Yr eitem nesaf yw eitem 4. Yr eitem yma yw'r ddadl ar y gyllideb derfynol ar gyfer 2023-24. Dwi'n galw unwaith eto ar y Gweinidog cyllid i wneud y cynnig yma hefyd. Rebecca Evans. 

Cynnig NDM8213 Lesley Griffiths

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 20.25, yn cymeradwyo'r Gyllideb Flynyddol ar gyfer y flwyddyn ariannol 2023-24 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno gan y Prif Weinidog ar 28 Chwefror 2023.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Llywydd. Rwy'n falch o agor y ddadl ar ein cyllideb derfynol 2023-24. Fel yr amlinellais wrth gyhoeddi ein cyllideb ddrafft, heb os, mae hon yn gyllideb a wnaed mewn cyfnod anodd ar gyfer cyfnod anodd. Mae'n adlewyrchu cyfyngiadau ein setliad cyllido, ond er gwaethaf hyn, rydym yn parhau i fod yn uchelgeisiol ar gyfer Cymru. Er gwaethaf yr heriau rydyn ni wedi'u hwynebu, mae'r gyllideb hon wedi ei llunio gydag ysbryd o gydweithio a thryloywder, gan roi pobl a chymunedau Cymru'n gyntaf. Yn yr ysbryd hwnnw rwyf am ddechrau drwy ddiolch i bawb sydd wedi cyfrannu at y gyllideb hon. Ni fyddai'r gyllideb hon wedi bod yn bosibl heb gyfranogiad a chydweithrediad cyd-Aelodau o fewn fy mhlaid fy hun. Rwyf am ddiolch hefyd i Siân Gwenllian, y prif Aelod dynodedig am drefniadau cyllidebol y cytundeb cydweithio, am ein hymgysylltiad parhaus a'r berthynas waith gynhyrchiol sydd gennym. Hoffwn ddiolch hefyd i Jane Dodds am ein trafodaethau adeiladol, yn enwedig mewn cysylltiad â deintyddiaeth wledig, a'r ffordd mae'r rhain wedi llunio'r cynlluniau yr ydym yn pleidleisio arnynt heddiw.

Mae'n bwysig cydnabod hefyd bod hon yn gyllideb sy'n adeiladu ar y sylfeini a amlinellwyd gennym y llynedd fel rhan o'n hadolygiad gwariant tair blynedd. Darparodd ein cyllideb 2022-23 becyn cyllideb tair blynedd sylweddol hyd at 2024-25 gan ddefnyddio pob ysgogiad i gryfhau gwasanaethau cyhoeddus, mynd i'r afael â newid hinsawdd, mynd i'r afael â'r argyfwng natur a chefnogi busnesau a phobl yng Nghymru. Wrth i ni fyfyrio, mae hon wedi bod yn flwyddyn pan welsom, ac rydym yn parhau i weld, effeithiau parhaus chwyddiant. Rydym wedi gweld tri Phrif Weinidog, tri Changhellor a'r camreoli cyllid cyhoeddus ysgytwol gan Lywodraeth y DU. Roedd yr arian a ddarparwyd gan ddatganiad yr hydref yn llawer is na'r ymyraethau sydd eu hangen i ymateb i'r heriau yr ydym yn eu hwynebu. Rydym bellach wedi gweld yr effeithiau hyn yn cael eu hamlygu drwy broses y gyllideb 2023-24.

Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.

Er gwaethaf y cyd-destun hwn, rwy'n parhau i fod yn falch bod ein dull yn dal i fod wedi'i seilio ar sicrhau bod pob punt sy'n cael ei buddsoddwyd yn cael yr effaith gadarnhaol fwyaf. Rydym wedi cyflwyno cyllideb sy'n cydnabod yr angen i gydbwyso effeithiau tymor byr yr argyfwng costau byw, gan hefyd wneud popeth o fewn ein gallu i ysgogi newid yn y tymor hwy a chyflawni ein rhaglen ar gyfer uchelgeisiau'r llywodraeth. Dyma gyllideb sydd wedi amddiffyn gwasanaethau cyhoeddus rheng flaen a'n huchelgeisiau ar gyfer y dyfodol ac sydd wedi parhau i ddarparu cymorth i'r rhai yr effeithir arnynt fwyaf gan yr argyfwng costau byw ac a gefnogodd ein heconomi drwy gyfnod o ddirwasgiad. Trwy gymryd camau sylfaenol i ail-flaenoriaethu ein cyllidebau, ochr yn ochr â'r cyllid cyfyngedig gan Lywodraeth y DU, rydym wedi dyrannu £165 miliwn ar gyfer y GIG, gyda £70 miliwn i ddarparu'r cyflog byw gwirioneddol ar gyfer gofal cymdeithasol; £227 miliwn ar gyfer llywodraeth leol, gan sicrhau na fydd unrhyw awdurdod lleol yn derbyn llai na chynnydd o 6.5 y cant mewn cyllid craidd; buddsoddiad uniongyrchol o £319 miliwn ar gyfer rhyddhad ardrethi annomestig; ac, mewn ymateb i'r argyfwng costau byw, buddsoddi yn ein cynllun treialu incwm sylfaenol a'r gronfa cymorth dewisol.

Gan adeiladu ar y camau gweithredu yn ein cyllideb ddrafft, roeddwn yn falch o gyhoeddi £164 miliwn yn ychwanegol o gyllid cyfalaf trafodiadau ariannol, £84 miliwn yn 2023-24 a £80 miliwn yn 2024-25, o fewn y gyllideb derfynol hon. Mae hyn yn cynnwys £63 miliwn i helpu i ehangu'r Cymorth i Brynu—Cymru tan fis Mawrth 2025, gan gefnogi pobl i wireddu eu breuddwyd o fod yn berchen ar dŷ. Gan adeiladu ar y pecyn o fesurau o fewn y cytundeb cydweithio, roeddwn i'n falch o gytuno, gyda Phlaid Cymru, ar weithredu sylweddol i wella fforddiadwyedd tai mewn cymunedau lleol i'r rhai ar incwm lleol, yn ogystal â mewn ymateb i effaith yr argyfwng costau byw a sicrhau bod y tai ar gael. Mae hyn yn cynnwys £40 miliwn i helpu'r rhai sy'n cael trafferthion morgais yn gynnar er mwyn eu galluogi i aros yn eu cartrefi, yn ogystal â £59 miliwn sy'n cefnogi'r gwaith o ddarparu tai cymdeithasol carbon isel newydd. Bydd fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog newid hinsawdd, yn ymgymryd â rhagor o waith pellach gyda Phlaid Cymru i ddatblygu'r cynigion hyn ymhellach. Gyda'i gilydd, bydd y dyraniadau hyn yn parhau i gefnogi'r gwaith o gyflawni ein blaenoriaethau sydd wedi'u cynnwys yn ein strategaeth buddsoddi yn seilwaith Cymru 10 mlynedd, gan adeiladu ar ein portffolio £1.8 biliwn presennol o fuddsoddiadau cyfalaf trafodiadau ariannol.

Gan droi at graffu, rwyf eisiau diolch i'r holl Aelodau am eu hymgysylltiad adeiladol drwy gydol ein proses graffu. Bydd fy nghyd-Weinidogion yn y Cabinet a minnau'n falch o gytuno â'r mwyafrif helaeth o argymhellion ein pwyllgorau priodol. Fel yr ydym wedi cydnabod ar y cyd, mae'r cyd-destun yr ydym yn cyflawni'r gyllideb hon ynddo wedi golygu nad ydym wedi gallu ymateb i'r holl feysydd sydd wedi'u nodi.

Wrth edrych ymlaen at ddatganiad gwanwyn Llywodraeth y Deyrnas Unedig ar 15 Mawrth, rydym yn cydnabod bod y prif ysgogiadau i ymateb i'r heriau niferus sy'n ein hwynebu, fel pwerau dros y systemau treth a lles, yn bwerau sydd wedi eu cadw yn ôl a dim ond Llywodraeth y Deyrnas Unedig a gaiff eu defnyddio. Byddaf, wrth gwrs, yn parhau i alw ar Lywodraeth y DU i wneud mwy o ran effeithiau chwyddiant ar gyllidebau Cymru, y pwysau ar y GIG a heriau gofal cymdeithasol, gan sicrhau bod cyllid teg a buddsoddiad yng Nghymru. Yn benodol, ar fater cyflogau, rydym yn parhau i alw ar Lywodraeth y DU i ddarparu cyllid i'n galluogi ni i sicrhau bod ein holl weithwyr yn y sector cyhoeddus yn cael eu gwobrwyo'n deg am y gwaith pwysig y maen nhw'n ei wneud.

Rydym wedi dangos ein bod ni, yng Nghymru, yn wahanol i San Steffan, yn barod i weithio mewn partneriaeth gymdeithasol â'n partneriaid undebau llafur ac i wneud popeth y gallwn o fewn ein setliad presennol. Mae'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru o dan bwysau eithriadol, ac mae'n rhaid i Lywodraeth y DU ddefnyddio ei chyllideb wanwyn i fuddsoddi yn y GIG i sicrhau bod gwasanaethau'n gallu ymateb i'r pwysau sylweddol yn dilyn pandemig COVID a'r argyfwng costau byw, a sicrhau diwygio ehangach.

Rwyf wedi ysgrifennu at y Canghellor, gan dynnu sylw at y cyfoeth o gyfleoedd sydd yng Nghymru i fuddsoddiad gan Lywodraeth y DU i gefnogi mentergarwch a chynhyrchiant, gan gynnwys y rheilffyrdd, ynni adnewyddadwy ac ymchwil a datblygu. Mae'n hanfodol bod Llywodraeth y DU yn buddsoddi mewn ynni gwyrdd a datgarboneiddio i wella ein diogelwch ynni ar gyfer y dyfodol ac i gyfrannu at gyrraedd ein targedau sero net. Rwyf hefyd yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i adolygu'r modd y mae'n categoreiddio'r buddsoddiad £100 biliwn yn HS2 fel prosiect Cymru a Lloegr. Mae'r penderfyniad hwn yn cyfyngu'n ddifrifol ar ein gallu i fuddsoddi ar y rheilffyrdd yng Nghymru, ac mae ein safbwynt yn un sydd, yn fy marn i, â chefnogaeth drawsbleidiol gref, yn y Senedd a Senedd y DU.

Wrth gloi, er gwaethaf yr heriau rydyn ni'n eu hwynebu, rwy'n ffyddiog bod y gyllideb hon yn parhau i wneud y gorau o'n cyllid sydd ar gael. Mae'n gyllideb sy'n cynnal ein hymrwymiad i flaenoriaethu'r gwasanaethau sydd fwyaf dan fygythiad a chyhoeddus, gan barhau i greu Cymru decach, gryfach, wyrddach i bawb.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Peredur Owen Griffiths.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy’n falch o gyfrannu yn y ddadl yma ar gyllideb derfynol Llywodraeth Cymru yn rhinwedd fy rôl fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid. Roedd adroddiad y pwyllgor ar y gyllideb ddrafft yn cynnwys 28 o argymhellion, ac rwy’n falch bod y Gweinidog wedi derbyn y rhan fwyaf ohonyn nhw.

Serch hynny, hoffwn fynegi rhywfaint o siom ar ddechrau fy nghyfraniad heddiw sef bod newidiadau cyfyngedig iawn wedi'u gwneud rhwng y cyllidebau drafft a therfynol. Gwnaeth ein pwyllgor, yn ogystal â nifer o bwyllgorau eraill, argymhellion pendant mewn nifer o feysydd strategol allweddol ac felly, mae'n drueni bod y Llywodraeth wedi colli cyfle i ymateb yn gadarnhaol i'r rhain cyn y ddadl heddiw. O ganlyniad, bydd fy nghyfraniad heddiw yn gymharol fyr, o ystyried nad oes llawer o bethau ychwanegol i roi sylwadau arnyn nhw ers y gyllideb ddrafft.

Gan droi'n gyntaf at argymhellion penodol, gwnaethom alw ar y Gweinidog i wneud gwaith manwl i fodelu effaith ymddygiadol amrywio cyfraddau treth incwm Cymru ar draws pob band cyn rowndiau cyllideb y dyfodol. Er ein bod yn falch bod y Gweinidog wedi derbyn yr argymhelliad hwn, rydym yn llai eglur ynghylch y camau gwirioneddol y bydd y Gweinidog yn eu cymryd yn y maes hwn. Roedd hwn yn argymhelliad allweddol i ni, ac rydym yn disgwyl gweld eglurder pellach yn cael ei ddarparu yn nogfennau y gyllideb y flwyddyn nesaf i ddangos bod ystyriaeth ddifrifol wedi'i rhoi i newid y cyfraddau. Rhaid i mi ddweud ei bod yn ymddangos bod hon yn thema gyffredinol yn yr ymateb a ddarperir gan y Gweinidog. Hynny yw, er bod nifer o'r argymhellion wedi eu derbyn neu wedi eu derbyn mewn egwyddor, mae diffyg gwybodaeth ynghylch y camau penodol fydd yn cael eu cymryd i fynd i'r afael â nhw.

