemategydd. Mae wedi cael ei alw'n feddyliwr mwyaf dylanwadol Cymru. Yn ei eiriau ef, o'r erthygl hon gan yr Athro Mills, meddai Dr Price,

'Nid oes gair yn yr holl ieithoedd sy'n mynegi cymaint o'r hyn sy'n bwysig ac yn rhagorol... Ni all dim fod mor bwysig i ni â rhyddid. Dyna yw sylfaen pob anrhydedd, a phrif fraint a gogoniant ein natur.'

Dyna pam ei fod yn ddraenen yn ystlys y sefydliad; dyna pam ei fod yn cefnogi'r chwyldro Ffrengig; dyna pam ei fod yn cael ei ystyried yn un o sylfaenwyr y chwyldro Americanaidd a chyfansoddiad America; dyna pam ei fod nid yn unig yn feddyliwr gwleidyddol blaenllaw, ond hefyd yn feddyliwr mathemategol, ac yn gyfrannwr pwysig i ddamcaniaeth tebygolrwydd, theorem Bayes, sy'n sail i'r modd y caiff premiymau yswiriant eu hysgrifennu hyd heddiw, ac mae ei gyrhaeddiad yn America yn enfawr.

Lywydd, wrth gloi fy sylwadau, rwyf am ddweud yn syml fod Dr Richard Price yn un o eiconau Cymru a'i diwylliant a'i threftadaeth y byddai'n dda inni eu dathlu, nid yn unig yma yng Nghymru, ond i estyn allan at ein cefndryd yn America hefyd, oherwydd eu bod yn ei adnabod yn dda iawn, ac mae angen inni ddod â hwy yma i weld lleoliad ei eni ac i weld y digwyddiadau y gallwn eu cynnal yn ei enw.