Mae'n bleser cael cymryd rhan yn y ddadl hon y prynhawn yma, yn sicr rwy'n ei ystyried yn ddiwrnod arwyddocaol yng nghalendr gwleidyddol Cymru. Tra bod prosiect Llafur a Plaid o wario arian trethdalwyr ar ehangu'r Senedd trwy ddadlau bod ei angen ar gyfer dyfodol Cymru, nid yw'r Llywodraeth yn sicr yn edrych i'r dyfodol drwy dorri cyllid ar gyfer yr hyn sydd ei angen mewn gwirionedd yn y dyfodol, sef ein pobl ifanc a'n plant. Mae toriad enfawr i'r gyllideb addysg yn dangos hynny—ac mae'n doriad enfawr—mae'r Llywodraeth yn meddwl eu bod nhw'n bwysicach na phlant Cymru.

Rydym eisoes yn gwybod sut y bydd Llywodraeth Cymru yn ymateb i unrhyw feirniadaeth Geidwadol o'r gyllideb hon, fel y dangoswyd eisoes, trwy wrthod cymryd unrhyw gyfrifoldeb a phwyntio'r bys i lawr yr M4 tuag at San Steffan. Ond y gwir yw mai'r Blaid Lafur sy'n dewis beth i'w dorri, a'r Blaid Lafur sy'n gadael plant Cymru â dyfodol llai sicr. Yn yr un modd, bydd Llywodraeth Cymru yn dweud fod San Steffan wedi torri eu cyllideb, sydd ganddyn nhw eisoes, yr ydych wedi dweud yn barod, a'r Blaid Geidwadol sydd i'w beio am y cyllid y maen nhw'n ei ddyrannu. Ond eto, fel sosialwyr bob tro, mae Llywodraeth Cymru unwaith eto'n methu blaenoriaethu a gwario'n iawn oherwydd eu syniadaeth nhw sy'n dod gyntaf bob tro.

Gwario £12.2 miliwn ar brosiectau gwagedd sosialaidd fel yr incwm sylfaenol cyffredinol. Nid yw hyn, rwy'n dyfynnu, 'Yn cefnogi pobl yn y dewisiadau y maen nhw'n eu gwneud', fel mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wedi dweud, ond mae'n gwneud pobl yn ddibynnol ar y wladwriaeth a'r wladwriaeth sy'n rheoli eu bywydau. Os oedd Llywodraeth Cymru wir eisiau cefnogi pobl yn y dewisiadau y maen nhw'n eu gwneud, ni fyddai'n caniatáu i'r gyllideb gofal cymdeithasol a chymorth ostwng 14 y cant, gan y bydd gofalwyr di-dâl yn dioddef a chael cyfyngiadau sylweddol ar eu bywydau oherwydd eu cyfrifoldebau gofalu. Cydnabuwyd dro ar ôl tro bod gofalwyr di-dâl yn hanfodol i'n system ofal, gan eu bod yn darparu 96 y cant o ofal yng Nghymru—ie, 96 y cant—ond eto dydyn nhw ddim yn cael y gydnabyddiaeth y maen nhw'n ei haeddu o hyd. Mae un o bob saith gofalwr di-dâl yn defnyddio banciau bwyd ac mae cymorth ariannol ar eu cyfer yn diflannu yn y gyllideb hon.

Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ymwybodol o'r heriau cynyddol y mae gofal cymdeithasol yn eu hwynebu mor bell yn ôl ag 20 mlynedd, i 2003, a materion difrifol poblogaeth sy'n heneiddio ac oedi cyn rhyddhau o'r ysbyty, a dydyn nhw ddim yn newydd. Felly, rwy'n synnu nad yw Llywodraeth Cymru yn rhoi sylw i'r angen brys i flaenoriaethu gofal cymdeithasol, fel y soniais yn y datganiad busnes o'r blaen, yn sicr yn narpariaeth cartrefi gofal lle nad yw cartrefi gofal yn gweithredu i'r capasiti oherwydd problemau recriwtio a chadw. Er fy mod yn croesawu'r cynnydd yn y cyflog byw gwirioneddol i £10.90, mae hefyd yn ymwneud â chael y cyfleoedd hyfforddi'n iawn a'r llwybr gyrfa, oherwydd mae llawer o ofalwyr yr wyf yn siarad â nhw, maen nhw'n taro nenfwd gwydr oherwydd pan fyddant yn dyheu am symud ymlaen yn eu gyrfaoedd, yn syml, ni allant oherwydd adnoddau prin, ac yna maen nhw'n gadael y proffesiwn ac yn mynd i rywle arall a dyna'r broblem rydyn ni'n ei hwynebu o ran recriwtio a chadw rhai o'r bobl sy'n gwneud y newidiadau allweddol hyn i fywydau pobl o ddydd i ddydd. Mae'n werth cofio hefyd nad yw llawer o weithwyr gofal yn gweithio rhwng naw a phump o ddydd Llun i ddydd Gwener yn unig; maen nhw'n gweithio oriau anghymdeithasol. Maen nhw'n gweithio ar benwythnosau, gyda'r nos, dros nos. Maen nhw'n gweithio bob awr o'r dydd a'r nos ac yn cysgu i mewn hefyd—gofal 24/7. Rwy'n credu'n gryf nad ydyn nhw'n cael y gydnabyddiaeth sydd ei angen arnyn nhw. Byddwn i'n rhoi cyfarwyddyd i Lywodraeth Cymru gynyddu ei chydnabyddiaeth o'r newidiadau y maen nhw'n eu gwneud i fywydau ein pobl fwyaf agored i niwed bob dydd.

Ac yn olaf, yn gyflym, gyda'r newyddion am Betsi Cadwaladr yn mynd yn ôl i fesurau arbennig, hoffwn i'r Gweinidog ymdrin, o bosib, wrth ymateb i'r ddadl, â pha un a yw hynny wedi cael ei ystyried yn y gyllideb hon ac a fydd unrhyw adnoddau ychwanegol oherwydd bod Betsi Cadwaladr yn mynd i fesurau arbennig, a pha ddyraniad sy'n cael ei wneud, o ystyried y sefyllfa honno. Oherwydd, fel y clywyd yr wythnos diwethaf, mae pobl yn y gogledd, ac yn sicr fy etholwyr i, wedi cael digon o fwrdd iechyd sy'n methu a hoffen nhw weld sicrwydd gan y Llywodraeth hon ei bod yn wir ar eu hochr nhw a bod y gyllideb hon yn adlewyrchu'r sefyllfa honno. Fe adawaf hi yn y fan yna. Diolch.