Fel y bydd Aelodau'n gwybod, fe wnaethom ni feirniadu'r gyllideb ddrafft am ddiffyg eglurder, ac rwy'n ofni nad yw ymateb y Llywodraeth, er ei bod yn mynd rhywfaint ar hyd y ffordd honno, yn mynd yn ddigon pell i dawelu'r holl ofnau neu'r pryderon hynny. Rydym yn gwerthfawrogi parodrwydd y Gweinidog i ymddangos gerbron y pwyllgor ac i ymgysylltu â ni ar faterion allweddol, ond mae angen i ni gael trafodaeth adeiladol a di-flewyn-ar-dafod os ydym am fynd at wraidd y mater. Gallwn ni fel pwyllgor gadarnhau ein bod yn fodlon gwneud hyn, ac rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn adleisio'r ymrwymiad hwnnw.

Hoffwn nawr ganolbwyntio ar feysydd eraill. Ni chafodd dyraniadau ar gyfer cyfalaf trafodiadau ariannol eu cynnwys yn y gyllideb ddrafft am yr ail flwyddyn yn olynol. Diolch i'r Gweinidog am ei llythyr diweddar yn nodi diweddariad ar y dyraniadau cyn y ddadl. Er ein bod yn nodi cyfyngiadau a chymhlethdodau o ran sut y gellir defnyddio trafodiadau ariannol wedi'u neilltuo, y llynedd, dywedwyd wrthym na fyddai'r diffyg dyraniadau a gynhwysir yn y gyllideb ddrafft yn gosod cynsail. Rwy'n cydnabod ymrwymiad y Gweinidog i gymryd camau i sicrhau nad yw hyn yn wir am y flwyddyn ariannol nesaf, ac rydym yn gobeithio gweld y dyraniad llawn yn y cam cyllideb drafft.

Rwy'n troi nawr at rai o'n hargymhellion manwl, sy'n haeddu cael eu crybwyll eto yng nghyd-destun y ddadl heddiw. O ran cefnogaeth i gostau byw, un o'r prif agweddau ar ein craffu ar y gyllideb oedd y gefnogaeth a roddwyd i helpu gyda chostau byw cynyddol. Rydym yn falch bod y Gweinidog wedi derbyn ein hargymhelliad i flaenoriaethu symleiddio cynlluniau cymorth ariannol, o dan y siarter budd-daliadau Cymru arfaethedig. Mae'n dda clywed bod siarter ddrafft wedi'i chyd-gynhyrchu gyda rhanddeiliaid, ac rydym yn edrych ymlaen at gyhoeddi'r siarter hon erbyn diwedd y flwyddyn.

Roedd yn galonogol hefyd clywed bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i weithio tuag at system fudd-daliadau ar gyfer Cymru sydd ag un pwynt cyswllt sy'n golygu mai unwaith yn unig y mae'n rhaid i unigolyn ddweud ei stori. Rydym wedi bod yn eiriolwyr hir dros ddull 'dim drws anghywir' ac mae'n braf bod cynnydd yn cael ei wneud yn y maes hwn.

Ond wrth droi at y lwfans cynhaliaeth addysg, mae'n anodd deall pam nad yw'r Llywodraeth wedi gallu cynyddu gwerth y lwfans cynhaliaeth addysg, sydd heb newid ers canol y 2000au. Mae Llywodraeth Cymru yn honni mai un o'i thair blaenoriaeth ar gyfer y gyllideb hon yw helpu'r rhai a effeithiwyd fwyaf gan yr argyfwng costau byw. Eto i gyd, gwelsom y gellid gwneud mwy i gefnogi plant a phobl ifanc, yr effeithir arnyn nhw'n anghymesur gan yr argyfwng hwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi derbyn argymhelliad o adroddiad y pwyllgor plant a phobl ifanc i gomisiynu adolygiad annibynnol o'r lwfans cynhaliaeth addysg, gan ddweud y bydd y canfyddiadau'n llywio unrhyw newidiadau i'r cynllun. Fodd bynnag, rydym yn annog y Llywodraeth i flaenoriaethu unrhyw gyllid ychwanegol a dderbynnir o fewn y flwyddyn gan Lywodraeth y DU i gefnogi ein dysgwyr mwyaf agored i niwed trwy godi gwerth y lwfans cynhaliaeth addysg ac i liniaru'r risg y byddant yn gadael addysg i chwilio am gyflogaeth.

Yn olaf, hoffwn ddiolch i’r Gweinidog am ei hymrwymiad parhaus i adolygu protocol proses y gyllideb, sy’n amlinellu dealltwriaeth rhwng y Senedd a Llywodraeth Cymru am y trefniadau ar gyfer craffu ar y gyllideb. Mae’r duedd yn ystod y blynyddoedd diwethaf i ohirio cyhoeddi cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru yn sgil amseru digwyddiadau ariannol y Deyrnas Unedig wedi arwain at broses graffu wedi’i chwtogi, gyda llai o amser ar gael i bwyllgorau ymgysylltu â rhanddeiliaid ac edrych yn fanwl ar y cynigion cyllidebol sydd wedi eu cyflwyno. Felly, rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ystyried newidiadau i'r protocol ac am gytuno i ymddangos gerbron y Pwyllgor Cyllid cyn cyhoeddi cyllidebau drafft yn y dyfodol, os bydd amserlenni yn cael eu gohirio eto.

Fel mae ein hadroddiad yn nodi, byddaf hefyd yn ysgrifennu at Gadeiryddion pwyllgorau eraill cyn bo hir i ymgynghori ar lefel ac ansawdd y dogfennau sy'n cyd-fynd â'r gyllideb ddrafft, gan gynnwys amseriad yr ymatebion a ddarparwyd gan y Llywodraeth, gyda'r bwriad o geisio gwneud gwelliannau ar gyfer y blynyddoedd i ddod. Rydym yn edrych ymlaen at weithio gyda’r Gweinidog ar hyn ac ar faterion eraill, ac rwy’n gobeithio bydd ein trafodaethau adeiladol yn parhau, er mwyn sicrhau bod unrhyw newidiadau yn gallu cael eu gweithredu mewn da bryd cyn rownd gyllideb 2024-25. Diolch yn fawr.

A gaf i ddechrau drwy ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad eto? Fel arweinydd cyngor yn y gorffennol, gwn na fyddai llawer o'r penderfyniadau sydd wedi eu gwneud gan y Gweinidog wedi bod yn hawdd. Fodd bynnag, mae gormod yn y gyllideb hon yn methu'r targed. Er bod Gweinidogion Llafur wedi honni eu bod yn blaenoriaethu'r materion allweddol ar gyfer pobl Cymru, y gwir yw bod hyn yn bell o fod yn wir. Yn hytrach na chanolbwyntio ar flaenoriaethau pobl weithgar Cymru, tynnwyd sylw Gweinidogion Llafur yn llwyr gan bwerau newydd a hoff brosiectau y buon nhw'n gwastraffu amser ac arian arnyn nhw dros nifer o flynyddoedd. Yr hyn sy'n unigryw i Gymru yw'r argyfwng cynyddol yn ein GIG yma yng Nghymru, y dyheadau coll yn ein hysgolion, ac argyfwng tai dros ddegawdau yng Nghymru—y cyfan yn ganlyniad uniongyrchol i 25 mlynedd o lunio polisi gwael gan Lafur.

Yn y gyllideb hon, dylem fod wedi gweld mwy o arian yn cael ei gyfeirio tuag at heriau costau byw, tuag at ein gwasanaethau gofal iechyd, tuag at ein hysgolion a thuag at gymorth pellach i fusnesau. Ond, o dan reolaeth Llafur, mae ein gwasanaeth iechyd yn gweld toriad mewn termau real o £228 miliwn. Mae'r toriad hwn er gwaethaf y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi derbyn £305 miliwn yn ychwanegol ar gyfer GIG Cymru a gofal cymdeithasol i oedolion ar gyfer 2023-24. Mae cyllideb addysg a'r Gymraeg hefyd wedi gweld toriad mewn termau real o £343.5 miliwn a thoriad o £43 miliwn mewn termau arian parod, unwaith eto, er gwaethaf cyllid canlyniadol ychwanegol o £115 miliwn gan Lywodraeth y DU.

Mae'n amlwg nad yw Llafur wedi mynd i'r afael ag addysg yng Nghymru. Mae chwarter canrif o'u rheolaeth wedi gweld system addysg Cymru'n tanberfformio o'i chymharu â gwledydd eraill y DU a chyfartaledd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd. Mae'n amlwg, er bod athrawon yn streicio o ganlyniad i danariannu cronig a diffyg staff, bod Gweinidogion Llafur yn torri'r gyllideb addysg. A does dim llawer yn newid. Dros y 10 mlynedd diwethaf, mae Llafur wedi tanariannu ein meddygon, ein nyrsys a'n gweithwyr iechyd proffesiynol gyda gostyngiad o £400 miliwn, gan ailgyfeirio arian a oedd i fod ar gyfer gwella canlyniadau gofal iechyd pobl er mwyn ariannu'r hoff brosiectau hynny a mentrau busnes aflwyddiannus fel Maes Awyr Caerdydd.

A wnewch chi dderbyn ymyriad, Peter?

Rhaid i ni beidio ag anghofio, am bob £1 sy'n cael ei wario ar y gwasanaeth iechyd yn Lloegr, cafodd Llafur £1.20 ar gyfer Gymru. A'r un peth ym maes addysg: £1 yn Lloegr, £1.20 yng Nghymru. Eto i gyd, fe wyddom, yng Nghymru, hyd yn oed cyn y pandemig, mai dim ond £1.05 oedd y Llywodraeth Lafur yn ei wario ar y ddau. Mae hyn yn codi'r cwestiwn: i le mae'r arian yma wedi mynd? Pam nad yw'n cael ei ddefnyddio i sicrhau'r canlyniadau gofal iechyd ac addysgol y mae pobl Cymru yn wirioneddol yn eu haeddu? A pham mae Llafur a Plaid wedi hoelio'u sylw'n llwyr ar wastraffu dros £100 miliwn ar fwy o wleidyddion yma? [Torri ar draws.] O mae'n ddrwg gennyf.

[Anghlywadwy.] —Peter. A wnaiff yr Aelodau roi'r gorau i gael trafodaeth ar draws y Siambr er mwyn i ni glywed y siaradwr, os gwelwch yn dda?

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ac—

Rhowch y gorau i ddarllen a chael gwared â'r papur. Dwedwch beth—[Anghlywadwy.]

Hefin, gadewch i'r Aelod siarad, os gwelwch yn dda.

Pam mae Llafur a Phlaid wedi hoelio'u sylw'n llwyr ar wastraffu dros £100 miliwn ar fwy o wleidyddion yn y lle hwn, yn hytrach na mynd i'r afael â'r trafferthion go iawn y mae llawer o bobl Cymru yn eu hwynebu?

Mae angen i bethau fod yn wahanol. Yn hytrach na mwy o'r un polisïau o drethu a gwario a welwn ni gan Lafur, mae gan y Ceidwadwyr Cymreig gynllun i ganolbwyntio ar flaenoriaethau uniongyrchol y bobl. Rydym eisoes wedi amlinellu ein cynllun i glirio ôl-groniadau'r GIG gyda gwestai gofal, dod â blocio gwelyau i ben, agor ein hysbytai a rhoi diwedd ar warth y ciwiau o ambiwlansys y tu allan i adrannau damweiniau ac achosion brys Cymru. Byddem yn sefydlu hybiau llawfeddygol ar draws Cymru i roi diwedd ar yr amseroedd aros cywilyddus sydd yn y GIG o dan Lafur. Nid yn unig y mae pobl Cymru eisiau gweld rhywbeth yn cael ei wneud ynghylch argyfwng GIG Llafur ond maen nhw eisiau gweld mwy o gymorth gyda'r heriau costau byw. Dyna pam roeddem eisiau rhewi'r dreth gyngor i bobl ar draws Cymru, ond gwneud hynny drwy ddatgloi rhai o'r cronfeydd enfawr sydd yn cael eu cadw gan rai cynghorau ledled Cymru.

Rydym hefyd yn gwybod bod angen i ni weld twf yn ein heconomi a chefnogaeth i fusnesau. Rydyn ni wedi gwrando ar fusnesau. Mae gennym gynllun i ganiatáu i ficrofusnesau ffynnu, gan greu swyddi i bobl leol, gan adfer dyheadau Cymru; nid yn unig hynny, ond rydym eisiau helpu i ddiogelu'r busnesau hyn i'r dyfodol, gan helpu busnesau i chwarae eu rhan i gefnogi'r amgylchedd, gan ryddhau chwyldro gwyrdd yng Nghymru.

Rydym eisiau mynd i'r afael ag argyfwng tai Llafur yng Nghymru drwy ehangu'r cynllun Cymorth i Brynu, gan sicrhau y bydd yn cwmpasu tai gwag i'w hadnewyddu. Byddai hyn yn adfer 20,000 o gartrefi eraill i gyfleoedd tai. Do, rwyf wedi nodi'r amser, Dirprwy Lywydd, ac rwy'n ymddiheuro.

Felly, i gloi, Dirprwy Lywydd, rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru, fel pob Llywodraeth, yn wynebu heriau sylweddol ar hyn o bryd, ond nid yw hynny'n esgus dros ddiffyg gweithredu. Dydyn ni ddim eisiau mwy o'r un polisïau economaidd diflas yr ydym yn eu disgwyl gan Blaid Cymru a Llafur, mae angen i ni chwilio am ffyrdd deinamig ac arloesol o wthio Cymru ymlaen, gan sicrhau y gall ein teuluoedd a'n busnesau ymdopi â'r costau cynyddol—

Diolch, Peter. 

