Rwy'n siarad heddiw yn rhinwedd fy swydd fel Cadeirydd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc, ac Addysg, ac fel pwyllgor, rydym yn croesawu'r cynnig a gyflwynwyd heddiw yn fawr, a'r cyfle y mae'n ei roi i ni drafod y lwfans cynhaliaeth addysg. Rwyf fi a fy nghyd-aelodau o'r pwyllgor wedi bod â diddordeb mawr yn y lwfans cynhaliaeth addysg ers inni ei ystyried yn gyntaf fel rhan o'n gwaith craffu ar gyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru yn 2022-23. Yn ôl bryd hynny, ym mis Ionawr 2022, dywedodd y Gweinidog Addysg a'r Gymraeg wrthym fod cost ychwanegol yn rhwystr allweddol i gynyddu cyfradd y lwfans cynhaliaeth addysg o £30 yr wythnos, ac yn ymateb ysgrifenedig y Gweinidog i'n hadroddiad, rhoddodd fanylion pellach. Ysgrifennodd y Gweinidog fod adolygiad gan Lywodraeth Cymru yn 2014 wedi dangos y byddai 80 y cant o fyfyrwyr

'wedi cofrestru ar eu cwrs heb LCA ac mai dim ond i leiafrif o fyfyrwyr yr oedd yr LCA yn ffynhonnell hanfodol o gymorth ariannol.'

Wrth gwrs, roedd adolygiad 2014 wedi dyddio adeg craffu ar y gyllideb ddrafft y llynedd. Roedd llawer wedi newid rhwng 2014 a 2022, fel y gwyddom yn iawn. Erbyn inni wneud ein gwaith craffu ar gyllideb ddrafft 2023-24 fis diwethaf, yng nghanol argyfwng costau byw sy'n effeithio'n anghymesur ar blant a phobl ifanc, roedd adolygiad 2014 wedi dod yn ddall i raddau'r heriau ariannol a wynebir gan ddysgwyr a'u teuluoedd.

Rydym yn cymeradwyo penderfyniad Llywodraeth Cymru i gadw'r lwfans cynhaliaeth addysg. Fodd bynnag, rydym yn pryderu i ba raddau y mae cynnal cyfradd a throthwy lwfans cynhaliaeth addysg ers 2011 wedi erydu gwerth y lwfans a thorri nifer y dysgwyr sy'n gymwys i'w dderbyn. O ganlyniad, fe wnaethom dri argymhelliad yn ymwneud â'r lwfans cynhaliaeth addysg yn ein hadroddiad ar gyllideb ddrafft 2023-24.

Yn yr argymhelliad cyntaf, rydym yn galw ar Lywodraeth Cymru i gomisiynu adolygiad annibynnol o'r lwfans cynhaliaeth addysg, i gyflwyno adroddiad cyn mis Rhagfyr eleni. Ni fyddai 20% o'r myfyrwyr cymwys a gyfrannodd at adolygiad Llywodraeth Cymru yn 2014 wedi cofrestru ar eu cwrs heb y lwfans cynhaliaeth addysg. Nid ydym yn gwybod beth fyddai'r ffigur hwnnw heddiw. Nid ydym yn gwybod ychwaith sut mae'r lwfans yn effeithio ar ymwneud parhaus dysgwyr â'u hastudiaethau pan ddaw goblygiadau ariannol gwneud astudiaethau pellach yn glir, neu a yw'n eu helpu i reoli pwysau costau byw yn fwy cyffredinol. Credwn y dylai penderfyniadau polisi fod yn seiliedig ar wybodaeth gyfoes a chywir, ac adolygiad annibynnol o'r lwfans cynhaliaeth addysg yw'r ffordd orau o gael y data hanfodol hwnnw.

Yn ein hail argymhelliad, gofynnwn i Lywodraeth Cymru roi diweddariad i ni am y gwaith yr ymrwymodd i'w wneud ym mis Mawrth 2022 ar ddeall sut olwg fyddai ar gyfradd y lwfans a'r trothwyon incwm heddiw ar gyfer yr un gyfran o ddysgwyr wrth gymharu â 2004, a faint o gyllideb ychwanegol y byddai ei hangen ar gyfer hynny. Fe wnaethom groesawu ymateb adeiladol y Gweinidog yn ôl ym mis Mawrth y llynedd, ond yn anffodus rydym eto i weld canlyniad y gwaith hwnnw. Edrychwn ymlaen at ddarllen amdano yn ymateb Llywodraeth Cymru i'n hadroddiad ar y gyllideb ymhen rhai wythnosau.

Mae ein trydydd argymhelliad yn annog Llywodraeth Cymru i ailystyried ei phenderfyniad i gynnal y lwfans cynhaliaeth addysg. Wrth gwrs, rydym yn gwybod yn iawn na all y lwfans ddileu tlodi plant, ond o waith ein pwyllgor ac o'r gwaith a wnawn yn ein hetholaethau a'n rhanbarthau, credwn y gall y lwfans cynhaliaeth addysg helpu i inswleiddio rhai pobl ifanc a'u teuluoedd rhag effeithiau dinistriol yr argyfwng costau byw. Nid yw'r lwfans cynhaliaeth addysg yn ateb i bob dim, ond efallai mai'r cymhelliad ychwanegol hwn sydd ei angen ar rai pobl ifanc i gymryd y cam nesaf yn eu haddysg.

Er mwyn y bobl ifanc hynny a'u teuluoedd, rydym yn annog Llywodraeth Cymru i dderbyn ein hargymhellion ac edrych ar y mater pwysig hwn unwaith eto. Am y rheswm hwn, rwy'n croesawu'r ddadl hon yn llawn a byddaf yn cefnogi'r cynnig. Diolch yn fawr.