3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am ymateb y Llywodraeth i fygythiadau o weithredu diwydiannol ar draws GIG Cymru, ac ar ei chynlluniau i geisio osgoi'r fath o weithredu drwy negodi? TQ696

Rwy'n drist fod ein gweithwyr iechyd wedi cyrraedd pwynt lle maent yn teimlo bod angen iddynt weithredu'n ddiwydiannol. Rwy'n deall ac yn cydymdeimlo'n llwyr â'u sefyllfa, ond heb gyllid ychwanegol gan Lywodraeth y DU, nid oes unrhyw arian i gynyddu ein cynnig cyflog heb doriadau sylweddol i staffio a gwasanaethau hanfodol. Rwy'n cyfarfod â chynrychiolwyr yr holl undebau gofal iechyd yr wythnos nesaf i archwilio a oes unrhyw bosibilrwydd neu ddewis arall a allai ein helpu i osgoi gweithredu diwydiannol.

Ddirprwy Lywydd, rydym yn wynebu sawl anghydfod. Mae sawl undeb wedi pleidleisio i fynd ar streic. Staff ambiwlans, wrth gwrs, yw'r rhai diweddaraf i baratoi i fynd ar streic. Mae'r Gweinidog wedi dweud eto mai toriadau Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am y cyfan, ac rwy'n cytuno ynglŷn â'u fandaliaeth economaidd a niwed eu toriadau i wariant cyhoeddus sy'n cael eu gyrru gan ideoleg. Ond er bod cyflogau'n amlwg yn ganolog i'r anghydfodau hyn, y gwir amdani yw bod llawer o hyn yn deillio o'r ffaith bod staff iechyd wedi bod yn teimlo, ers amser hir, nad ydynt wedi cael eu cefnogi, ac ar hynny, mae'n rhaid i Lywodraeth Geidwadol y DU a Llywodraeth Lafur Cymru ystyried o ddifrif a sylweddoli bod cyfleoedd i ddangos y gefnogaeth honno wedi cael eu colli dro ar ôl tro.

Nawr, heddiw, rwy'n gofyn i'r Gweinidog eto: pryd y bydd hi'n negodi? Mae gennym Lywodraeth Lafur yn gwrthod trafod ag undebau llafur. Dywedodd eto ei bod yn cyfarfod ag undebau; rwy'n cyfarfod ag undebau. Rydym angen gweld trafodaethau ystyrlon yn dechrau er mwyn ceisio osgoi'r streiciau. Nawr, gadewch imi ddyfynnu arweinydd y Blaid Lafur ar y newyddion boreuol yr wythnos hon. Dywedodd

'Gellir datrys yr anghydfodau hyn', a ddydd Llun, mewn digwyddiad Llafur, dywedodd Keir Starmer, 

'Mae'r Llywodraeth wedi bod yn eistedd ar ei dwylo drwy gydol yr anghydfodau hyn, yn hytrach na'u datrys. Ewch i Gymru ac fe welwch lywodraeth wahanol yn mabwysiadu dull gwahanol ac mae anghydfodau tebyg wedi cael eu datrys mewn gwirionedd.'

Nawr, a yw'r Gweinidog yn gwybod am beth mae'n siarad? Oherwydd nid wyf yn cydnabod hynny fel adlewyrchiad o safbwynt y Llywodraeth Lafur hon ar yr anghydfodau presennol—nid yw nyrsys na staff ambiwlans yn cydnabod hynny ychwaith. Fel y dywedodd un aelod o'r Coleg Nyrsio Brenhinol wrthyf, 'Ar hyn o bryd, ychydig iawn o wahaniaeth sydd rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth Lloegr. Nid yw'r naill na'r llall yn cefnogi'r gweithlu, nid oes unrhyw bartneriaeth gymdeithasol, nid oes unrhyw gyfathrebu, ac mae'r dyfarniad cyflog yr un fath. Felly, pam ddylai unrhyw un bleidleisio dros Lywodraeth Lafur pan nad oes unrhyw beth yn wahanol?'

Beth mae'r Llywodraeth Lafur yma yn ei wneud i geisio datrys yr anghydfodau hyn yng Nghymru, a phryd mae'r Gweinidog yn bwriadu dechrau trafod?

Da iawn.

Diolch yn fawr. Mae'n ddigon hawdd i chi ddweud, 'Da iawn'. Y ffaith amdani yw bod gennym swm penodol o arian. Dyna fe. Iawn? Felly, mae dewis gennym: rydych naill ai'n torri gwasanaethau neu rydych yn torri nifer y bobl er mwyn rhoi codiad cyflog. Nawr, nid wyf yn credu bod hynny'n rhywbeth y bydd yr undebau llafur eisiau ei wneud, ond yn amlwg mae hwnnw'n opsiwn. Mae hwnnw'n opsiwn. Ond rwy'n credu bod rhaid inni fod yn hollol glir yma: nid oes mwy o arian i'w gael. Nid oes mwy o arian i'w gael. Rydym mewn Llywodraeth—rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn i bobl ddeall—ac rydym yn gweithio mewn system y cytunwyd arni gyda'r undebau llafur; mae'n gomisiwn cyflogau annibynnol lle mae pawb yn rhoi eu tystiolaeth, maent i gyd yn dweud beth hoffent ei weld, ac mae hyn wedi bod yn digwydd ers blynyddoedd, ac yn sydyn rydym mewn lle gwahanol. Nawr, rwy'n deall ein bod mewn lle gwahanol oherwydd bod chwyddiant yn wahanol iawn i sut mae wedi bod yn y gorffennol. Felly, rwy'n deall yn iawn pam fod y gweithwyr hyn yn ddig. Ond gadewch imi ddweud eto, gadewch imi fod yn hollol glir: nid ymwneud ag un grŵp o weithwyr y mae hyn; mae hyn yn ymwneud â holl weithwyr y GIG. Felly, ni allwch ddewis un grŵp a dweud, 'Mae nyrsys yn bwysicach na phorthorion.' Mae yna 'Agenda ar gyfer Newid' ac rwy'n cyfarfod â chynrychiolwyr yr undebau iechyd yr wythnos nesaf i weld a oes unrhyw le inni fynd i'r afael â'r mater hwn ac osgoi'r gweithredu diwydiannol.