Rwyf bron â gorffen. Mae'r costau byw cynyddol—

Na. Mae gennyf 14 Aelod sy'n dymuno siarad. Mae angen imi ddefnyddio'r amser yn effeithiol. Mae angen i chi ddod i ben nawr, os gwelwch yn dda.

Gallwn fod wedi gorffen gynnau, Cadeirydd. Felly, gyda'r holl bethau rydw i wedi'u rhannu, mae gennyf ofn na fydd y grŵp hwn yn cefnogi'r gyllideb hon heddiw am yr holl resymau hynny. 

Go brin fod hynny'n newyddion sydd newydd dorri, Dirprwy Lywydd, ond dyna ni. [Chwerthin.] Diolch am eich cyfraniad gwerthfawr—fe'i gwerthfawrogwyd fel arfer.

Mae'n rhaid i mi ddweud bod cyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer 2023-24 yn adlewyrchiad, gadewch i ni fod yn onest, o bosib y set fwyaf heriol o amgylchiadau ariannol rydyn ni wedi eu profi erioed yn oes datganoli. Mae pwysau'r adferiad ar ôl COVID, chwyddiant cynyddol ac, wrth gwrs, effaith y rhyfel yn Wcráin, ymhlith pethau eraill, i gyd wedi'u gwaethygu gan ffolineb llwyr Llywodraeth Dorïaidd sydd wedi colli gafael ar faterion ac allan o reolaeth. Yn dilyn fflyrtian yn drychinebus gydag economeg ffantasi o doriadau treth heb eu hariannu, mae'r Torïaid bellach yn troi at don arall o fesurau cyni eto mewn ymgais fyrbwyll i achub eu hygrededd etholiadol.

Nawr, mae'r rhagolygon ariannol llwm a osodwyd ger ein bron heddiw felly, yn bennaf oll, yn gondemniad damniol o Lywodraeth y Deyrnas Unedig, y mae ei chamreoli trychinebus dros economi'r Deyrnas Unedig wedi llusgo Cymru bendramwnwgl i'r gors. Ac fel bob amser, wrth gwrs, fel sydd wastad wedi digwydd o dan gyni a ysgogwyd gan y Torïaid, y rhannau tlotaf a'r mwyaf agored i niwed o gymdeithas sy'n gorfod ysgwyddo'r baich trymaf o ganlyniad i doriadau gwariant cyhoeddus a thanfuddsoddi. Felly, rydym yn cydymdeimlo â Llywodraeth Cymru sy'n gorfod ymgorffori ergyd o £1.4 biliwn i'w pŵer gwario mewn termau real dros y ddwy flynedd nesaf, Fodd bynnag—dyna beth rydych chi'n aros amdano, onid e? Fodd bynnag, er y gallwn gytuno â Llywodraeth Cymru ar achosion yr anhwylder ariannol presennol, bydd ein diagnosis o sut i fynd i'r afael â'r problemau hyn yn amlwg yn wahanol.

Nawr, mae'r cyfyngiadau y datblygwyd y gyllideb hon oddi mewn iddynt yn dangos yn bendant fod Cymru yn cael ei gwasanaethu'n wael, rwy'n credu, gan y model grant bloc presennol o gyllid datganoledig, sy'n cyfrif am dros 80 y cant o bŵer gwario Llywodraeth Cymru o ddydd i ddydd. Er gwaethaf yr ystod helaeth o feysydd polisi sydd bellach wedi'u datganoli i Gymru, mae'r cyflawni yn dal i fod yn ddibynnol yn bennaf ar benderfyniadau gwariant Llywodraeth y DU nad oes gennym, i bob pwrpas, unrhyw ddylanwad drostynt. Er bod natur y model grant bloc yn cyfyngu yn ei hanfod ar allu Llywodraeth Cymru i weithredu, nid yw hynny'n rhyddhau Llywodraeth Cymru rhag cael ei beirniadu am lawer o'r penderfyniadau rydych chi wedi'u gwneud mewn cysylltiad â'r gyllideb hon. Mae gennym ni, fel llawer o bobl eraill, rwy'n siŵr, bryderon difrifol o hyd, er enghraifft, ynghylch diffyg unrhyw gynnydd mewn cyllid ar gyfer y grant cymorth tai. Mae hynny'n arbennig o bryderus, oherwydd rydyn ni'n gwybod beth fydd y goblygiadau. Bydd y penderfyniad i beidio â gweithredu cynllun cymorth tanwydd Cymru ar gyfer y gaeaf nesaf yn dychryn nifer o aelwydydd a oedd yn dibynnu ar y gefnogaeth honno dros y misoedd diwethaf. Mae'r tro pedol munud olaf yr ydym wedi clywed amdano eisoes wedi'i grybwyll heddiw ynghylch cyllid ar gyfer y cynllun brys ar gyfer y sector bysiau yn achosi pryder sylweddol ymhlith gweithredwyr bysiau, ydy, ond am hyfywedd hirdymor llwybrau bysiau ledled Cymru, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig, ac yn enwedig yn sgil yr adolygiad ffyrdd. Ond, wrth gwrs, dyma beth yw diben gwleidyddiaeth, a bydd ein dull pragmatig ni, drwy'r cytundeb cydweithio, yn cyflawni o leiaf rhai o'n hymrwymiadau maniffesto. Bydd yn mynd o leiaf rhywfaint o'r ffordd i liniaru rhai o'r heriau y mae pobl Cymru yn eu hwynebu heddiw.

Felly, rwy'n falch ein bod wedi gallu diogelu cyllid ar gyfer y cytundeb cydweithio, mewn gwirionedd gan ychwanegu rhai elfennau at hynny pan ydym yn teimlo bod hynny'n angenrheidiol, a hefyd yn dylanwadu dros feysydd eraill o ddiddordeb cyffredin, yn enwedig yn ymwneud â'r argyfwng costau byw a'r pwysau ehangach ar wasanaethau cyhoeddus, gyda phwyslais ar yr agenda ataliol. Nawr, mae hyn yn rhywbeth sydd wedi cael ei drafod ers amser maith, pryd rydyn ni'n gweld esblygu i'r cyfeiriad hwnnw, ac, i mi, mae angen i ni gyflymu hynny, oherwydd y buddsoddiad mwy hirdymor hwnnw fydd mewn gwirionedd yn dod â budd nes ymlaen.

Nawr, wrth gwrs, ni allwn adael i'r foment hon fynd heibio heb ddweud y geiriau hynny—prydau ysgol am ddim. Bydd cyfanswm o 70 miliwn o bunnau yn cael ei ymrwymo y flwyddyn nesaf i wneud yn siŵr bod ein plant yn cael prydau maethlon mewn ysgolion, ac rydym yn falch bod y rhaglen honno'n symud i'r cyfeiriad cywir, ac, yn amlwg, rydym eisiau ei hymestyn cyn belled ag y gallwn. Gofal plant am ddim—rydym yn gwybod am y £100 miliwn a ymrwymwyd yna, a chynnydd o £10 miliwn arall a sicrhawyd yn ein cytundeb.

Ac yna, o ran dylanwadu ar gylch ehangach y gyllideb, ar dai—ac rydyn ni wedi gweld, onid ydym ni, y ffigurau brawychus o ran adfeddiannu yng Nghymru—£40 miliwn dros ddwy flynedd i gynorthwyo'r rhai mewn trafferthion morgais yn gynnar, i'w galluogi i aros yn eu cartrefi. A hefyd ar dai—£59 miliwn dros ddwy flynedd i gefnogi'r gwaith o ddarparu tai cymdeithasol newydd, carbon isel. Gallwn fynd ymlaen, ond rwy'n gweld mai ychydig iawn o amser sydd gennyf i ar ôl.

Ond Plaid Cymru fyddai'r cyntaf i gydnabod bod mwy i'w wneud, a dyna pam rydym yn cydnabod, os oes unrhyw gyllid canlyniadol ychwanegol yn dod i Gymru, yna rydym ni eisiau gwybod, neu rydyn ni eisiau i bawb wybod, ein bod wedi cytuno ar flaenoriaethu meysydd. A soniodd y Prif Weinidog am gyflogau'r sector cyhoeddus fel un maes allweddol y mae angen i ni fynd i'r afael ag ef o hyd, a ni fyddai'r cyntaf i gyfaddef hynny. Ond rydyn ni hefyd eisiau gweld y cynllun brys ar gyfer y sector bysiau yn cael ei ehangu. Rydym hefyd eisiau gweld prydau ysgol am ddim yn cael eu hymestyn i'r ysgol uwchradd, ac rydym hefyd eisiau gweld cynnydd yn y lwfans cynhaliaeth addysg.

Felly, nid yw'r gyllideb hon yn berffaith. Dydy ein dylanwad ni ddim yn ymestyn i bob rhan o'r gyllideb hon. Ond, drwy'r cytundeb cydweithio, a'r ychydig feysydd ychwanegol lle rydym wedi llwyddo i ysgogi mwy o fuddsoddiad, rydym yn ffyddiog y bydd hyn o leiaf yn mynd rhywfaint o'r ffordd i herio rhai o'r materion a'r problemau hirsefydlog y mae pobl Cymru'n eu hwynebu ar yr adeg anodd hon. 

Rwy'n bwriadu gwneud sawl sylw ar y gyllideb, ond, yn gyntaf, rwyf eisiau mynd i'r afael â'r broses. Rydyn ni'n pennu'r gyllideb ar gyfer yr holl wasanaethau datganoledig yng Nghymru. Rydym yn parhau i ailadrodd ein bod yn Senedd. Eto i gyd, rydym yn amserlennu awr yn unig ar gyfer y ddadl derfynol ar y gyllideb, ar ôl hanner awr yn penderfynu ar gyfraddau treth incwm. Rhowch e' mewn cyd-destun, treuliodd cyngor Abertawe dros bedair awr a hanner yn pennu eu cynigion treth cyngor a gwariant ar gyfer 2023-24, sef cyfarfod byr, yn hanesyddol; rwyf wedi bod mewn cyfarfod o'r cyngor a barhaodd dros chwe awr yn pennu'r gyllideb.

Mae'r gyllideb yn mynd drwy'r broses graffu gan y Pwyllgor Cyllid, ond mae'r penderfyniad terfynol yn cael ei wneud yma heddiw. Cymharwch hyn â San Steffan—mae'r gyllideb fel arfer yn cael ei dilyn gan bedwar diwrnod o drafod ar benderfyniadau'r gyllideb. Dyma'r mesurau treth a gyhoeddwyd yn y gyllideb, ac mae pob diwrnod o drafod yn ymdrin â'r gwahanol feysydd polisi, fel iechyd, addysg ac amddiffyn. Pam mae Llywodraeth Cymru yn meddwl bod awr yn ddigon i ganiatau craffu terfynol ar y gyllideb, a hanner awr i bennu cyfraddau treth incwm? A heddiw, nid y gyllideb yw'r brif eitem ar yr agenda hyd yn oed; mae gennym eitem fawr i ddod, sef pasio deddfwriaeth. Os nad ydyn ni'n trin ein hunain o ddifrif, os nad ydyn ni'n trin y broses gyllideb o ddifrif, pam fydden ni'n disgwyl i unrhyw un arall drin yr hyn rydyn ni'n ei wneud o ddifrif?

O ran y gyllideb ei hun, mae cyllidebau bob amser yn ymwneud â dewisiadau. Rydym yn gwybod mai ardrethi yw'r dreth fusnes y mae busnesau yn ei chasáu fwyaf. Y rheswm dros hyn yw mai ychydig iawn o driciau sydd ar gael, heblaw am ddymchwel, y gellir eu defnyddio i leihau'r bil ardreth. Roedd cyllideb ddrafft 2023-24 yn nodi bod dros £140 miliwn yn cael ei ddyrannu ar gyfer rhyddhad manwerthu, hamdden a lletygarwch, er fy mod hefyd wedi gweld y ffigur £116 miliwn yn cael ei grybwyll ar yr un eitem. Ac mae'n dweud:

'Byddwn yn parhau i ddarparu cefnogaeth i’r sectorau hynny yr effeithiwyd arnynt yn fwyaf uniongyrchol gan y pandemig trwy gynllun rhyddhad ardrethi manwerthu, hamdden a lletygarwch yn 2023-4. Bydd hyn yn darparu gwerth mwy na £140m o ryddhad ardrethi annomestig i fusnesau cymwys.

'Bydd trethdalwyr manwerthu, hamdden a lletygarwch yng Nghymru yn cael rhyddhad ardrethi annomestig drwy gydol 2023-24. Fel y cynllun tebyg a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU, bydd cynllun Llywodraeth Cymru yn cael ei gapio yn £110,000 am bob busnes ar draws Cymru.'

Does gan yr Alban ddim cynllun o'r fath. Mae pethau fel bwydydd brys yn rhan o fasnachfraint, gan gynnwys McDonald's, KFC, Subway, Starbucks, Costa Coffee, Domino's Pizza. Felly, mae pob masnachfraint yn fusnes unigol, felly mae'r rhyddhad ardrethi ar bob busnes, yn ôl yr hyn a ddarllenaf—gallai'r Gweinidog ddweud wrthyf os wyf yn anghywir, ac maen nhw'n mynd i gydgrynhoi busnesau pan fyddan nhw'n rhan o fasnachfraint—[Torri ar draws.] Diolch. Rwyf newydd gael gwybod bod bwytai eraill ar gael. [Chwerthin.] Pe bawn i wedi mynd trwy'r rhestr gyfan, byddwn i mewn trafferth gyda'r Dirprwy Lywydd. Pam mae'r Llywodraeth yn meddwl ei fod yn ddefnydd da o arian trethdalwyr i gefnogi busnesau bwyd brys? Mewn gwirionedd, dydyn ni ddim yn meddwl yn glir o gwbl, ydyn ni? Oherwydd, yn aml, rydyn ni'n dweud, 'Dydyn ni ddim yn cefnogi siopa y tu allan i'r dref, dydyn ni ddim yn cefnogi bwyd brys', ac eto, unwaith y byddwn ni'n trafod rhyddhad ardrethi, 'Gwnawn, fe wnawn ni eu helpu nhw.'

