6. Pa gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i ddarparu cymorth i fusnesau yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru wrth i’r argyfwng costau byw ddwysáu? OQ58880

Diolch. Llywodraeth y DU sydd â'r ysgogiadau i fynd i'r afael â chynnydd mewn costau i fusnesau, cyfraddau llog ar gyfer benthyca, treth ffawdelw a rheoleiddio'r farchnad. Ein blaenoriaeth yw cefnogi busnesau i ddatgarboneiddio ac i arbed, ac rydym yn chwilio am gyfleoedd i'w helpu i wneud hynny.

Diolch yn fawr iawn. Fel rŷn ni i gyd yn gwybod, busnesau bach yw asgwrn cefn ein heconomi wledig. Fodd bynnag, mae'r argyfwng costau byw wedi bod yn ergyd sylweddol iddyn nhw, gydag adroddiad diweddar gan Ffederasiwn y Busnesau Bach yn nodi bod 63 y cant o fusnesau bach wedi gweld costau ynni yn cynyddu dros y flwyddyn diwethaf—dau allan o bob pump wedi gweld eu costau yn mwy na dyblu.

Nawr, mae gan Ganolbarth a Gorllewin Cymru nifer arbennig o uchel o fusnesau off-grid sy'n ddibynol ar LPG neu olew ar gyfer gwresogi, ac yn agored felly i amrywiadau ym mhris y farchnad. Er enghraifft, mae Caws Teifi—cynhyrchydd caws nodedig yng Ngheredigion—wedi profi prisiau tanwydd LPG yn codi o 40c y litr i 80c y litr, a chyfanswm eu costau ynni blynyddol yn codi o £20,000 i £40,000. Felly, tra bod busnesau gwledig yn wynebu'r cynnydd aruthrol hwn, mae Llywodraeth San Steffan ond wedi clustnodi swm pitw o £150 i gefnogi busnesau off-grid. Felly, wrth i fusnesau bach wynebu dyfodol ansicr, pa bwysau a chefnogaeth gall Llywodraeth Cymru eu rhoi i gefnogi busnesau off-grid, y gaeaf hwn?

Mae cymorth penodol ar gael drwy Busnes Cymru, ac mae rhai o'r cynghorwyr effeithlonrwydd ynni yn edrych ar yr hyn a allai fod yn bosibl i'r busnesau hynny, oherwydd bydd yn amrywio o un busnes i'r llall. Rwy'n cydnabod y pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud am fusnesau nad ydynt ar y grid a'u costau ynni yn ogystal â busnesau sydd ar y grid ac sy'n gweld cynnydd mewn costau ynni.

Ond mae hefyd yn atgyfnerthu'r heriau yn y cynllun rhyddhad ar filiau ynni. Fel y dywedais yn gynharach, nid oes deddfwriaeth wedi'i derbyn mewn perthynas â'r cynllun, nid yw'n gweld gostyngiadau uniongyrchol yn cael eu trosglwyddo i fusnesau nawr wrth inni wynebu'r gaeaf, a phan fydd yr adolygiad wedi'i gwblhau, bydd yn gwneud gwahaniaeth o bwys i'r busnesau hynny o ran cynllunio ar gyfer y dyfodol. Os mai sylfaen fwy hirdymor yn unig sydd gan y cynllun i ddarparu sicrwydd i fusnesau, mae'n bosibl y bydd rhai o'r busnesau hynny'n dewis gwneud dewisiadau parhaol am eu busnes. Felly, pan ddaw'r cynllun rhyddhad, bydd yn bwynt pwysig i fusnesau ar draws y DU, nid yn unig i'r rheini a elwir yn fusnesau ynni-ddwys. Rhan o fy mhryder yw a fydd busnesau nad ydynt ar y grid yn cael eu hystyried ar gyfer hynny. Mae'r pwyntiau a wnawn, ac yn wir, yn fy ymddangosiad diweddar yn y Pwyllgor Economi, Masnach, a Materion Gwledig, ymrwymais i rannu'r dystiolaeth rydym wedi'i darparu i ymgynghoriad yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol ar y cynllun rhyddhad ynni, a fydd yn berthnasol i ystod o'r busnesau hyn yn uniongyrchol. Byddaf yn gwneud yn siŵr fod y dystiolaeth honno ar gael, a bydd yn cael ei chyhoeddi pan fydd wedi'i darparu i'r pwyllgor.

Weinidog, cefais fraw wrth ddarllen bod ystadegau'r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn dangos bod pris cyfartalog peint o gwrw wedi codi 9 y cant o'i gymharu â'r llynedd, a bellach mae dros 50 o dafarndai yn cau ledled y DU bob mis, o'i gymharu â thua 30 o dafarndai y mis y llynedd. Tafarndai yw curiad calon nifer o gymunedau ym Mrycheiniog a Sir Faesyfed, ac maent yn chwarae rôl gymdeithasol bwysig i lawer o bobl. Felly, hoffwn ofyn i'r Gweinidog: beth mae Llywodraeth Cymru'n ei wneud i gefnogi ein tafarndai drwy aeaf anodd a thu hwnt?

Wel, rydym yn sicr yn cydnabod bod tafarndai yn rhan bwysig o fywyd y gymuned, nid yn unig fel busnesau sy'n cyflogi pobl, maent hefyd yn rhoi ymdeimlad o le i lefydd hefyd. Ac unwaith eto rwyf wedi cydnabod y ffordd y mae tafarndai wedi cael sylw heddiw ac mae'r busnesau bragu wedi codi ar fwy nag un achlysur yn y gyfres hon o gwestiynau: mae heriau'n ymwneud â deunydd crai yn cynyddu, yr heriau'n ymwneud â'r cynnydd yng nghostau ynni hefyd a beth mae hynny'n ei olygu wedyn i dafarndai sy'n wynebu eu heriau eu hunain gyda chael y nifer cywir o staff ac yn wir, eu costau eu hunain yn codi. Felly, rwy'n cydnabod bod yna her. Mae yna anawsterau wedyn, y tu hwnt i'r gymorth rydym wedi'i ddarparu drwy ardrethi busnes, mewn perthynas â pha gefnogaeth arall y gallwn ei darparu'n ymarferol mewn cyllideb sydd heb lawer o le i symud. Fe welwch yn y gyllideb ddrafft nad yw'r Gweinidog cyllid wedi cadw unrhyw arian dros ben yn ôl i wneud hynny. A daw hefyd yn sgil ffigurau chwyddiant heddiw sy'n dangos cwymp bach o 11.1 y cant i 10.7 y cant, ond fel y dywedais, mae'r brif gyfradd ar gyfer bwyd a diod sy'n effeithio'n uniongyrchol ar sut y gall tafarndai wneud busnes wedi cynyddu 16.5 y cant. Felly, rwy'n cydnabod bod ystod eang o heriau, ac mae'n rhan o'r sgwrs y byddwn yn parhau i'w chael, nid yn unig gyda'r sector ond gyda Llywodraeth y DU i ddeall beth y gallwn ei wneud a pha adnoddau fydd ar gael i geisio cefnogi tafarndai fel busnesau a chanolfannau pwysig o fewn cymunedau.