Weinidog, cefais wybod gan y Coleg Nyrsio Brenhinol heddiw eich bod yn dal heb gyfarfod â hwy'n benodol i drafod cyflogau nyrsys, ac nad ydych wedi cychwyn trafodaethau gyda hwy na thrwy fforwm partneriaeth GIG Cymru, sy'n hynod siomedig yn fy marn i. Yn fwyaf rhwystredig, rydych yn dal i bwyntio bys at San Steffan yn hytrach na chymryd cyfrifoldeb am eich gweithredoedd yma. Nawr, eich penderfyniad chi yw hwn. Eich cyfrifoldebau chi ydynt. Mae'n rhaid i chi dorri'r brethyn fel y gwelwch chi sy'n addas yma. Mae gennym 3,000 o swyddi nyrsio gwag, a gwariant o £140 miliwn ar nyrsys asiantaeth. Wel, mae hynny oherwydd y ffordd rydych chi a'ch rhagflaenwyr wedi rheoli'r GIG. Mae'r rhain yn benderfyniadau rydych yn eu gwneud yma ac mae'n rhaid i chi gymryd cyfrifoldeb am yr hyn y mae gennych gyfrifoldeb amdani. Cawsoch £1.2 biliwn yn ychwanegol yn natganiad yr hydref. Nawr, mae Llywodraeth yr Alban wedi cynnig dyfarniad cyflog o 8.7 y cant i nyrsys band 5, sydd wedi peri oedi rhag cynnal streic yn yr Alban, ac mae'r Coleg Nyrsio Brenhinol yn gofyn i aelodau a yw hwnnw'n dderbyniol. Felly, os gall Llywodraeth yr Alban negodi a gwneud cynnig, pam na allwch chi? Beth sy'n wahanol yma yng Nghymru i'r sefyllfa yn yr Alban? Mae Rhun wedi sôn am Keir Starmer. Mae Keir Starmer yn dweud ac yn awgrymu bod yr anghydfodau yma wedi eu datrys. Dyna mae'n ei ddweud. Felly, a gaf fi ofyn i chi, Weinidog, a ydych chi wedi cywiro Keir Starmer neu a yw'n gwybod rhywbeth nad ydym ni yn ei wybod?

A gaf fi fod yn glir fod Llywodraeth yr Alban yn gweithio o fewn fframwaith gwahanol i'r fframwaith sydd gennym ni? Felly, rydym wedi ymrwymo i'r comisiwn cyflogau annibynnol. Fe wnaeth yr holl undebau gytuno i wneud hynny. Fe wnaeth pob un ohonynt roi eu tystiolaeth. Fe wnaethom ni roi ein tystiolaeth. Maent yn cael tystiolaeth annibynnol gan bobl sy'n gwybod am yr economi, chwyddiant a'r holl bethau hynny, ac yna maent yn dod i gasgliad. Mae'r system yn yr Alban yn wahanol. Felly, dyna un rheswm pam eu bod yn wahanol.

A'r peth arall sy'n rhaid ichi ei gofio yw eu bod wedi cynnig mwy o gyflog ac mae hynny wedi dod ar gost sylweddol i wasanaethau. Felly maent wedi cymryd tua £400 miliwn allan o'r gwasanaethau. Felly, pan fyddwch yn lladd arnaf oherwydd rhestrau aros yr wythnos nesaf, fe fyddwch yn deall, mewn gwirionedd, fod rhaid inni sicrhau ein bod nid yn unig yn cefnogi pobl sy'n gweithio yn y GIG, rydym hefyd yn cefnogi pobl sy'n aros i gael eu trin gan y GIG, a dyna'r cydbwysedd y mae'n rhaid i chi ei daro fel Llywodraeth. Ac rydym yn credu ei bod yn iawn fod rhaid inni ddeall bod yna bobl ar draws y GIG sy'n haeddu dyfarniad cyflog, rydym wedi mynd mor bell ag y gallwn, ond rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn i bobl ddeall, er cymaint yr hoffem fynd gam ymhellach, pe baem yn parchu ac yn darparu dyfarniad cyflog ar sail chwyddiant, y byddai'n costio tua £900 miliwn i ni. Nawr, mae hwnnw'n swm sylweddol o arian i ddod allan o wasanaethau rheng flaen. Mae honno'n alwad anodd iawn, ac mae'n rhaid imi ddweud yn glir nad wyf yn credu y byddai'r cyhoedd mewn sefyllfa lle byddent yn dweud, 'Rydym yn hapus i chi dorri ein gwasanaethau er mwyn talu'r swm hwnnw.'

Diolch i'r Gweinidog.