A gaf fi argymell y dylai'r Aelodau ddarllen yr adroddiad llawn? Oherwydd mae yna rai pethau diddorol iawn ynddo, nid yn unig yr argymhellion a barn a chasgliadau'r pwyllgor, y mae'r rhan fwyaf ohonom yn eu darllen fel arfer mewn adroddiadau gan bwyllgorau nad ydym yn aelodau ohonynt.

Ar 1 Ionawr 2021, daeth y cytundeb masnach a chydweithredu i rym a sefydlodd hwnnw berthynas y DU â'r UE yn y dyfodol. Ni chytunwyd ar fynediad y DU at rowndiau rhaglenni ariannu strwythurol yr Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol. Roedd hynny'n golygu nad oeddem yn cael yr arian mwyach. Mae Llywodraeth y DU wedi datblygu ei chynlluniau ariannu newydd: cronfa adfywio cymunedol y DU, y gronfa ffyniant bro, a chronfa ffyniant gyffredin y DU. Mae Llywodraeth Cymru wedi dweud bod gostyngiad yn yr arian sy'n dod i Gymru. Mae Llywodraeth San Steffan wedi dweud nad yw hynny'n wir. Cafodd y ddau ddatganiad eu gwneud yn hyderus ac yn rymus, fel pe na bai'n bosibl dadlau'n eu herbyn. Nid yw'r naill na'r llall wedi dangos eu gwaith cyfrifo, er i Simon Hart addo dangos cyfrifiadau San Steffan, ond nid oedd yn Ysgrifennydd Gwladol yn ddigon hir ar ôl y cyfarfod i gyflawni'r addewid hwnnw. Rydym yn gofyn i Lywodraeth Cymru gyhoeddi eu cyfrifiadau pan fyddant yn gwneud datganiadau ariannol. Yn y diwedd, fe wnaethom ddarganfod bod rhywfaint, neu bron y cyfan, o'r gwahaniaeth yn deillio o'r ffaith bod San Steffan wedi cynnwys cyllid Ewropeaidd parhaus a oedd yn dirwyn i ben, ac ni wnaeth Llywodraeth Cymru hynny. Os oedd Llywodraeth Cymru'n gwybod hynny, pam na wnaethant ddweud wrthym yn y lle cyntaf? Byddai wedi gwneud bywyd yn llawer haws i'r pwyllgor, ac wedi arbed cryn dipyn o amser i ni.

Cafodd y prosesau cystadleuol mewn perthynas â chronfa adfywio cymunedol y DU a'r gronfa ffyniant bro eu beirniadu gan awdurdodau lleol hefyd. Cyfeiriodd Cyngor Sir Penfro, nad yw'n ardal Lafur yn bendant, at y broses gystadleuol gyda'r gronfa adfywio cymunedol fel un 'gynhenid wastraffus'. Esboniodd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, pan fyddwch yn ychwanegu cystadleuaeth am y cyllid, fod pob awdurdod lleol yn defnyddio llawer o adnoddau ac yn treulio llawer o amser, ac mae sefydliadau eraill yn defnyddio llawer o adnoddau, ac roedd rhaid iddynt roi amser ac ymdrech ar gyfer gwneud ceisiadau heb unrhyw sicrwydd o lwyddiant. Yna, wrth gwrs, roedd yn rhaid asesu'r holl geisiadau hynny. Rydych yn treulio llawer o amser, yn gwario llawer o arian, ac mae llawer o bobl yn cael siom yn y pen draw.

Lansiwyd y gronfa ffyniant gyffredin ar 13 Ebrill a bydd yn weithredol ar gyfer 2022-23 i 2024-25. Mae'n werth £2.6 biliwn ledled y DU. Mynegodd Pwyllgor Cyllid y pumed Senedd siom ynghylch y diffyg gwybodaeth a oedd ar gael am y gronfa ffyniant gyffredin yn ei hadroddiad ar baratoi ar gyfer cyllid yn lle cyllid yr UE yng Nghymru yn 2018. Daeth hyn ar ôl i'r Pwyllgor Materion Cymreig ddod i'r casgliad yn 2020 fod methiant wedi bod hyd at y pwynt hwnnw i ymgysylltu'n briodol â rhanddeiliaid a'r Senedd.