Rwy'n deall o'r cyhoeddiad y bydd gwestai mawr yng Nghymru hefyd yn cael rhyddhad ardrethi. Bydd y rhyddhad ardrethi hwn yn helpu llinellau gwaelod busnesau, ond rwy'n dal heb fy argyhoeddi y bydd yn cynorthwyo economi Cymru. Nid yw'r Alban bellach yn darparu'r gefnogaeth hon; mae Lloegr yn gwneud hynny. Gellid defnyddio'r arian hwn yn well i dalu gweithwyr y sector cyhoeddus; byddwn i'n rhoi blaenoriaeth iddyn nhw yn lle busnesau bwyd brys a gwestai. Ac rwy'n credu mai dyna un o'r pethau—mae pawb wedi siarad am wario arian; rwyf wedi sôn am geisio cael ychydig o arian i'w wario.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi gofyn i daliadau fferm sylfaenol gael eu capio ar £15,000 y flwyddyn. Nid wyf wedi clywed unrhyw ddadl yn erbyn y capio hwn ar daliadau fferm sylfaenol. Difidend Brexit yw hwn—ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd, does dim rhaid i ni dalu unrhyw beth iddyn nhw. Rydw i'n cytuno'n llwyr gydag Undeb Amaethwyr Cymru ynglŷn â thaliadau fferm sylfaenol: maen nhw'n awgrymu ein bod yn darparu cefnogaeth i'r ffermwyr bach yng Nghymru, ond capio taliadau i'r ffermydd mwy a mwy proffidiol.

Ar y cyfan, rwy'n croesawu cynlluniau gwario Llywodraeth Lafur Cymru, a fydd yn helpu i amddiffyn gwasanaethau cyhoeddus a'r rhai sydd dan fygythiad yn wyneb storm berffaith o bwysau ariannol. Mae gweinidogion wedi gwneud penderfyniadau anodd i ailflaenoriaethu cyllid o fewn cyllidebau er mwyn sicrhau'r gefnogaeth fwyaf posibl i wasanaethau cyhoeddus a phobl a busnesau yr effeithir arnynt fwyaf gan yr argyfwng costau byw a'r dirwasgiad. Mae'r gyllideb hefyd yn dyrannu arian ychwanegol ar gyfer y GIG, cynghorau, addysg. Rwyf wedi gofyn yn y gorffennol am ehangu'r lwfans cynhaliaeth addysg a chynyddu'r lwfans cynhaliaeth addysg; dyw hynny ddim yn swm mawr o arian, ond byddai'n gwneud gwahaniaeth mawr i lawer o bobl dlawd. Ac mae angen i Gymru flaenoriaethu ymchwil a datblygu ar gyfer cynaliadwyedd economaidd, er mwyn cefnogi arloesedd ym mhrifysgolion Cymru. Rwyf hefyd wedi parhau i alw am gynnydd mewn arian sy'n gysylltiedig â chydraddoldeb sy'n dod yn uniongyrchol o gyllid canlyniadol Llywodraeth y DU i sicrhau ei fod yn cyfateb i wariant yn Lloegr. Mae ymchwil prifysgolion yn hanfodol i ddatblygu economi Cymru. Byddaf yn cefnogi'r gyllideb, ond yn gobeithio, y flwyddyn nesaf, y byddwn yn edrych ar gymorth ardrethi a thaliadau fferm sylfaenol i roi arian ychwanegol i ni.

Laura Anne Jones.

Diolch. Dydw i ddim yn credu fy mod i lawr i siarad, ond fe wnaf siarad, oherwydd rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn fy mod i'n siarad ar addysg. Ni allaf gredu bod Plaid Cymru newydd sefyll i fyny a dweud eu bod nhw'n mynd i gefnogi cyllideb sydd, mewn termau real, yn torri ar addysg—toriad o £6.5 miliwn i addysg mewn termau real. Mae hynny'n warthus. Mae'r Llywodraeth hon wedi colli cyfle gyda'r gyllideb hon. Mae wedi colli cyfle i wyrdroi'r difrod sydd wedi'i achosi i blant Cymru dros y 23 mlynedd diwethaf. Rydych chi wedi gwneud popeth na ddylech chi ei wneud o ran addysg, pan ddylech chi fod yn canolbwyntio ar gael y pethau sylfaenol yn iawn, yn hytrach na chanolbwyntio ar stwff sy'n ceisio hawlio'r penawdau. Nid yw'r Llywodraeth Lafur hon wedi gwneud—[Torri ar draws.] Nid dim ond esgeuluso addysg Gymraeg sydd yma, mae wedi ei niweidio i bob pwrpas drwy'r toriadau mewn termau real. A fyddai'r Gweinidog yn cytuno â mi, yn wahanol i'r hyn a ddywedodd y Prif Weinidog yn gynharach, nad yw bod ar waelod tabl PISA dros y ddau ddegawd diwethaf yn adlewyrchiad da o gyflwr addysg yng Nghymru, ac, mewn gwirionedd, mae angen i ni gael y pethau sylfaenol hynny'n iawn. Mae'n gwbl hanfodol; nid yw'r ffaith ein bod ni wedi gwella ychydig bach yn yr ychydig feysydd hynny o PISA yn rhywbeth i fod yn falch ohono. Dylem ni fod yn agos i'r brig; fe ddylem ni fod ar frig y DU. Dylem gael gweledigaeth yma sydd wedi'i gosod, pryd rydych chi'n cynyddu'r gyllideb addysg, gan sicrhau ein bod yn cael y pethau sylfaenol hynny'n iawn, gan sicrhau ein bod yn darparu'r addysg orau yng Nghymru, ac, a dweud y gwir, dylech fod â chywilydd mawr oherwydd y gyllideb hon. 

Mae'n rhaid i mi ddweud, dydw i ddim eisiau sefyll i fyny a rhyddhau Llywodraeth Cymru o gyfrifoldeb yma, ond mae'n dân ar fy nghroen clywed y Ceidwadwyr yn gofyn, 'Beth am blant Cymru?' pan fo, mewn gwirionedd, yn ymwneud a chyni'r Torïaid yn gorfodi polisïau ar bobl yma yng Nghymru, nid yn rhoi'r gyfran deg y mae Cymru'n ei haeddu, dweud celwydd am ddifidend Brexit a fyddai'n dod i Gymru na ddigwyddodd o gwbl ac sydd wedi gadael i'n cymunedau fynd yn dlotach. Dyna'r realiti, ac mae'n rhaid i chi gymryd cyfrifoldeb dros hynny hefyd. Ni allwch chi gael eich rhyddhau o gyfrifoldeb. Ond mae un o'r pethau yr ydym wedi ei gael drwy ein negeseuon e-bost gan lawer o bobl, wedi dod o Gynulliad y Werin Cymru, yn gofyn i ni, fel gwleidyddion Llafur a Phlaid Cymru, i beidio pleidleisio o blaid y gyllideb hon, oherwydd byddai'n gweithredu cyni yma yng Nghymru. Maen nhw'n gofyn pam nad ydym ni allan ar y strydoedd, yn unedig, i sicrhau bod Cymru'n cael yr hyn sydd ei angen arni ac yn ei haeddu, oherwydd y realiti yw ein bod ni'n cael ein siomi gan Lywodraethau olynol y DU, ac mae'n gwneud y sefyllfa'n amhosib.

Rwyf hefyd wedi cael llond bol o glywed pobl yn sefyll i fyny yn y Siambr hon ac yn dweud, 'Byddem yn gwneud hyn, pe bai'r arian gennym ni, neu pe bai'r pwerau gennym ni yma yng Nghymru', ond nid yn brwydro i gael mwy o bwerau. Ac mewn gwirionedd, rydym yn cefnogi annibyniaeth oherwydd ein bod yn credu y dylem fod yn gwneud y penderfyniadau anodd hynny yma yng Nghymru, yn hytrach na phwyntio tuag at Lywodraeth y DU yn unig. 

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Iawn. Rwyf wedi stopio siarad. 

Ydy hynny'n iawn, Dirprwy Lywydd?

[Anghlywadwy.]

Rydych chi'n siarad yn angerddol iawn am annibyniaeth, fel, wrth gwrs, mae pob aelod o Blaid Cymru yn ei wneud, ond a ydych chi'n derbyn bod y bwlch cyllidol yn golygu y byddai'n rhaid i chi naill ai godi trethi yn sylweddol neu dorri gwariant cyhoeddus yn sylweddol, a fyddai'n cael effaith niweidiol aruthrol ar Gymru a'i phobl? 

Yr effaith mwyaf niweidiol yw'r ffaith nad yw'r Ceidwadwyr yn Llywodraeth y DU yn sefyll dros Gymru, ac rwy'n credu yng Nghymru ac rwy'n credu yn nyfodol Cymru, ac nid wyf yn derbyn hynny. Rydyn ni wedi gweld tystiolaeth gan wahanol ymchwilwyr sy'n dangos nad yw hynny'n wir, a hefyd cawsom wybod y byddai'r holl arian yma yn dod mewn i Gymru ar ôl Brexit ond ni ddigwyddodd hynny o gwbl. Felly, dydw i ddim yn derbyn hynny.

Un o'r pethau, os ydw i'n canolbwyntio ar gyllideb go iawn Llywodraeth Cymru heddiw—. Rwy'n falch ein bod yn cydweithio, fel yr amlinellodd Llyr. Dydw i ddim am ymddiheuro am y ffaith bod mwy o blant yn elwa ar brydau ysgol am ddim oherwydd ein bod ni'n cydweithio. Dydw i ddim am ymddiheuro am y ffaith bod teuluoedd yn manteisio ar ofal plant am ddim. Mae cymaint o bethau rydyn ni wedi gallu cydweithio arnyn nhw sydd wedi gwneud gwahaniaeth i fywydau pobl yn ein cymunedau nawr—nid yn y dyfodol, ond nawr: arian ym mhocedi pobl nawr; bwyd yn stumogau'r plant nawr. Ond un o'r pethau rwy'n falch ein bod wedi cytuno arno o leiaf o ran meysydd â blaenoriaeth yw cynyddu'r lwfans cynhaliaeth addysg, ymestyn cymhwysedd prydau ysgol am ddim i'r ysgol uwchradd ac, wrth gwrs, ymestyn y cynllun brys ar gyfer y sector bysiau. Ac rwy'n credu bod angen, i ni i gyd fod yn unedig ar draws y Siambr hon, i fod yn brwydro dros y cyllid ychwanegol hwnnw i wireddu hynny yma yng Nghymru.

Un o'r prif faterion sy'n peri pryder yn y gyllideb hon i nifer o fy etholwyr fu diwedd y cynllun brys ar gyfer y sector bysiau, ac mae hyn er gwaethaf cael sicrwydd na fyddai cyllid yn newid, a gafodd ei ategu gan dystiolaeth weinidogol a gyflwynwyd ar y gyllideb ddrafft, ond rydym bellach yn gwybod na fydd hynny'n wir. O ganlyniad, mae dyfodol llawer o lwybrau bysiau yn fy rhanbarth a thu hwnt bellach yn y fantol, sy'n golygu bod pobl yn poeni am sut y byddant yn cael mynediad at wasanaethau hanfodol, yn ogystal â chyfleoedd gwaith, yn enwedig yn yr ardaloedd hynny yn fy rhanbarth, ac yma, bysiau yw'r unig opsiwn o ran trafnidiaeth ac mae perchnogaeth ceir yn isel. Rwy'n credu bod gwir angen i ni flaenoriaethu hyn a gweld sut rydyn ni'n mynd i gefnogi pobl sy'n byw yn ein cymuned nawr. 

O ran yr hyn sydd wedi ei sicrhau, rwy'n falch iawn, o ran cyllido'r Gymraeg, i weld y £1 miliwn ychwanegol o refeniw ar gyfer y flwyddyn nesaf, a hefyd mynediad am ddim i Eisteddfod yr Urdd i deuluoedd ar incwm isel. Rwy'n falch iawn o weld hynny. Ond, yn amlwg, un o'r prif bryderon, os edrychaf ar feysydd y portffolio o ran diwylliant a chwaraeon, soniodd Llyr Gruffydd am bwysigrwydd yr agenda ataliol, yr hyn rydyn ni'n ei glywed nawr yw oherwydd costau cynyddol rydyn ni'n mynd i weld pyllau nofio'n cau efallai, cyfleusterau chwaraeon yn cau, canolfannau celfyddydol yn cau—popeth sydd mor hanfodol o ran yr agenda iechyd a llesiant. Rwy'n gweld yn y gyllideb hon sawl maes sy'n dal i weithredu heb ymwneud ag eraill pan fo gennym Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Wrth i ni weithio ar gyfer meysydd a blynyddoedd y dyfodol drwy dymor y Senedd hon, rwy'n credu bod angen i ni edrych ar y dull cyfannol hwnnw i sicrhau ein bod yn darparu'r dechrau gorau posibl i bawb a sicrhau nad yw cyfleoedd ym meysydd diwylliant a chwaraeon yn cael eu cymryd oddi wrth y rhai sydd wir eu hangen.

