1. Sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio i wella'r ddarpariaeth o wasanaethau iechyd i bobl Cwm Cynon? OQ59213

Llywydd, diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae cyfres o raglenni cenedlaethol yn cynorthwyo'r bwrdd iechyd i ddarparu gwell mynediad at ei wasanaethau. Mae'r rhaglenni hyn yn cynnig y cyngor clinigol diweddaraf a mynediad at yr arferion gorau diweddaraf fel y gellir gwella safonau ym mhob rhan o Gymru, gan gynnwys Cwm Cynon.

Diolch am eich ateb, Prif Weinidog, ac roeddwn i'n falch iawn o glywed y cyhoeddiad fis diwethaf am y ganolfan diagnosteg a thriniaeth newydd ar gyfer y de-ddwyrain, i'w lleoli yn Rhondda Cynon Taf. Gallai hyn nid yn unig leihau, ond cael gwared yn llwyr mewn gwirionedd ar ôl-groniadau yn cael gafael ar driniaeth a lleihau amseroedd aros yn sylweddol, yn y dyfodol, ar gyfer llawdriniaethau orthopedig yn arbennig, i bobl yng Nghwm Cynon ac mewn ardaloedd cyfagos. A allwch chi ddarparu unrhyw wybodaeth am amserlenni ar gyfer cyflawni'r prosiect allweddol hwn, a hefyd amlinellu pa gymorth y bydd Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i fyrddau iechyd i gael y ganolfan newydd hon yn weithredol?

Wel, Llywydd, diolch i Vikki Howells am y cwestiwn yna, ac am dynnu sylw at y datblygiad pwysig iawn hwnnw yn ardal Rhondda Cynon Taf. A Llywydd, mae'n enghraifft wirioneddol, rwy'n meddwl, o'r dull partneriaeth gymdeithasol yng Nghymru ar waith. Cafodd y tri adeilad a fydd yn cael eu defnyddio eu nodi gyntaf gan yr awdurdod lleol. Fe wnaethon nhw dynnu sylw'r bwrdd iechyd atyn nhw. Cafodd y bwrdd iechyd drafodaethau gyda deiliaid sector preifat presennol yr adeiladau. Yna, cymerodd y bwrdd iechyd ran mewn trafodaethau â chymuned iechyd ehangach y de-ddwyrain, a darparwyd y cymorth ariannol i gaffael yr adeiladau trwy Lywodraeth Cymru. Felly, yn y fan yna mae gennych chi lywodraeth leol, y gwasanaeth iechyd, y sector preifat a Llywodraeth Cymru i gyd yn chwarae rhan gyfunol i sicrhau datblygiad a fydd yn arwain, fel y dywedodd Vikki Howells, at gapasiti newydd sylweddol i drigolion yn y rhan hon o Gymru. 

O ran amserlenni, mae'n bwysig cofio bod yr adeilad dal wedi'i feddiannu gan ei berchennog presennol, ond bydd cyfnod dros y 12 mis nesaf pan fydd yn dod â'r defnydd o'r adeilad i ben, a bydd capasiti diagnostig, sef cam cyntaf y datblygiad newydd, yn cael ei gyfrifo gan y bwrdd iechyd, ei bartneriaid, gan gynnwys Llywodraeth Cymru, a dyna fydd y cam cyntaf yn y flwyddyn galendr nesaf. Ac yna, ar ôl datblygu hwnnw, bydd lle ffisegol yn yr adeiladau i gael capasiti a gynlluniwyd pwrpasol, â phwyslais penodol ar ofal orthopedig, a fydd, fel y dywedodd Vikki Howells, Llywydd, yn gwneud gwahaniaeth pwysig i gleifion yn y rhan honno o Gymru, o ran cyflymu eu mynediad at driniaeth. A bydd Llywodraeth Cymru yno nid yn unig gyda'r cymorth ariannol yr ydym ni wedi ei gynnig hyd yma, ond, fel y dywedais yn fy ateb gwreiddiol, drwy wneud yn siŵr bod gan y bwrdd iechyd fynediad at y rhaglenni cenedlaethol hynny, yr arweinwyr clinigol cenedlaethol hynny, a fydd yn helpu i wneud yn siŵr y gellir sicrhau'r fantais fwyaf o'r datblygiad newydd hwn.

