Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy’n gwneud y cynnig ar ran y pwyllgor.

Mae’n bleser gen i agor y ddadl heddiw am adroddiad y Pwyllgor Diwylliant, Cyfathrebu, y Gymraeg, Chwaraeon a Chysylltiadau Rhyngwladol ar effaith costau cynyddol ar ddiwylliant a chwaraeon. Hoffwn ddiolch i bawb a gymerodd ran yn yr ymchwiliad hwn ac sydd wedi rhannu eu profiadau nhw gyda ni fel pwyllgor. Mae hyn yn cynnwys y nifer sylweddol o ymatebion ysgrifenedig a gawsom. Mae hwnna'n dystiolaeth o ba mor bryderus y mae llawer o randdeiliaid am effaith costau byw ar eu gwaith. Hoffwn i ddiolch hefyd wrth gwrs i aelodau'r pwyllgor a’n tîm cynorthwyo am eu gwaith nhw.  

Mae diwylliant a chwaraeon yn arbennig o agored i’r problemau sy’n cael eu hachosi gan gostau byw uwch. Dydy cymryd rhan mewn gweithgareddau heb ddychwelyd yn ôl i’r lefelau cyn y pandemig. Mae hyn yn niweidio’r incwm yn y sectorau hyn, ac yn golygu bod llawer o bobl—yn aml y rhai mwyaf difreintiedig—yn colli’r manteision corfforol, meddyliol a chymdeithasol sy’n gysylltiedig â chymryd rhan. Ac fel y clywsom ni, nid pethau moethus ydy chwaraeon a diwylliant, ond y pethau sy’n rhoi pwrpas i fywydau pobl, y pethau sy’n ennyn hapusrwydd. Dydy’r colled ddim yn ariannol yn unig.

Ond mae’r pictiwr ariannol ar gyfer y sectorau hyn yn un sy’n achosi pryder. Mae lleoliadau yn y sectorau yn aml yn defnyddio llawer o ynni ac yn gweithredu gyda maint elw cul iawn. Mae pyllau nofio, er enghraifft, yn ddrud i’w gwresogi, ac yn wynebu costau cynyddol mewn meysydd eraill, fel cemegion glanhau. Mae costau uwch a llai o incwm yn golygu bod lleoliadau fel hyn mewn perygl o gau yn barhaol. Unwaith y byddan nhw wedi cau, maen nhw’n annhebygol o ailagor.

Ac mae’r problemau yn ddifrifol gyda diwylliant hefyd. Dywedodd cyngor y celfyddydau ym mis Medi fod yr

'argyfwng sy’n wynebu'r sector mor fawr ag ar unrhyw adeg dros y ddwy flynedd diwethaf.'

Roedd y sectorau hyn dan fygythiad o gau lleoliadau ar raddfa eang yn barhaol yn ystod y pandemig. Fe wnaeth gweithredu cyflym yn ystod COVID, a chyllid hefyd gan Lywodraeth Cymru, dros £140 miliwn, gwnaeth hwnna atal hyn rhag digwydd. Ein pwynt ni fel pwyllgor yw y byddai'r arian hwn wedi cael ei wastraffu pe bai’r lleoliadau hyn yn cael eu cau nawr.

Rydyn ni wedi galw am gyllid ychwanegol wedi’i dargedu i gynnig achubiaeth i leoliadau a allai gau’n barhaol yn ystod y misoedd nesaf, ond sydd â siwr o fod dyfodol hir a chynaliadwy o’u blaenau fel arall. Mae Llywodraeth Cymru yn dweud ei bod wedi derbyn ein hargymhelliad allweddol ar gyfer cyllid ychwanegol ar gyfer y sectorau hyn; mae hwn i'w groesawu, ond mae’r swm sy’n cael ei ddarparu, yn anffodus, yn ffracsiwn o’r hyn y mae’r sector wedi galw amdano.

