1. Pa drafodaethau mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ynghylch y strategaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol ers ei chyhoeddi'r llynedd? OQ59068

Dim ond gweithredu unedig o bob rhan o gymdeithas all ddod â chamdriniaeth i ben a sicrhau bod pawb yng Nghymru wir yn gallu byw heb ofn. Mae ein strategaeth genedlaethol trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, VAWDASV, yn nodi ein nodau, a bydd y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn parhau i weithio'n agos gyda holl gyd-Weinidogion y Cabinet i sicrhau ei bod yn cael ei chyflawni.

Diolch, Trefnydd. Mae'r strategaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, i mi, yn un o'r darnau pwysicaf o waith mae Llywodraeth Cymru wedi'i gyhoeddi'r tymor hwn, yn enwedig i fy nghymunedau yn y Rhondda. Yn syfrdanol, mae nifer y digwyddiadau o drais a cham-drin domestig sydd yn cael eu hadrodd i Heddlu De Cymru yn Rhondda, yn amlach na pheidio, ddwywaith cymaint â'r nifer ar gyfer Cynon, Taf a Merthyr gyda'i gilydd. Gwyddom hefyd fod y ffigurau hyn yn cynyddu ar ddyddiau gemau rygbi rhyngwladol. Ar ddechrau gemau'r chwe gwlad, rwyf yn ymgyrchu, ym mis Chwefror, gyda phartneriaid, i godi ymwybyddiaeth o'r gefnogaeth leol a chenedlaethol sydd ar gael i ddioddefwyr a chyflawnwyr. Rwy'n gwybod bod y gefnogaeth ar gael diolch i'r strategaeth, ond mae angen i bobl fod yn manteisio arni. Trefnydd, ers cyhoeddi'r strategaeth, pa waith sydd wedi'i wneud i sicrhau bod pobl yn gwybod ble a sut y gallan nhw gael y gefnogaeth hon? Ac ydyn ni'n dal i allu ariannu gwasanaethau yn llawn yn ystod yr hinsawdd ariannol bresennol?

Wel, fel y mae Buffy Williams wedi amlinellu, yng Nghymru, rydym yn gwybod bod gormod o bobl yn dal i brofi cam-drin domestig a thrais rhywiol, ac mae ein strategaeth yn rhoi atal yn gwbl ganolog iddi, gan symud y pwyslais o symptom i achos trwy ddull gweithredu iechyd y cyhoedd. Cyfeiriodd Buffy Williams at ein Deddf arloesol nôl yn 2015, ac fe greodd hynny ddyletswyddau ar awdurdodau lleol a byrddau iechyd yng Nghymru i gyhoeddi a gweithredu strategaethau ar gyfer mynd i'r afael â'r materion hyn yn ein cymunedau lleol, ac mae hynny wir yn sicrhau bod mynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod a merched yn cael blaenoriaeth ledled Cymru. 

Fe wnaethoch chi sôn am ymgyrch y chwe gwlad sydd ar ddechrau, a thrwy ein hymgyrchoedd Byw Heb Ofn, mae hwnnw'n gyfnod pan ydym yn rhoi mwy o gyhoeddusrwydd i'r rheini. A byddwn yn parhau i godi ymwybyddiaeth o stelcian, o aflonyddu, o gam-drin a thrais yn erbyn menywod ym mhob agwedd ar fywyd, ac mae hynny'n cynnwys y stryd a mannau cyhoeddus eraill. A'r hyn y mae'r ymgyrchoedd hyn yn ei wneud mewn gwirionedd yw rhoi cyngor ymarferol i'r rhai a allai fod yn dioddef camdriniaeth, a hefyd tynnu sylw at y gefnogaeth sydd ar gael i alluogi ffrindiau a theulu, a'r gymuned ehangach, i adnabod camdriniaeth a chymryd camau diogel, a dangos y ffordd i bobl sy'n cyflawni, sydd eu hunain yn poeni am eu hymddygiad. Mae Llywodraeth Cymru'n parhau i ariannu cynghorwyr rhanbarthol a gwasanaethau arbenigol, gan gynnwys llinell gymorth 24/7 Byw Heb Ofn. Mae hynny'n cefnogi dioddefwyr cam-drin domestig a thrais rhywiol, ac yn gweithio'n ddiflino i sicrhau nad oes unrhyw ddioddefwr yn disgyn drwy fylchau yn y ddarpariaeth o wasanaethau, yn enwedig y rhai sydd mewn mwy o berygl. Ac rydym yn croesawu cydweithio a gweithio mewn partneriaeth hirdymor rhwng y gwasanaethau, a hefyd y gwasanaethau cyfiawnder troseddol, gan gydweithio mewn gwirionedd i ymdrin â chymhlethdodau'r trawma y gall pobl eu profi.

Gweinidog, mewn datganiad ysgrifenedig dyddiedig 19 Ionawr ar ddiogelwch menywod mewn mannau cyhoeddus yng Nghymru, cyfeiriodd y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol at strategaeth genedlaethol trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, Llywodraeth Cymru. Dywedodd y Gweinidog y bydd y strategaeth yn cael ei chyflawni drwy

'"ddull glasbrint" ar y cyd, ochr yn ochr â grŵp o sefydliadau partner allweddol, gan gynnwys yr heddlu a’r sector arbenigol.' 