Prif Weinidog, yn ôl Stats Cymru, ym mis Rhagfyr 2022, roedd gan fwrdd iechyd Cwm Taf Morgannwg, sy'n cynnwys Cwm Cynon, ynghyd â Phen-y-bont ar Ogwr, Merthyr Tudful a gweddill Rhondda Cynon Taf, nifer syfrdanol o 13,732 o gleifion yn aros mwy na 14 wythnos am wasanaethau diagnostig a therapi, allan o boblogaeth o 450,000. Mae hyn yn 36 y cant o gyfanswm y bobl sy'n aros mwy na 14 wythnos yng Nghymru. Hefyd, roedd gan fwrdd iechyd Cwm Taf 31,992 o gleifion yn aros dros wyth wythnos, a oedd yn 18 y cant o gyfanswm Cymru, sydd, yn anffodus, yn dystiolaeth bellach o'r loteri cod post sydd yn bodoli yng Nghymru o ran y gwasanaeth iechyd. I roi'r ffigurau hyn mewn persbectif, ar gyfer yr un mis, roedd gan Lundain gyfan, sydd â phoblogaeth o dros naw miliwn o bobl, nifer debyg o 32,953 o bobl yn aros mwy na chwe wythnos. Mae data diweddar y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn dangos yn swyddogol mai Merthyr Tudful yw'r lle salaf allan o'r 331 o ardaloedd yn y Deyrnas Unedig, gyda bron i 10 y cant o'r boblogaeth yn dioddef iechyd gwael iawn, tra bod RhCT yn chweched a Phen-y-bont ar Ogwr yn drydydd ar ddeg. Fel y gwyddoch, mae newyddion diweddar yn dangos bod Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr wedi cael ei ddychwelyd i fesurau arbennig bellach, ac mae Cymdeithas Ddeintyddol Prydain wedi rhybuddio y gallai deintyddiaeth GIG yng Nghymru ddiflannu yn fuan, gyda chadeirydd pwyllgor cyffredinol Cymru Cymdeithas Ddeintyddol Prydain yn dweud bod deintyddiaeth GIG Cymru yn ei chyflwr bresennol yn annhebygol o fodoli ymhen blwyddyn neu ddwy. Gyda hyn mewn golwg, Prif Weinidog, pa gamau mae Llywodraeth Cymru wedi eu cymryd i wella'r ystadegau trychinebus hyn? Diolch.

Wel, y ffaith ei fod mor siriol sy'n ei gadw i fynd, Llywydd—yn sicr nid cywirdeb ei afael ar y ffeithiau sy'n gwneud hynny. Mewn rhai ffyrdd, llwyddodd yr Aelod i ateb ei gwestiwn ei hun, yn y pen draw, drwy dynnu sylw at y ffaith mai'r rheswm pam mae canrannau o'r math yna yn aros yng Nghwm Taf yw oherwydd natur y boblogaeth y mae'n ei gwasanaethu. Nid yw'n loteri cod post o gwbl; mae fel y llwyddodd yr Aelod i'w ddweud yn y pen draw—mae oherwydd bod Cwm Taf Morgannwg yn gwasanaethu un o'r poblogaethau hynaf a salaf yr ydym ni'n ei gweld yn unrhyw le yng Nghymru. Ac mae'r galw am wasanaethau iechyd yn adlewyrchu anghenion y boblogaeth leol honno. Mae'n newyddion gwell fyth, felly, y bydd y datblygiad y cyfeiriodd Vikki Howells ato yn cyflymu mynediad nid yn unig at wasanaethau diagnostig, ond at lawdriniaethau a gynlluniwyd i bobl yn y rhan honno o Gymru.