Mae’r Dirprwy Weinidog wedi cyfeirio at £3.75 miliwn ychwanegol ar gyfer diwylliant a chwaraeon yn ystod blwyddyn ariannol 2022-23. Wrth gwrs, mae arian ychwanegol yn beth i'w groesawu, ond gellir cymharu hyn â’r £5 miliwn i £10 miliwn ar gyfer y celfyddydau yn unig y mae cyngor y celfyddydau wedi galw amdano. Byddai’n dda gwybod faint o’r £3.75 miliwn y cyfeiriodd y Dirprwy Weinidog ato oedd ar gyfer dyfarniadau cyflog yn y sectorau hyn.

Dywedodd Llywodraeth Cymru wrthym yn ystod yr ymchwiliad fod y

'twf yng nghostau ynni ynghyd â chwyddiant cynyddol yn peri risgiau i unigolion, aelwydydd, busnesau, sefydliadau a sectorau na welwyd ers yr Ail Ryfel Byd.'

Ond ein barn ni fel pwyllgor yw nid yw’r ffordd y mae’n ymateb yn cyfateb i’r disgrifiad hwn. Cafodd Llywodraeth Cymru ganmoliaeth haeddiannol gan y sector ddiwylliannol am ba mor gyflym oedd ei hymateb i COVID-19, ond hyd yma, mae ei hymateb i effaith costau cynyddol ar ddiwylliant a chwaraeon wedi methu â chyd-fynd â pha mor ddifrifol yw’r argyfwng. Roedd y pandemig yn broblem gyffredinol a oedd yn gofyn am ymatebion penodol i’r sector. Mae’r un peth yn wir am yr argyfwng costau byw, ac yn anffodus, mae’r sefyllfa wedi gwaethygu ers cyhoeddi ein hadroddiad.

Mae gostyngiadau yn y cymorth ar gyfer biliau ynni gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig ym mis Ionawr 2023 wedi cynyddu pryderon ynghylch cau busnesau ar draws y sectorau diwylliant a chwaraeon. Dywedodd UK Active y bydd cynllun gostyngiad biliau ynni newydd y Llywodraeth yn methu â rhoi’r cymorth sydd ei angen ar filoedd o byllau nofio, canolfannau hamdden a champfeydd i osgoi cyfyngiadau pellach ar wasanaethau, cau canolfannau a cholli swyddi. Dywedodd y Music Venue Trust fod lleoliadau, ynghyd â’r sector lletygarwch cyfan, wedi’u rhoi mewn categori cyffredinol o gymorth sydd mor annigonol fel ei fod yn anochel yn gorfod arwain at gau lleoliadau yn barhaol.

Rydyn ni wedi dechrau gweld arwyddion sy’n peri pryder y gallwn weld lleoliadau yn cau ar raddfa eang ac yn barhaol, a hynny yn fuan iawn: yng Nghaerdydd, gyda dyfodol Neuadd Dewi Sant ac Amgueddfa Caerdydd; ac mae Cyngor Sir Powys wedi osgoi o drwch blewyn cau pyllau nofio dros dro mewn ymateb i’r argyfwng ynni. Mae un o’r deisebau mwyaf poblogaidd yng Nghymru ar hyn o bryd yn galw am gyllid uniongyrchol i gefnogi pyllau nofio a chanolfannau hamdden yn ystod yr argyfwng ynni. Wrth gwrs, ym mis Tachwedd, rhybuddiodd UK Active fod 40 y cant o ardaloedd cyngor mewn perygl o golli eu canolfannau hamdden a phyllau nofio o fewn pum mis, neu weld gwasanaethau’n cael eu had-drefnu neu eu cau.

Felly, yn anffodus, dydy’r pictiwr ddim yn un braf; dyw e ddim yn un hawdd ei drafod, ond mae’n angenrheidiol inni ei drafod. Felly, rwy’n edrych ymlaen at glywed sylwadau Aelodau eraill, ac wrth gwrs, y Dirprwy Weinidog. Ac rwy’n gobeithio y gallwn ni gynnig gobaith yn yr adeg dywyll iawn yma.