Wel, rydw i hefyd wedi fy syfrdanu gan y Ceidwadwyr Cymreig, a dyma ambell ffaith sydyn i'ch atgoffa chi: toriad o £20 mewn credyd cynhwysol gan y Llywodraeth Geidwadol. Mae hwnna—[Torri ar draws.] Mae hwnna'n doriad o £20 bob wythnos i'r bobl dlotaf.

Fe soniodd Peter Fox am ambiwlansys Cymru yn ciwio tu allan i ysbytai. Mewn gwirionedd dydw i ddim yn credu bod Lloegr yn gwneud llawer yn well o gwbl pan ddaw hi at giwiau o ambiwlansys y tu allan i ysbytai Lloegr.

Brexit: un o'r trychinebau mwyaf i Gymru. Fe glywsoch chi'r prynhawn yma am y toriadau i'n porthladdoedd yng Nghymru: mae £1 biliwn o gyllid yr UE wedi'i golli, ac mewn gwirionedd roedd y Ceidwadwyr yn San Steffan wedi addo rhoi rhywbeth yn lle hwnnw'n llawn—[Torri ar draws.] Fe wnaf mewn un munud, os caf i, Andrew. Rwyf am orffen y darn yma. Fe wnaeth Llywodraeth San Steffan addo rhoi rhywbeth yn lle hwnnw'n llawn. A chyllid teg o HS2. Felly, gadewch i ni fod yn glir—ac rwy'n edrych ymlaen at glywed gan arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig—mae Cymru wedi cael llai o lawer na'i haeddiant gan y Ceidwadwyr Cymreig. Dyna le da i chi ddechrau.

Nid yw Cymru wedi cael llai na'i haeddiant; £2.5 biliwn ychwanegol yn yr adolygiad gwariant cynhwysfawr hwn ar gael i Lywodraeth Cymru. Ond rydych chi wedi treulio eich amser yn mynd o gwmpas y canolbarth yn dweud wrth ffermwyr defaid y byddai eu marchnadoedd yn dymchwel. Y llynedd, aethon nhw i fyny 17 y cant—17 y cant. Does neb yn fwy camarweiniol yn y Siambr hon nac yn y wlad hon na Democrat Rhyddfrydol.

Mor wych yw eich clywed yn cyfeirio at y Democratiaid Rhyddfrydol Cymreig. Prin y mae sôn amdanom ni, felly mae'n braf iawn eich clywed chi'n siarad am y Democratiaid Rhyddfrydol Cymreig.

Dydw i ddim yn mynd i sôn am fanylion yr hyn rydych chi wedi'i wneud, beth rydych chi wedi'i wneud i ffermwyr Cymru. Rydych wedi eu bradychu gyda chytundeb gyda Seland Newydd ac Awstralia, sy'n ymwneud â mewnforio cig oen o safon llawer is a lefel llawer is. Dylech fod â chywilydd o hynny, ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n ystyried eich sefyllfa—[Torri ar draws.]

NVZs. Mae'n ddrwg gen i, rwy'n cael ymyriad, ac ni allaf adael i hwnnw fynd heibio. NVZs: rwy'n credu y gwelwch chi fy mod i wedi pleidleisio i sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn edrych ar lefelau llygredd dŵr, felly peidiwch â thaflu hynny ataf i os gwelwch yn dda.

Felly, a gaf i symud ymlaen at fy nghyfraniad, os caf i, Dirprwy Lywydd? Rwyf eisiau siarad am rai pwyntiau penodol. Deintyddiaeth: Rwy'n falch iawn, diolch—[Torri ar draws.]

A wnaiff Aelodau ganiatáu i'r Aelod dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru ddod i ben mewn gwirionedd, os gwelwch yn dda, drwy fod yn dawel?

Diolch, Dirprwy Lywydd. Roeddwn i'n gweiddi yn y fan yna, a doedd dim angen, rwy'n sylweddoli.

Rwyf eisiau siarad am ddeintyddiaeth. Diolch o galon am y gwaith rydych wedi ei wneud. Rwy'n falch iawn ein bod ni'n gweld cynnydd yn narpariaeth deintyddion mewn ardaloedd gwledig. Rwy'n gwybod ein bod ni'n edrych ar ddeintyddiaeth symudol, ac rydym yn edrych ar y deintyddion hynny hefyd yn yr ysgolion uwchradd, felly rwy'n falch iawn bod hynny'n digwydd ac rwy'n ddiolchgar, hefyd, am y cyllid ychwanegol ar gyfer deintydd yn Llandrindod. Yn amlwg, mae angen i ni amddiffyn ein deintyddiaeth GIG a'i thyfu a sicrhau ei bod yn cael ei chadw. Ni ddylai deintyddiaeth y GIG fod ar gyfer y rhai tlotaf yn unig, ond dylai fod ar gyfer pawb, ac mewn gwirionedd, rydyn ni i gyd yn gwybod—. Mae gennym ni i gyd fagiau post yn llawn o ohebiaeth pobl sy'n methu â chael mynediad at ddeintydd y GIG.

Rydym wedi clywed am drafnidiaeth gyhoeddus a'r pryderon ynghylch cael gwared â'r cynllun brys a cholli gwasanaethau yn sgil hynny. Rwyf eisiau gweld trafnidiaeth gyhoeddus am ddim i bawb o dan 25 oed.

Tai: rwy'n siomedig, ynghyd â Phlaid Cymru, ynghylch y diffyg cynnydd yn y grantiau cymorth tai. Gyda chostau wedi codi mwy na 10 y cant dros y flwyddyn ddiwethaf, mae'n anochel y bydd y penderfyniad yma yn golygu toriad mewn gwasanaethau i gefnogi tenantiaid.

Rwy'n cytuno â Phlaid Cymru bod angen dadl a thrafodaeth ynglŷn â sut rydyn ni'n cael mwy o incwm i Lywodraeth Cymru, ac edrych mewn gwirionedd ar ein cyfraddau treth incwm yng Nghymru. Rwy'n gwybod y bydd hynny ar gyfer blwyddyn arall, ond mae mor bwysig ein bod ni'n cydbwyso'r hyn rydyn ni'n ei wario gyda'r hyn y gallwn ni ei gael i mewn trwy'r drws ffrynt hefyd.

Rwy'n gorffen trwy ddweud fy mod yn falch iawn bod Llywodraeth Cymru wedi bod yn blaenoriaethu materion yn ymwneud â chyfiawnder cymdeithasol a chydraddoldeb. Rydym wedi gweld cynnydd yn y gronfa cymorth dewisol, ac rwy'n falch iawn o weld hynny. Rwy'n falch iawn bod y cynllun incwm sylfaenol cyffredinol ar gyfer pobl ifanc sydd â phrofiad o fod mewn gofal yn parhau—hynny yw, bod ein pobl ifanc sydd â phrofiad o fod mewn gofal yn cael y dechrau gorau posibl mewn bywyd. Ac rwy'n falch iawn o weld buddion eraill hefyd yn cael eu cyflwyno yng Nghymru.

Ond mae hynny—ac rwy'n mynd yn ôl at fy mhwynt cynharach—yn anffodus yn rhywbeth sydd ei angen oherwydd ein bod ni'n edrych ar orbwyso'n llwyr yr hyn rydyn ni'n ei gael gan y Ceidwadwyr Cymreig drwy eu cyfeillion yn San Steffan. Felly, byddaf yn cefnogi'r gyllideb hon. Gobeithio y gall Cymru symud ymlaen go iawn. Mae Cymru'n wlad anhygoel sydd â dyfodol gwirioneddol lewyrchus, a gobeithio y byddwn yn parhau i gyflawni. Diolch yn fawr iawn.

Rwy'n cytuno gyda'r hyn yr oedd Jane Dodds yn ei ddweud am bwysigrwydd y gronfa cymorth dewisol a hefyd faint o arian oedd i'w dalu i'r rhai sy'n gadael gofal. Rydyn ni wedi gallu dod trwy'r gaeaf hwn, cael a chael oedd hi. Mae'n rhaid i ni atgoffa ein hunain bod tua thraean o'r holl aelwydydd wedi bod yn dewis rhwng gwresogi neu fwyta. Felly, rydyn ni wedi llwyddo i ddod trwy'r gaeaf hwn, ond mae'r gaeaf nesaf yn debygol o fod yn llawer mwy heriol, yn rhannol oherwydd bod gennym ni lai o arian at ein defnydd. Mae'r syniad nad yw hyn yn doriad mewn termau real i'r arian sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru yn ffwlbri llwyr—mae £1.4 biliwn yn swm sylweddol iawn o arian.

Ond wrth edrych ar sut rydyn ni'n mynd i gefnogi pobl wrth symud ymlaen, mae'n rhaid i ni edrych ar effeithlonrwydd y ffordd y gallwn ni sicrhau bod cymorth yn cyrraedd y rhai sydd ei angen fwyaf. Oherwydd i bawb y mae ganddo y rhoddir. Mae pawb wedi cael £400 yn eu cyfrif ynni os oes ganddyn nhw fesurydd talu-wrth-fynd traddodiadol. Dim ond llai na thri chwarter aelwydydd â mesuryddion rhagdalu sydd wedi derbyn y £400, a'r rheswm am hynny yw bod rhai cyflenwyr rhagdalu wedi dewis danfon yr arian hwnnw mewn talebau, drwy neges destun, drwy'r post, neu drwy e-bost, a allai fod wedi cyrraedd neu efallai heb gyrraedd, neu gallant sicrhau'n awtomatig bod yr aelwydydd yn ei gael pan fyddant yn cofrestru ar eu pwynt taliad atodol arferol. Rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol iawn i sicrhau ein bod yn cael Llywodraeth y DU i ddadansoddi pa un yw'r ffordd fwyaf effeithiol o wneud pethau, oherwydd rydyn ni i gyd wedi clywed straeon am bobl sydd heb dderbyn eu talebau. Ond mae'n bwysig iawn, iawn bod pawb sydd â'r hawl yn cael yr arian sy'n ddyledus iddyn nhw.

Rwy'n credu mai un o'r rhesymau pam y mae'r nifer sy'n manteisio ar y cynllun yng Nghymru yn uwch nag yng ngweddill y DU yw oherwydd y gwaith a wnaed gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wrth sicrhau bod pobl yn gwybod am daliad tanwydd Cymru. Ond nid yw hynny, unwaith eto, wedi cyrraedd yr holl aelwydydd sydd ei angen, ac mae angen i ni sicrhau bod pawb yn gweithio i sicrhau bod y rhai sydd fwyaf mewn angen yn cael eu harian. Felly, rwy'n credu ei bod yn arwyddocaol iawn fod rhai awdurdodau lleol wedi ymdrechu'n ddifrifol i sicrhau bod pawb yn manteisio ar gynllun cymorth tanwydd Cymru, gydag 88 y cant yn sir y Fflint—ar frig tabl y gynghrair. Mae'r isaf ar Ynys Môn: 61 y cant. Mae'n siomedig nad yw Rhun ap Iorwerth yma i glywed hynny a sicrhau eu bod yn gweithio'n galetach yno. Mae pobl ar y mesuryddion taliad atodol yn denantiaid tai cymdeithasol yn bennaf, lle mae'r wybodaeth gan yr awdurdodau lleol, gallant weld pwy sy'n gymwys a phwy sydd ddim, ac felly dylent fod yn sicrhau bod pobl yn cael yr arian hwnnw, oherwydd dyna arian sy'n mynd i fod yn cylchredeg yn yr economi pan fo'n digwydd. Rwy'n ei gweld hi'n anesboniadwy nad yw awdurdodau lleol yn gweithredu ynghylch hyn oherwydd mae'n mynd i gyfoethogi eu heconomi leol, eu siopau lleol, eu busnesau lleol, a gwneud eu bywydau yn llawer haws.

Prydau ysgol am ddim. Ydy, mae'n wych ein bod ni'n rhoi £70 miliwn ar gyfer prydau ysgol am ddim yn y flwyddyn nesaf, rwy'n cytuno'n llwyr â Llyr Gruffydd, ond ni ddylem danbrisio'r her sy'n mynd i wynebu ysgolion, awdurdodau lleol, cyflenwyr ac arlwywyr, oherwydd ni all y fenter prydau ysgol am ddim fod ynglŷn â darparu bwyd difwynedig wedi'i brosesu. Mae'n rhaid i ni sicrhau ein bod ni'n darparu bwyd ffres, maethlon—

Rwy'n siŵr nad ydych chi'n awgrymu mai dyna yw nod ein polisi.

Na, dydw i ddim yn awgrymu mai dyna nod ein polisi o gwbl. [Chwerthin.] Dim ond dweud ydw i, oni bai ein bod ni'n cadw rheolaeth ar y fenter bolisi yma, dyna allai ddigwydd, oherwydd does dim prinder cyflenwyr rhyngwladol fyddai'n hoffi gwneud hynny.

Felly, y materion diogelwch bwyd, rydyn ni i gyd wedi ei ailadrodd yn ddiweddar. Mae prinder cogyddion mewn ysgolion. Nid ydym yn mynd i allu fforddio hyn yn y tymor hir oni bai bod yr arian yr ydym yn ei fuddsoddi mewn prydau ysgol hefyd yn aros mewn economïau lleol, gyda busnesau lleol, yn hytrach na bod yr elw yn cael ei allforio.

