Eitem 5, datganiadau 90 eiliad. Ac yn gyntaf, Mike Hedges.

Diolch. Capel y Tabernacl, Treforys. Eleni yw 150 mlynedd ers agor capel annibynnol y Tabernacl yn Nhreforys. Byddai'r rhai oedd yn gwylio Dechrau Canu Dechrau Canmol ddydd Sul wedi gweld y capel yn llawn a gweld ysblander y tu mewn a'r tu allan. Cynlluniwyd gan y pensaer John Humphrey a'i adeiladu ar gost o £15,000 ym 1872, sy'n cyfateb i dros £1 miliwn heddiw. Mae'n gapel mawr. 

Nid wyf yn gwybod sut i ddweud hyn yn Gymraeg, ond mae'n adeilad sy'n dangos Treforys, a chaiff ei weld fel capel Treforys.

Cynt, roedd yn gartref i gôr byd-enwog Orpheus Treforys, mae bellach yn cynnal cyngherddau yn rheolaidd ar gyfer côr merched Treforys, côr clwb rygbi Treforys a chôr y Tabernacl.

Fe'i adeiladwyd i gymryd lle Libanus, oherwydd bod hwnnw wedi mynd yn rhy fach i'r nifer oedd yn mynychu'n rheolaidd. Cafodd y dyluniad ei gopïo sawl gwaith mewn mannau eraill yng Nghymru. Y pulpud yw’r canolbwynt, ac islaw hwn mae’r sedd fawr i’r diaconiaid. Mae’r arysgrif Gymraeg uwchben yr organ yn darllen 'Addolwch yr Arglwydd mewn perffaith sancteiddrwydd'.

Fel unrhyw adeilad 150 oed, mae angen ei atgyweirio'n barhaus. Mae Cyngor Abertawe wedi bod yn cefnogi'r adeilad yn ddiweddar a throi'r festri yn ofod sydd ar gael i'r gymuned. Fel llawer o gapeli Cymru, mae ganddo gynulleidfa sy'n heneiddio ac yn dirywio. Fodd bynnag, dyma'r adeilad nodedig yn Nhreforys—salm 96.

Rwyf wedi gofyn o’r blaen am i’r Tabernacl gael ei droi’n amgueddfa grefydd yng Nghymru. Ni allwn fforddio colli’r adeilad hwn.

Hoffwn i fanteisio ar y cyfle hwn i longyfarch S4C, sydd a'i phencadlys yng Nghaerfyrddin, ar ddathlu ei phen-blwydd yn 40 oed wythnos diwethaf. Fe sefydlwyd y sianel ar 1 Tachwedd 1982, a dwi'n siŵr bod nifer ohonom ni yn cofio cwtsho o flaen y teledu ar y noson hanesyddol honno. Mae yna atgofion melys iawn gyda ni o'r lansiad.

Dros y degawdau diwethaf, mae'r sianel wedi creu rhaglenni a chymeriadau eiconig sydd wedi aros yn y cof i sawl cenhedlaeth o wylwyr: Superted, Sali Mali, C'mon Midffîld!, Cefn Gwlad, Pobol y Cwm, ac wrth gwrs gemau rygbi a phêl-droed cofiadwy iawn.

Mae'r sianel wedi datblygu nid yn unig i fod yn rhan bwysig o fywydau personol gymaint ohonom ni, ond mae ei chyfraniad i'n taith i fod yn genedl hyderus, gynhwysol a hyfyw erbyn heddiw wedi bod yn un nodedig iawn.

Tra bo heriau'n parhau, mae'r sianel wedi llwyddo'n rhyfeddol i esblygu wrth i'n harferion gwylio newid gymaint. Pan gafodd S4C ei lansio, dim ond pedair sianel oedd, ond erbyn hyn mae byd digidol ar blatfformau amrywiol yn bodoli, gyda dewis o gannoedd o sianeli. Ond diolch i ddyfeisgarwch y staff a rheolwyr, mae'r sianel wedi llwyddo i adlewyrchu Cymru'r unfed ganrif ar hugain i wylwyr ar draws y byd, gan sicrhau bod yr iaith Gymraeg yn eiddo i bawb yng Nghymru.

Wrth ddathlu'r 40, rhaid hefyd gydnabod y rheini a ymgyrchodd mor ddiwyd dros ei sefydlu, ac a aberthodd gymaint er budd y sianel: Gwynfor Evans, aelodau Cymdeithas yr Iaith, a phobl gyffredin oedd yn gweld pwysigrwydd cael sianel Gymraeg i ddyfodol yr iaith. Mae ein dyled ni yn fawr iddyn nhw.

Felly, hir oes i'r sianel ac ymlaen i'r 40 mlynedd nesaf. Diolch yn fawr.

Diolch i chi'ch dau.