Un o'r ffrydiau gwaith glasbrint yw aflonyddu ar y stryd a diogelwch mewn mannau cyhoeddus, gan ddarparu pwyslais ac arbenigedd ar gyfer dull arloesol o ymdrin â'r materion hyn. Ar hyn o bryd yng Nghasnewydd—ardal rwy'n ei chynrychioli yn Nwyrain De Cymru—mae pob yn ail olau LED yn y ddinas yn cael ei ddiffodd o hanner nos tan 6 y bore. Ond mae cyngor Llafur Casnewydd yn ystyried diffodd y 19,000 o oleuadau, ac eithrio mewn 'safleoedd allweddol o ran diogelwch', dros nos, mewn ymgais i dorri costau. Ar ben hynny, ers diwedd 2019, mae goleuadau stryd ar draws Bwrdeistref Sirol Caerffili wedi eu diffodd bob nos rhwng hanner nos a 5.30 y bore. Felly, ydych chi'n cytuno â mi, Gweinidog, bod diffodd goleuadau stryd yn y nos yn gwrthdaro'n uniongyrchol â nodau strategaeth eich Llywodraeth i helpu menywod a merched i deimlo'n ddiogel ar ein strydoedd? Ac a fyddwch chi'n codi'r mater hwn gyda'r awdurdodau lleol dan sylw, wrth symud ymlaen? Diolch.

Diolch. Wel, rwy'n credu bod yn rhaid i ni gydnabod y sefyllfa anodd iawn y mae ein hawdurdodau lleol ynddi, wrth geisio arbed arian, hyd yn oed gyda'r cyllidebau rydyn ni wedi gallu eu rhoi iddyn nhw gan Lywodraeth Cymru. Ond, fel y dywedwch, gwnaeth y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ddatganiad, yn dilyn cais—rwy'n credu ei fod gan Delyth Jewell—yn y datganiad busnes, oherwydd mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn cydnabod yn llwyr ei bod yn bwysig iawn sut mae menywod a phlant—wel, pawb—yn teimlo'n ddiogel, yn enwedig ar ein strydoedd. Fe wnaethoch chi sôn am y glasbrint, ac mae hynny'n gweithio'n agos iawn nid yn unig gyda'n partneriaid yma yng Nghymru, ond hefyd gyda sefydliadau heb eu datganoli. Fel rhan o'r strwythur hwnnw, y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol sy'n cadeirio'r bwrdd partneriaeth cenedlaethol, gyda Dafydd Llywelyn, sef y prif gomisiynydd heddlu a throseddu yma yng Nghymru. Mae'n rhywbeth rwy'n siŵr y bydd y bwrdd yn edrych arno, i weld pa gefnogaeth y gallan nhw ei rhoi i awdurdodau lleol, ond, fel rwy'n dweud, mae'n rhaid i ni gydnabod sefyllfa ein hawdurdodau lleol o safbwynt ariannol.

Cafodd cwmpas y strategaeth ei ymestyn i gynnwys aflonyddu yn y gweithle, oherwydd, fel y dywed, dim ond yn sgil newid mewn diwylliant sy'n methu mynd i'r afael â gwrywdod gwenwynig y gellir cyflawni diogelwch menywod. Yn anffodus, rydym wedi gweld sawl enghraifft o'r diwylliant hwnnw mewn gwahanol sefydliadau yn ystod yr wythnosau diwethaf. Felly, ydych chi'n cytuno â mi, Gweinidog, bod undebau llafur yn allweddol i ddwyn gweithleoedd i gyfrif, a sicrhau bod penaethiaid yn gwneud popeth o fewn eu gallu i atal aflonyddu rhywiol? Mae angen dynion da yn yr ystafell a chyflogwyr i edrych ar systemau a gweithdrefnau sy'n galluogi a hwyluso heriau diogel. Ac a fyddech chi'n ymuno â mi wrth groesawu'r gwaith y mae TUC Cymru wedi'i wneud gyda Cymorth i Ferched Cymru i ddatblygu pecyn cymorth, y byddaf yn ei lansio yma ym mis Mawrth, a fydd yn helpu cynrychiolwyr undebau i wneud y gwaith hwnnw?

Diolch. A diolch i Joyce Watson am ddod â'r pecyn cymorth aflonyddu rhywiol yn y gweithle i'n sylw ni heddiw. Rwy'n credu y bydd yn adnodd defnyddiol dros ben, wedi iddo gael ei lansio, ac mae wedi'i ddatblygu ar y cyd gyda Cymorth i Fenywod Cymru a TUC Cymru. Ac mae'n cyd-fynd yn dda â'n nod, yn amlwg, i sicrhau bod gweithleoedd yn ddiogel i weithwyr, ond hefyd i sicrhau bod gan gyflogwyr yr offer sydd eu hangen arnyn nhw i ymdrin ag unrhyw doriadau pan fyddant yn digwydd. Mae gan Lywodraeth Cymru hanes hir o weithio gyda Cymorth i Ferched Cymru, a chredaf fod y pecyn cymorth hwn yn enghraifft arall o'u hangerdd a'u hymroddiad i wneud yn siŵr ein bod yn dileu trais yn erbyn menywod a merched. Ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn croesawu'r pecyn cymorth yn fawr hefyd.