Yn olaf, rwyf eisiau tynnu sylw at yr heriau sy'n ein hwynebu o ran bysiau. Roedd yn gysur mawr i mi glywed y Prif Weinidog yn dweud am waith y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd gyda'r cwmnïau bysiau sy'n sicrhau ein bod yn mynd i gynnal y gwasanaethau bysiau cyn belled ag y gallwn, oherwydd bod y senarios gwaethaf yn eithaf brawychus, ac yn syml, ni fydd fy etholwyr yn gallu cyrraedd y gwaith na chael ymweld â'u ffrindiau a'u teuluoedd os nad yw'r gwasanaethau bysiau gennym y mae pobl heb geir yn dibynnu'n llwyr arnyn nhw. Felly, rwy'n gweld fy mod i wedi rhedeg allan o amser. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Mae'n bleser cael cymryd rhan yn y ddadl hon y prynhawn yma, yn sicr rwy'n ei ystyried yn ddiwrnod arwyddocaol yng nghalendr gwleidyddol Cymru. Tra bod prosiect Llafur a Plaid o wario arian trethdalwyr ar ehangu'r Senedd trwy ddadlau bod ei angen ar gyfer dyfodol Cymru, nid yw'r Llywodraeth yn sicr yn edrych i'r dyfodol drwy dorri cyllid ar gyfer yr hyn sydd ei angen mewn gwirionedd yn y dyfodol, sef ein pobl ifanc a'n plant. Mae toriad enfawr i'r gyllideb addysg yn dangos hynny—ac mae'n doriad enfawr—mae'r Llywodraeth yn meddwl eu bod nhw'n bwysicach na phlant Cymru.

Rydym eisoes yn gwybod sut y bydd Llywodraeth Cymru yn ymateb i unrhyw feirniadaeth Geidwadol o'r gyllideb hon, fel y dangoswyd eisoes, trwy wrthod cymryd unrhyw gyfrifoldeb a phwyntio'r bys i lawr yr M4 tuag at San Steffan. Ond y gwir yw mai'r Blaid Lafur sy'n dewis beth i'w dorri, a'r Blaid Lafur sy'n gadael plant Cymru â dyfodol llai sicr. Yn yr un modd, bydd Llywodraeth Cymru yn dweud fod San Steffan wedi torri eu cyllideb, sydd ganddyn nhw eisoes, yr ydych wedi dweud yn barod, a'r Blaid Geidwadol sydd i'w beio am y cyllid y maen nhw'n ei ddyrannu. Ond eto, fel sosialwyr bob tro, mae Llywodraeth Cymru unwaith eto'n methu blaenoriaethu a gwario'n iawn oherwydd eu syniadaeth nhw sy'n dod gyntaf bob tro.

Gwario £12.2 miliwn ar brosiectau gwagedd sosialaidd fel yr incwm sylfaenol cyffredinol. Nid yw hyn, rwy'n dyfynnu, 'Yn cefnogi pobl yn y dewisiadau y maen nhw'n eu gwneud', fel mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wedi dweud, ond mae'n gwneud pobl yn ddibynnol ar y wladwriaeth a'r wladwriaeth sy'n rheoli eu bywydau. Os oedd Llywodraeth Cymru wir eisiau cefnogi pobl yn y dewisiadau y maen nhw'n eu gwneud, ni fyddai'n caniatáu i'r gyllideb gofal cymdeithasol a chymorth ostwng 14 y cant, gan y bydd gofalwyr di-dâl yn dioddef a chael cyfyngiadau sylweddol ar eu bywydau oherwydd eu cyfrifoldebau gofalu. Cydnabuwyd dro ar ôl tro bod gofalwyr di-dâl yn hanfodol i'n system ofal, gan eu bod yn darparu 96 y cant o ofal yng Nghymru—ie, 96 y cant—ond eto dydyn nhw ddim yn cael y gydnabyddiaeth y maen nhw'n ei haeddu o hyd. Mae un o bob saith gofalwr di-dâl yn defnyddio banciau bwyd ac mae cymorth ariannol ar eu cyfer yn diflannu yn y gyllideb hon.

Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ymwybodol o'r heriau cynyddol y mae gofal cymdeithasol yn eu hwynebu mor bell yn ôl ag 20 mlynedd, i 2003, a materion difrifol poblogaeth sy'n heneiddio ac oedi cyn rhyddhau o'r ysbyty, a dydyn nhw ddim yn newydd. Felly, rwy'n synnu nad yw Llywodraeth Cymru yn rhoi sylw i'r angen brys i flaenoriaethu gofal cymdeithasol, fel y soniais yn y datganiad busnes o'r blaen, yn sicr yn narpariaeth cartrefi gofal lle nad yw cartrefi gofal yn gweithredu i'r capasiti oherwydd problemau recriwtio a chadw. Er fy mod yn croesawu'r cynnydd yn y cyflog byw gwirioneddol i £10.90, mae hefyd yn ymwneud â chael y cyfleoedd hyfforddi'n iawn a'r llwybr gyrfa, oherwydd mae llawer o ofalwyr yr wyf yn siarad â nhw, maen nhw'n taro nenfwd gwydr oherwydd pan fyddant yn dyheu am symud ymlaen yn eu gyrfaoedd, yn syml, ni allant oherwydd adnoddau prin, ac yna maen nhw'n gadael y proffesiwn ac yn mynd i rywle arall a dyna'r broblem rydyn ni'n ei hwynebu o ran recriwtio a chadw rhai o'r bobl sy'n gwneud y newidiadau allweddol hyn i fywydau pobl o ddydd i ddydd. Mae'n werth cofio hefyd nad yw llawer o weithwyr gofal yn gweithio rhwng naw a phump o ddydd Llun i ddydd Gwener yn unig; maen nhw'n gweithio oriau anghymdeithasol. Maen nhw'n gweithio ar benwythnosau, gyda'r nos, dros nos. Maen nhw'n gweithio bob awr o'r dydd a'r nos ac yn cysgu i mewn hefyd—gofal 24/7. Rwy'n credu'n gryf nad ydyn nhw'n cael y gydnabyddiaeth sydd ei angen arnyn nhw. Byddwn i'n rhoi cyfarwyddyd i Lywodraeth Cymru gynyddu ei chydnabyddiaeth o'r newidiadau y maen nhw'n eu gwneud i fywydau ein pobl fwyaf agored i niwed bob dydd.

Ac yn olaf, yn gyflym, gyda'r newyddion am Betsi Cadwaladr yn mynd yn ôl i fesurau arbennig, hoffwn i'r Gweinidog ymdrin, o bosib, wrth ymateb i'r ddadl, â pha un a yw hynny wedi cael ei ystyried yn y gyllideb hon ac a fydd unrhyw adnoddau ychwanegol oherwydd bod Betsi Cadwaladr yn mynd i fesurau arbennig, a pha ddyraniad sy'n cael ei wneud, o ystyried y sefyllfa honno. Oherwydd, fel y clywyd yr wythnos diwethaf, mae pobl yn y gogledd, ac yn sicr fy etholwyr i, wedi cael digon o fwrdd iechyd sy'n methu a hoffen nhw weld sicrwydd gan y Llywodraeth hon ei bod yn wir ar eu hochr nhw a bod y gyllideb hon yn adlewyrchu'r sefyllfa honno. Fe adawaf hi yn y fan yna. Diolch.

Diolch am y cyfle i gael cyfrannu at y drafodaeth bwysig yma y prynhawn yma. Dwi yn cydnabod ar y cychwyn fod llunio cyllideb yn dasg anodd ac yn cydymdeimlo â'r Gweinidog. Mae cyllideb yn adlewyrchu blaenoriaethau gwleidyddol. Mae'r gyllideb yma, felly, yn gorfod cael ei gwneud yn wyneb llymder 2.0. Unwaith eto, mae'r Ceidwadwyr yn edrych i dorri yn ôl ar gefnogaeth y wladwriaeth a gorfodi toriadau ariannol poenus, a hynny ar adeg o gyni ariannol sylweddol. Wrth gwrs, y bregus a'r difreintiedig fydd yn dioddef fwyaf o ganlyniad i doriadau y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan. Nid yn unig fod y fformiwla Barnett yn fethedig ac yn golygu nad ydy Cymru'n cael yr arian sydd yn ddyledus inni, ond mae gwariant cyfalaf angenrheidiol yn cael ei wadu i ni yn sgil prosiectau megis HS2. Felly, mae'r amlen gyllidol sydd i fod i ddod i Gymru yn llai na'r hyn y dylai hi fod. Y gwir amdani ydy mai dewis gwleidyddol ydy llymder. Does yna ddim rhaid i wladwriaeth sydd â sofraniaeth ariannol a banc canolog orfodi llymder ar ei phoblogaeth; dewis gwleidyddol ydy o er mwyn cadw'r cyfoethog yn gyfoethog. Mae trio cymharu cyllideb gwladwriaeth gyda chyllideb bersonol—yr household income—yn nonsens llwyr sydd naill ai yn dangos diffyg crebwyll economaidd neu'n gelwydd bwriadol ar ran y Ceidwadwyr.

I fynd at fanylion y gyllideb yma, dydy o ddim yn syndod i nifer ohonoch chi fy mod i'n sefyll yma heddiw i sôn am fater dwi'n angerddol yn ei gylch, sef tai. Dwi wedi cynnal sawl sgwrs â'r sector ac wedi adnabod nifer o flaenoriaethau ar gyfer anghenion tymor byr, canolig a hir. Mae yna lawer sydd angen ei ariannu, ond o flaenoriaethu y pethau yma, fe welwn fod angen cynyddu'r grant cymorth tai, cyflwyno rhaglen gymorth i bobl sydd mewn perygl o golli cartrefi, cyflwyno pecyn cynhwysfawr i'r sector tai cymdeithasol fel eu bod nhw'n medru cyrraedd y safonau angenrheidiol yn wyneb y cynnydd aruthrol mewn chwyddiant a chostau, a chyflwyno pecyn i gynorthwyo pobl i brynu tai. Nid syniadau newydd ar fy rhan i na rhai gwreiddiol ydy'r rhain. Rwyf am gymryd eiliad er mwyn cydnabod rôl Gweinidogion blaenorol, yn benodol Jocelyn Davies ac Ieuan Wyn Jones, a ddatblygodd bolisïau nid annhebyg pan oedd Cymru yng nghanol corwynt economaidd ac ariannol nôl yn 2008. Roedd gwaith Jocelyn Davies ac Ieuan Wyn Jones wedi golygu fod miloedd o bobl wedi medru aros yn eu tai gan osgoi digartrefedd. Mae'r gwersi gwerthfawr o'r cyfnod hwnnw wedi cael eu dysgu a'u mabwysiadu eleni, ac mae hyn yn amlwg yn y £40 miliwn dros ddwy flynedd er mwyn sicrhau bod pobl yn medru aros yn eu tai yn ystod yr argyfwng costau byw yma, sydd yn dilyn yn uniongyrchol o waith Jocelyn.

Mae'n amlwg bod ffrwyth llafur Plaid Cymru a'r cytundeb cydweithio i'w weld yn glir yma, a dwi'n falch gweld ein blaenoriaeth o fynd i'r afael â'r argyfwng tai hirdymor yn cael ei blaenoriaethu. Mae gweld £63 miliwn yn ychwanegol yn cael ei roi i gynllun cymorth prynu am wneud gwahaniaeth sylweddol, gan olygu y gall teuluoedd ifanc fforddio tai yn eu cymunedau, boed hynny yn Nwyfor neu ym Mro Morgannwg a phob cymuned arall yng Nghymru. Ymhellach i hynny, mae'r £59 miliwn dros ddwy flynedd i'r sector gymdeithasol er mwyn ei galluogi i gyrraedd y targedau amgylcheddol a cheisio codi safonau ein tai cyhoeddus yn gynnydd gwerthfawr dwi'n ei groesawu. Ond, mae'r argyfwng costau byw yn effeithio ar bobl heddiw, a does dim angen i mi bwyntio allan y ffaith ein bod ni'n gweld digartrefedd yn cynyddu, efo llawer iawn yn fwy o bobl mewn lletyau dros dro. Mae'r gwasanaethau sydd yn trio mynd i'r afael â'r argyfwng penodol yma yn gwegian, gyda staff y gwasanaethau digartrefedd ei hun yn cael trafferth dod â dau ben llinyn ynghyd. Felly, mae'n siom fawr i weld nad oes yna gynnydd yn y gyllideb ar gyfer y grant cymorth tai. Fel y saif pethau, mae'n sicr y gwelwn ni'r gwasanaethau yma'n crebachu, a chanlyniad hynny fydd gweld mwy o bobl yn cysgu ar ein strydoedd oherwydd nad ydy'r gwasanaeth hanfodol i'w cynorthwyo ar gael. Mae hynny yn siom aruthrol. 

Fe hoffwn yn olaf sôn fymryn am amaeth. Mae'r Bil amaeth newydd ar ei daith drwy'r Senedd, a Chyfnod 2 o'r Bil hwnnw ar ein pennau. Mae'r Bil yn—[Anghlywadwy.]—ac mae'r hinsawdd amgylcheddol yn rhan ganolog ohono. Oherwydd hyn, bydd amaethwyr yn gorfod addasu rhai arferion mewn amser byr iawn, felly mae o hefyd yn siom nad oes yna gyllideb cyfalaf ychwanegol wedi cael ei neilltuo er mwyn galluogi ein amaethwyr i wneud y newid yma yn ddi-dor yn yr amser byr sydd gennym ni. Diolch yn fawr iawn. 

