Rwy'n cofio eistedd yn swyddfa'r arweinydd yng Nghyngor Sir y Fflint ym mis Mawrth 2020 yn ystyried sut y gallem anfon pawb i weithio gartref a chadw gwasanaethau rheng flaen i redeg. Roeddem wedi ein syfrdanu ac roedd yn frawychus i'n gweithlu. Ar y dechrau, treuliais amser yn casglu cyfarpar diogelwch personol o unrhyw fath gan grwpiau chwarae, ysgolion, busnesau a gwirfoddolwyr a oedd wedi bod yn argraffu masgiau wyneb 3D. Roedd cartrefi gofal sir y Fflint a staff gofal cartref yn daer am gael unrhyw fath o gyfarpar diogelwch personol. Nid oedd cyfarpar diogelwch personol a archebwyd ganddynt yn cael ei gyflenwi, a chefais wybod bod Iechyd Cyhoeddus Lloegr yn dargyfeirio'r holl gyfarpar diogelwch personol i'w mannau casglu hwy ac y byddent yn cael eu dosbarthu i Gymru wedyn. Fe gysylltais ag Airbus, oherwydd fe wyddwn fod awyren yn llawn o gyfarpar diogelwch personol yn dod i mewn, a chefais wybod wedyn fod y cyfan yn mynd i Lywodraeth y DU i gael ei ddosbarthu wedyn a bu'n rhaid inni aros.

Cafodd monitro ac olrhain yng Nghymru ei wneud drwy lywodraeth leol, sef yr arbenigwyr a oedd wedi arfer mynd i'r afael ag achosion o feirysau a chlefydau. Fe'i darparwyd ar ran fach iawn o gost y gwasanaeth yn Lloegr, a wnaed drwy gwmnïau preifat gan gostio biliynau, gyda lefelau llwyddiant gwael iawn. Rwy'n credu bod cyfradd llwyddiant Cymru yn 90 y cant drwy'r awdurdodau lleol, ond yn Lloegr, roedd yn 65 y cant ar gyfartaledd. Roedd yna waith partneriaeth gwych rhwng Llywodraeth Cymru ac arweinwyr awdurdodau lleol a phrif weithredwyr, gydag ymgysylltu wythnosol.

Gwastraffodd Trysorlys y DU £8.7 biliwn o arian cyhoeddus ar gyfarpar diogelwch personol na allai ei ddefnyddio; bron cymaint â holl wariant blynyddol GIG Cymru. Cafodd £4.3 biliwn arall o arian ei ddwyn drwy dwyll o gynlluniau cymorth COVID-19 a chafodd ei ddiystyru'n ddidaro. Cafodd llawer o'r cyfarpar diogelwch personol anaddas na ellid ei ddefnyddio ei gyflenwi gan gwmnïau a gafodd eu gosod ar lwybr cyflym gan ASau a Gweinidogion Torïaidd i gael contractau nad oeddent yn addas i'w cyflenwi, a gwelodd rhai o'r cwmnïau hyn eu helw'n tyfu fesul biliynau o bunnoedd. Rwy'n dweud hyn oherwydd gallai'r arian hwn fod wedi cael ei ddefnyddio bellach i dalu am gyflogau nyrsys, ar gyfer recriwtio gweithwyr gofal cymdeithasol, i lenwi'r twll du a achoswyd gan gostau ynni a chwyddiant cynyddol. [Torri ar draws.] Mae'n bwysig, oherwydd mae'n bwysig nawr i'r hyn y gallwn ei ddarparu i bobl sy'n sâl nawr.

Drwy gael ymchwiliad ledled y DU, fe fydd yn fwy cyflawn. Bydd gan Lywodraeth y DU bwerau ac adnoddau i allu cynnull yr holl wybodaeth angenrheidiol—[Torri ar draws.] Dim ond tri munud sydd gennyf—a'r pwerau sydd eu hangen i'w harchwilio. Mae Llywodraeth Cymru'n datgelu cannoedd o filoedd o ddogfennau i'r ymchwiliad ac rwyf am wybod pam yr effeithiwyd yn waeth ar rai carfanau: cymunedau BAME, pobl a oedd yn byw mewn ardaloedd difreintiedig. Fe wnaeth fy merch ddal COVID pan oedd hi 12 wythnos yn feichiog a datblygu cyflwr ar ei chalon wedyn a wnaeth iddi lewygu. Roeddwn eisiau gwybod a oedd hynny oherwydd ei bod yn feichiog neu oherwydd COVID; nid ydym yn gwybod o hyd. Ond wedi i adroddiad ymchwiliad y DU gael ei gyhoeddi, dylai'r Senedd allu ei ddadansoddi a dylid rhoi ystyriaeth bellach i sefydlu pwyllgor Senedd i gynnal ei ymchwiliad ei hun yn y meysydd sy'n galw am graffu pellach. Diolch.