Mae dyraniadau lleol o'r gronfa ffyniant gyffredin yng Nghymru yn cael eu dosbarthu ar sail poblogaeth 40 y cant, mynegai cronfa adfywio cymunedol 30 y cant, a mynegai amddifadedd lluosog Cymru 30 y cant. O ran sut mae'r dosbarthiad yn wahanol i gyllid yr UE, fel y nodwyd, nid yw'n bosibl cymharu dyraniadau ar lefel awdurdod lleol gyda chyllid blaenorol yr UE oherwydd bod y rhan fwyaf o ddyraniadau prosiect yr UE yn rhychwantu mwy nag un ardal. Mae yna symudiad ymddangosiadol wedi bod o ranbarth gorllewin Cymru a'r Cymoedd tuag at ddwyrain Cymru. Fe fyddwn i'n ei roi mewn ffordd lawer symlach: o rannau tlotach Cymru i rannau mwy cyfoethog Cymru. Rwy'n croesawu'r ffaith bod y gronfa ffyniant gyffredin yn symud o broses ariannu gystadleuol y gronfa adfywio cymunedol a'r gronfa ffyniant bro.

A gaf fi ddod at y pwynt pwysicaf, yn fy marn i? Rwy'n credu mai prifysgolion yw'r allwedd i wella gwerth ychwanegol gros ac incwm Cymru. Os edrychwn ar ddinasoedd, rhanbarthau a gwledydd llwyddiannus, mae rôl prifysgolion yn hanfodol i lwyddiant economaidd. Mae gan ardaloedd llwyddiannus bobl hynod addysgedig a medrus yn byw ynddynt hefyd. Pam fod Palo Alto a Chaergrawnt ddwy neu dair gwaith yn fwy llwyddiannus nag unrhyw le yng Nghymru? Pam fod Mannheim yr un fath? Mae ganddynt y pethau hyn. Mae'r rhain yn hynod o bwysig. Os ydym am fod yn gyfoethog, mae angen mwy o brifysgolion, mae angen gwario mwy o arian ar brifysgolion, ac mae angen cyflawni mwy o ymchwil. Mae perthynas ansicr barhaus y DU â Horizon Ewrop yn ychwanegu at y pwysau sy'n wynebu prifysgolion Cymru. Mae Prifysgolion Cymru wedi croesawu'r cadarnhad diweddar gan Lywodraeth San Steffan fod ymgysylltu â Horizon Ewrop yn parhau i fod yn uchelgais i Lywodraeth y DU. Yn y cyfamser, rwy'n croesawu'r cyhoeddiad ynghylch pecyn ariannu i fuddsoddi yn sector ymchwil a datblygu'r DU. Bydd o fudd os bydd y DU yn parhau i gadw mewn cysylltiad agos â Horizon Ewrop yn y dyfodol, hyd yn oed os yw hynny'n unig er mwyn caniatáu i bobl â sgiliau gwych ddod i mewn i'r wlad hon a gweithio gyda phobl eraill yn Ewrop sydd â'r sgiliau gwych hynny er mwyn gwella ein cyfoeth. 

Mae'r buddsoddiad a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU yn cynnwys ychwanegiad o £100 miliwn mewn cyllid cysylltiedig ag ansawdd i brifysgolion Lloegr, ac rydym yn cael cyllid canlyniadol Barnett. Mae cyllid cysylltiedig ag ansawdd yn hanfodol i alluogi ein prifysgolion yng Nghymru gystadlu a denu buddsoddiad ychwanegol i Gymru, gan greu manteision i gymunedau ledled y wlad. Bydd darparu'r cyllid hwn i brifysgolion Cymru yn helpu i liniaru effaith yr ansicrwydd ynghylch y cysylltiad â Horizon Ewrop yn y dyfodol a cholli cronfeydd strwythurol a buddsoddi Ewropeaidd, ond yn y bôn, os ydych chi eisiau bod yn wlad gyfoethog, mae angen ichi gael gweithlu medrus iawn, addysgedig iawn, a phrifysgolion rhagorol.