Rwyf i hefyd yn croesawu'r gyllideb derfynol a ddaeth gan Lywodraeth Cymru ar ôl llawer o waith craffu a llawer o gydweithio, a diolch i'r Gweinidog, Rebecca Evans. Ond ar ôl degawd o gyni, Brexit a phandemig COVID, nid yw'r economi a gwasanaethau cyhoeddus erioed wedi bod mewn cyflwr mwy bregus ar hyd a lled y Deyrnas Unedig. Yn fy marn i, mae Prydain yn chwalu. Yn y bôn, nid yw Llywodraeth Dorïaidd y DU wedi rhoi cyllid digonol i Gymru. Nid yw'r to'n gorchuddio'r tŷ ac nid yw'r clogyn yn gorchuddio'r person. A hyd yn oed ar ôl rhywfaint o gyllido ychwanegol yn natganiad yr hydref, nid yw hyd yn oed yn ddigon i dalu am y pwysau chwyddiant y mae Cymru yn ei wynebu, heb sôn am ein holl flaenoriaethau yn 2023. [Torri ar draws.] Na, dydw i ddim yn mynd i gymryd ymyriad ar hyn o bryd.

Mae hyn oherwydd diystyriaeth sylfaenol o Gymru. Mae'n ddiystyriaeth sylfaenol o anallu Llywodraeth y DU, sef amddifadu o fuddsoddiad—[Torri ar draws.] Na, diolch—a chamreoli economaidd a chyllidol y DU. Hoffwn i chi wrando. [Torri ar draws.] Mewn termau real—[Torri ar draws.] Hoffwn i chi wrando. Mewn termau real, bydd cyllideb cyfalaf Llywodraeth Cymru yn cael ei chwtogi i 8.1 y cant yn is yn 2024-25 nag yn y flwyddyn bresennol. Mae Llywodraeth y DU wedi methu'n llwyr â buddsoddi yn seilwaith Cymru, ac nid yw wedi diwallu anghenion Cymru. Ac wrth i'r DU fynd i mewn i ddirwasgiad, mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol wedi rhagweld y bydd cynnyrch domestig gros yn gostwng 2 y cant, a bydd diweithdra yn codi 1.5 pwynt. Ac mae'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid a Banc Lloegr yn bryderus iawn. 

Mae camreoli economi'r DU gan Lywodraeth Dorïaidd y DU wedi cael effaith ddwfn ar y DU ac effaith ddwfn ar bobl Cymru. A hyn heb bwysau parhaus yn y dyfodol o 1 Ebrill—prisiau ynni yn codi eto, morgeisi yn codi eto, a bwyd a thanwydd yn codi. Yn wir, rydyn ni wedi gweld yn ystod yr wythnos ddiwethaf, o negeseuon WhatsApp gan Matt Hancock a gafodd eu datgelu, Boris Johnson hyd yn oed yn ceisio enwebu ei dad ei hun i fod yn farchog. Mae ffordd y Torïaid o reoli Prydain wedi niweidio llawer ac wedi bod o fudd i ambell un, ac yng nghanol anhrefn hyn mae Llywodraeth Cymru'n parhau i amddiffyn buddiannau pobl Cymru, fel sydd i'w weld yn y gyllideb hon, sy'n dal i ddatblygu blaenoriaethau pobl Cymru. Rwy'n cymeradwy'r gyllideb hon i Gymru, ac rwy'n cymeradwyo'r gyllideb hon i'r Senedd.  

Mae'r gyllideb hon yn frith o ymdrechion ofer i fod yn ddarbodus a fydd yn gwthio llawer mwy o bobl i argyfwng, gan ychwanegu miliynau a miliynau at gost darparwyr gwasanaethau argyfwng yn y sectorau cyhoeddus iechyd a gofal cymdeithasol. Cafodd cyllid ar gyfer cyfiawnder cymdeithasol ei dorri £96 miliwn mewn termau absoliwt, a £119 miliwn mewn termau real. Mae trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yn wynebu toriad mewn termau real o 6.4 y cant, er i'r Gweinidog ddweud bod Llywodraeth Cymru yn ystyried y ffaith bod yr argyfwng costau byw yn cael effaith ar sector arbenigol trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. 

Mae Llywodraeth Cymru'n honni ei bod yn cynyddu ei phwyslais ar y grant cymorth tai, ond eto mae'r cyllid yn wastad ac yn cynrychioli toriad mewn termau real o 8 y cant. Mae hyn yn fwy na phryderus. Wrth gwrs, mae gan Lywodraethau Llafur Cymru gynsail ar gyfer hyn, lle mae eu dull ystadegol yn gwrthod y gwirionedd y gall darparwyr nad ydyn nhw'n rhai y wladwriaeth gyrraedd y rhannau o'r gymdeithas na all y sector cyhoeddus fyth. Wrth siarad yma yn 2016 i gefnogi Cartrefi Cymunedol Cymru ac ymgyrch Gadewch i ni Barhau i Gefnogi Pobl gan Cymorth Cymru ar gyfer 2017-18, galwais i ragflaenydd y grant cymorth tai Cefnogi Pobl gael ei amddiffyn rhag toriadau, a phwysleisiais i'r angen i ddiogelu cyllideb atal digartrefedd a'r gronfa pontio tai, a wnaeth, fel y rhaglen Cefnogi Pobl, arbed arian. Fel y dywedais i ar y pryd,

'Amcangyfrifir yn geidwadol fod y rhaglen Cefnogi Pobl yn arbed £2.30 am bob £1 a werir, ac mae hefyd yn denu cyllid arall i mewn, yn atal digartrefedd, yn atal gwariant ar iechyd a gofal cymdeithasol, ac yn cynyddu diogelwch cymunedol—gan leihau’r angen am ymyriadau costus a lleihau pwysau diangen ar wasanaethau statudol.'

Wrth siarad yn 2017 fel cyd-noddwr yn rali ymgyrch Cymorth Cymru a Chartrefi Cymunedol Cymru ar gyfer y rhaglen Cefnogi Pobl—rhaglen sy'n atal digartrefedd ac yna gefnogi dros 60,000 o bobl sydd wedi'u hymylu ac sydd mewn perygl yng Nghymru i fyw'n annibynnol yn eu cartrefi eu hunain a gydag urddas yn eu cymuned—dywedais i fod dros 750,000 o fywydau wedi eu trawsnewid ers ei sefydlu yn 2004, gan ddarparu gwasanaeth ataliol hanfodol sy'n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i fywydau'r rhai sy'n elwa arno, gan gynyddu eu cadernid a'u gallu i gynnal cartref diogel, yn ogystal â lleihau'u galw ar wasanaethau iechyd a chymdeithasol. Dywedais i fod ymyriadau Cefnogi Pobl yn lleihau'r defnydd o adrannau damweiniau ac achosion brys a meddygon teulu, sy'n golygu bod llai o adnoddau'n cael eu defnyddio a mwy o wasanaethau ar gael ar gyfer y boblogaeth yn gyffredinol. Wrth siarad yma dair wythnos yn ôl yn ystod y ddadl ar y gyllideb ddrafft, dywedais i fod

'toriadau neu rewi yn y grant cymorth tai wedi cael eu cynnig bron fel offrwm aberthol yn bron pob cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru am o leiaf y degawd diwethaf, er gwaethaf canlyniadau mwy o bwysau ar adrannau damweiniau ac achosion brys y GIG, a gwasanaethau golau glas' a

'na ddylai Llywodraeth Cymru fod yn dilyn yr economïau ffug hyn, ac, yn hytrach, y dylent fod yn cael gwared ar y miliynau o bwysau ychwanegol o ran costau ar wasanaethau statudol y bydden nhw'n eu hachosi'.

Fel y dywedodd prif swyddog Gorwel, sy'n gweithio mewn pedair sir yn y gogledd, wrthyf i mewn llythyr:

'Rydyn ni a'n sefydliadau partner angen i Lywodraeth Cymru ailystyried y penderfyniad yn y gyllideb ddrafft i rewi'r Grant Cymorth Tai, oherwydd mae'r hyn yr ydyn ni'n ei weld ar lawr gwlad yn ddigynsail'.

Aeth ymlaen i ddweud:

'mae ystadegau swyddogol yn dangos bod dros 8,500 o bobl mewn llety dros dro yng Nghymru ac mae'r ffigwr yma yn tyfu o ryw 500 bob mis. Ar yr un pryd, bydd y gyllideb ddrafft yn rhoi'r cyllid ar gyfer gwasanaethau mewn termau real ar £18 miliwn yn llai nag yr oedd yn 2012.'

Fel Cymorth Cymru—

A wnewch chi gymryd ymyriad?

Gwnaf i gymryd un ymyriad os bydd amser yn caniatáu, gwnaf.

Meddwl oeddwn i, o fewn y ffigyrau hynny, a'r cyfarfod hwnnw y gwnaethoch chi ei gael gyda'r gymdeithas dai, a wnaethon nhw sôn am y gyllideb drychinebus sydd wedi cynyddu morgeisi pobl hyd at £600 y mis, gan gyllideb Liz Truss yn seiliedig ar ideoleg y mae pobl yn dal i ddioddef ei chanlyniadau. Mae'n siŵr eu bod nhw wedi sôn am hynny.

Mewn gwirionedd, wnaethon nhw ddim, ond cafodd yr ymyriad trychinebus a dros dro hwnnw, y gwnaethom ni ei wrthwynebu—ac wnes i ddim pleidleisio drosti hi—ei wrthdroi. Mae'n hanes. Mae'r Llywodraeth olynol wedi symud ymlaen. [Torri ar draws.] Mae hyn yn ymwneud â chyllideb Llywodraeth Cymru.

Rwy'n gofyn i'r Aelodau ganiatáu i'r Aelod dros Ogledd Cymru barhau â'i gyfraniad, a'i fod yn gallu gwneud hynny ar ei uchder arferol, heb orfod gweiddi oherwydd bod gormod o sŵn yn y Siambr.

Diolch. Fel y mae Cymorth Cymru nawr yn datgan, mae darparwyr digartrefedd a cymorth tai a chomisiynwyr awdurdodau lleol wedi'u llorio oherwydd diffyg cynnydd yn y grant cymorth tai, mae naw deg tri y cant o ddarparwyr gwasanaethau yn hynod bryderus neu'n bryderus iawn am eu gallu i barhau i ddarparu gwasanaethau, a bydd angen torri gwasanaethau os nad oes cynnydd yn y grant cymorth tai.

Fy nghwestiwn i Lywodraeth Cymru felly, yw pam eich bod chi'n dal i ddilyn yr ymdrechion ofer hyn i fod yn ddarbodus, sy'n gweld gwasanaethau ymyrraeth ac atal cynnar allweddol sy'n cael eu darparu gan y sector gwirfoddol wedi'u hamddifadu o gyllid, gan ychwanegu miliynau at y pwysau cost ar wasanaethau statudol, yn hytrach na dysgu o hyn, gan weithio gyda'r sector yn wirioneddol gydgynhyrchiol i wario'r arian yn well, cyflawni mwy ac mewn gwirionedd arbed mwy o gyllideb Llywodraeth Cymru hefyd. Wrth gwrs, pryd bynnag nad yw bywyd yn cyd-fynd â'u damcaniaethau cyfforddus, nid y damcaniaethau y maen nhw'n eu hamau, ond bywyd gwirioneddol, neu maen nhw'n beio rhywun arall. Mae'r hyn maen nhw'n ei wneud drwy gyflwyno'r toriadau hyn yn cymryd cam yn ôl, yn anghyfrifol ac yn beryglus.

Fel llefarydd Plaid Cymru ar gydraddoldeb a chyfiawnder cymdeithasol, hoffwn i gefnogi'r pwyntiau y gwnaeth Jane Dodds ar y buddsoddiad yn y Gronfa Cymorth Dewisol ac rwyf i hefyd yn adleisio'r sylwadau y gwnaeth Llyr Gruffydd a Heledd Fychan ar bwysigrwydd y buddsoddiad mewn prydau ysgol i bawb am ddim ac ehangu gofal plant am ddim yn sgil y cytundeb cydweithredu â Phlaid Cymru. Mae pwynt Jenny Rathbone ar bwysigrwydd sicrhau bod yr arian sy'n cael ei wario gan Lywodraeth Cymru ar gymorth yn cyrraedd pocedi pobl yn gyflym ac yn gyson drwy Gymru gyfan yn allweddol, rwy'n credu, a byddai Plaid Cymru, wrth gwrs, yn hoffi gweld system lle mae hynny'n cael ei wneud ar sylfaen statudol er mwyn sicrhau hyn.

Ond, Dirprwy Lywydd, a fyddai angen gwario gymaint ar fesurau fel hyn pe bai Cymru'n rhydd o'r undeb annheg ac anghyfartal hyn o genhedloedd? Mae Plaid Cymru wedi codi pryderon am effaith tanfuddsoddi mewn ymchwil a datblygu ar Gymru ers tro, ac fe glywom ni am hynny gan Mike Hedges. Mae'n siomedig, felly, nodi nad yw'r gyllideb hon, unwaith eto, yn gwneud llawer i fynd i'r afael â'r diffyg yma. Mae ymchwil ac arloesi yn greiddiol i ffyniant ein cenedl nawr ac yn y dyfodol, gan alluogi'r gwaith hollbwysig a wneir yn ein prifysgolion i gael effaith gadarnhaol ar fywydau dinasyddion Cymru ac, yn wir, dinasyddion y byd.

Dros y degawd diwethaf, Cymru sydd wedi bod â'r lefel isaf o wariant ymchwil a datblygu fel cyfran o'i gwerth ychwanegol crynswth ymhlith holl wledydd y Deyrnas Gyfunol. Ffactor allweddol yn hyn yw'r diffyg cymharol o gyllid ar sail ansawdd—QR—gan Lywodraeth Cymru i dalu am bethau nad yw grantiau eraill yn eu cynnwys, sy'n peryglu, wedyn, gallu prifysgolion Cymru i gystadlu am y cyllid ymchwil ac arloesi sydd ar gael iddynt, ac mae'r ffigurau yn darlunio hyn yn glir.

Cyllid QR Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru ar gyfer 2022-23 yw £81.7 miliwn, o gymharu â'r £1.789 biliwn a neilltuwyd gan Research England ar gyfer cyllid QR yn yr un flwyddyn. Er mwyn i brifysgolion medru cystadlu pro rata gyda Lloegr, dylai cyllid QR fod tua £100 miliwn. Mae prifysgolion, felly, yn dioddef o ddiffyg o £18 miliwn mewn cyllid ar gyfer seilwaith hanfodol. Nid yw'n swm anferth, ond heb weithredu yn hyn o beth gan Lywodraeth Cymru, byddwn yn parhau i weld Cymru ar ei hôl hi o gymharu â gweddill y Deyrnas Gyfunol—rhywbeth sy'n ffrwyno ein potensial fel cenedl ac a fydd yn andwyol i'n prifysgolion.

Mae hyn yn fater o bwys ac yn fater o frys, achos mae cronfeydd strwythurol yr Undeb Ewropeaidd wedi, wrth gwrs, chwarae rhan hollbwysig yng nghapasiti ymchwil Cymru, ac mae mynediad Cymru at y cyllid yna—yr hyn oedd wedi lliniaru effaith tanfuddsoddi o ffynonellau domestig yn y gorffennol—ar fin dod i ben. Mae'r effaith i'w theimlo yn barod—1,000 o ymchwilwyr yn wynebu diswyddiadau, nifer ohonynt yn barod yn colli gwaith a nifer ohonynt yn barod wedi cael eu gorfodi i adael Cymru, a'u harbenigedd yn gadael gyda nhw, er i ni glywed gan y Llywodraeth dim ond yr wythnos diwethaf pa mor hanfodol yw arloesi i Gymru.

Roedd rhywfaint o obaith, yn sgil cyhoeddi fframwaith Windsor, y byddai trafodaethau yn dechrau yn sgil aelodaeth y Deyrnas Gyfunol o gynllun Horizon, ond mae adroddiadau yn y wasg jest ar y penwythnos wedi awgrymu bod Rishi Sunak a'i Lywodraeth yn San Steffan yn amheus o werth y rhaglen a'r gost o fod yn rhan ohoni, sy'n gwneud gweithredu ar y diffyg buddsoddiad gan Lywodraeth Cymru wedyn hyd yn oed yn fwy argyfyngus. 

Ochr yn ochr â hyn, bydd cyfanswm y gyllideb addysg uwch yn gostwng yn y gyllideb yma i £198.653 miliwn yn 2023-24, i lawr o £203.513 miliwn yng nghyllideb 2022-23, datblygiad sy'n peri pryder, yn enwedig yn wyneb y ffaith bod sawl is-ganghellor yng Nghymru, gan gynnwys is-ganghellor Prifysgol Caerdydd, wedi datgan yn ddiweddar bod prifysgolion Cymru yn wynebu sefyllfa ariannol anghynaladwy, sydd wedi'i ddwysau gan gostau ynni cynyddol a chwyddiant. Hoffwn, felly, nodi ein siom nad yw ymchwil a datblygu a'r sector prifysgolion yn cael eu cefnogi yn ddigonol gan y gyllideb yma, a thynnu sylw Llywodraeth Cymru at y ffaith bod y sefyllfa bresennol o ran ein sefyllfa ôl-Brexit, lefel chwyddiant, cyflwr yr economi a'r argyfwng costau byw oll yn fwy o reswm iddynt weithredu i gynnal y sector a'r gwaith ymchwil a datblygu sy'n sail mor bwysig i ffyniant ein cenedl a'n cyfraniad i'r byd.

Rwyf i eisiau diolch i Lywodraeth Cymru am y gyllideb gadarnhaol maen nhw wedi'i chyflwyno. Mae camreoli'r DU a phwysau economaidd ehangach yn golygu mai hon yw un o'r cyllidebau anoddaf ers datganoli. Ond mae Gweinidogion Cymru wedi parhau i ddiogelu gwasanaethau rheng flaen, parhau i ddarparu cymorth i'r rhai y mae'r argyfwng costau byw yn effeithio fwyaf arnyn nhw, parhau i gefnogi ein heconomi trwy gyfnod o ddirwasgiad. Mae hyn yn gamp fawr.

Rwyf i eisiau canolbwyntio heddiw ar sut mae Llywodraeth Cymru yn ateb yr her gofal cymdeithasol y mae ein cenedl yn ei hwynebu, her y mae Conffederasiwn GIG Cymru wedi'i disgrifio fel argyfwng cenedlaethol—materion sydd wedi gwaethygu ac mae disgwyl iddyn nhw gyflwyno hyd yn oed mwy o heriau. Mae'r ffactorau sy'n achosi'r sefyllfa wedi codi dro ar ôl tro, ac, yn yr un modd, mae ei chanlyniadau i gyd yn rhy gyfarwydd. Diffyg llwybr gofal cymdeithasol yw prif achos yr oedi wrth ryddhau cleifion sy'n ffit yn feddygol. Un canlyniad yw bod llai o welyau ysbyty ar gael i dderbyn cleifion newydd. Ond mae hyn hefyd yn arwain at ganlyniadau personol i'r cleifion nad oes modd eu rhyddhau ac mae'n arwain at gylch dieflig o ganlyniadau gwaeth a mwy o ddibyniaeth yn y dyfodol ar y gwasanaethau hynny sydd o dan bwysau.

Mae buddsoddi mewn gofal cymdeithasol a bod â system sy'n addas i'r diben yn hanfodol ar gyfer rhyddhau cleifion o'r ysbyty yn amserol ac i ryddhau rhywfaint o'r pwysau yma. Felly, ar hyn o bryd, mae'n galonogol troi at y gyllideb sydd o'n blaenau a gweld cydnabyddiaeth lawn a diffuant o'r heriau y mae ein sector gofal cymdeithasol ni'n eu hwynebu. Mae'n dda gennyf weld, y tu hwnt i'r ymrwymiadau yn yr adolygiad gwariant diwethaf, bod y gyllideb yn cynnwys ymrwymiad i roi £227 miliwn yn ychwanegol i gynghorau Cymru. Mae hyn yn cynnwys cyllid ar gyfer ysgolion a gofal cymdeithasol, y meysydd gwariant mwyaf i'n partneriaid ym maes llywodraeth leol, wrth gwrs. Nid lleiaf ymhlith y rhain yw'r ymgais uniongyrchol i herio rhai o'r problemau sy'n ymwneud â recriwtio, i sicrhau bod ein gweithlu gofal cymdeithasol yn cael y gydnabyddiaeth y dylai ei chael—er enghraifft, drwy'r ymrwymiad a'r cyllid i dalu'r cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal cymdeithasol.

Roeddwn i'n falch o gael fy ethol yn 2021 ar faniffesto a wnaeth hyn yn brif ymrwymiad, yn bennaf oll gan gydnabod y gwaith aruthrol y gwnaeth staff gofal cymdeithasol yn fy etholaeth i yng Nghwm Cynon a mannau eraill yng Nghymru yn ystod y pandemig ac maen nhw'n pharhau i'w wneud: gofalu am ein dinasyddion sy'n agored i niwed, gan sicrhau y gallan nhw aros gartref yn ddiogel, mewn rhai achosion, darparu'r unig gyswllt hwnnw â'r byd y tu allan. Nawr, llwyddodd Llywodraeth Cymru, o fewn cyllideb y llynedd, i ddarparu cyllid i wireddu hyn, cyllid sy'n cael ei gynnal yn hanfodol ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, gyda dyraniad o £70 miliwn ychwanegol ar gyfer y cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal cymdeithasol. Mae hwn yn fesur hynod o bwysig i'r tua 91,000 o aelodau o weithlu'r sector. Fel mae Gofal Cymdeithasol Cymru yn ein hatgoffa ni, mae 81 y cant o'r gweithlu hwnnw yn fenywod, felly, wrth gyflawni'r ymrwymiad hwn, mae yna hefyd gam pwysig ymlaen o ran cydraddoldeb rhwng y rhywiau a dileu'r bwlch cyflog.

Mae Conffederasiwn GIG Cymru wedi gofyn i Lywodraeth Cymru am godiad cyflog sydd wedi'i ariannu'n llawn i staff gofal cymdeithasol er mwyn gallu cadw a recriwtio staff, ond hefyd i newid a herio canfyddiadau. Mae gwaith gofal yn waith medrus, mae'n gyflogaeth fedrus. I weithio ym maes gofal cymdeithasol, mae angen cyfres eang o sgiliau. Mae modd dadlau mai gwella recriwtio a chadw staff gofal cymdeithasol drwy gyflogau uwch a thelerau ac amodau gwell fyddai'r ymyrraeth fwyaf effeithiol, ac rwyf i wedi fy sicrhau bod y gyllideb hon yn gam ymlaen i gyflawni hyn gan Lywodraeth Cymru, cyflawni yr hyn a ddywedodd yn y gyllideb yr ydyn ni'n ei hystyried heddiw, ond hefyd mewn camau ehangach y mae Gweinidogion Cymru yn eu cymryd, er enghraifft, y gwaith yr amlinellodd y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol ynghylch gwaith teg a'r sector yn ei hadroddiad cynnydd diweddaraf yr wythnos diwethaf. Diolch.

A'r siaradwr olaf yn y ddadl hon cyn i'r Gweinidog ymateb, Alun Davies.

Rwy'n ddiolchgar i chi, Dirprwy Lywydd. Fel eraill y prynhawn yma, hoffwn ddechrau drwy longyfarch y Gweinidog ar ddod â'r gyllideb hon o'n blaenau. Rwy'n credu iddi agor ei sylwadau y prynhawn yma trwy ddweud ei bod yn gyllideb anodd ar gyfer cyfnodau anodd; roedd yn swnio fel Gordon Brown [Chwerthin.] Ond, mae'n bwysig gallu gosod cyllideb, ac, wrth gwrs, o ystyried yr ymyriadau rydyn ni wedi'u clywed gan y Ceidwadwyr y prynhawn yma, mae'n bwysig gallu gosod cyllideb sydd ddim yn costio £30 biliwn i'r economi mewn 48 diwrnod, ac rwy'n credu y bydd y Llywodraeth hefyd yn llwyddo i gyflawni hyn y prynhawn yma.

Ond rwy'n gobeithio, Dirprwy Lywydd, ein bod ni hefyd yn gallu, y prynhawn yma, gytuno nad yw awr yn ddigon o amser—pwynt a wnaed gan fy ffrind, Mike Hedges, sy'n hollol gywir: mae angen i ni gael mwy o amser i gael sgwrs fwy resymol ar y materion hyn, a gobeithio y byddwn ni'n gallu gwneud hynny'r flwyddyn nesaf. Rwy'n gobeithio, y flwyddyn nesaf, hefyd, y byddwn yn gallu edrych tuag at gyllideb ddeddfwriaethol i roi'r materion hyn ar sail statudol briodol er mwyn galluogi'r Senedd i gael llawer mwy o reolaeth dros sut mae'r gyllideb yn gweithredu.

Ond mae'n bwysig hefyd ein bod ni'n cydnabod ble rydyn ni wrth gael y ddadl hon. Rydyn ni'n cael cyllideb sydd yng nghysgod un o'r penodau economaidd mwyaf trychinebus o gamreoli yr ydym wedi'i gweld yn economi'r DU ym mywyd unrhyw un ohonom ni. Yn ystod yr hydref cafwyd camreoli a chamgyfrifo cwbl drychinebus gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig sydd yn costio arian i ni i gyd heddiw. Mae'n costio i bob un ohonom ni sydd â morgais, mae'n costio i bob un ohonom ni sy'n gweithio, arian yn ein cyllidebau heddiw, a bydd hynny'n cael ei adlewyrchu yn ein gallu i godi arian yn y dyfodol. Ond rydyn ni hefyd, Dirprwy Lywydd, yn gosod cyllideb yng nghysgod Brexit. Rydyn ni'n gwybod bod Brexit wedi costio 4 y cant i'r economi mewn allbwn a gollwyd. Gwyddom y bydd hynny'n cael effaith ar ein sylfaen dreth; Gwyddom y bydd hynny'n effeithio ar ein gallu i ddarparu gwasanaethau i bobl; rydyn ni'n gwybod y bydd hynny'n cael effaith ar faint a chwantwm y gyllideb yn y dyfodol. Felly, mae hon yn gyllideb anodd, ond mae'n bwysig—[Torri ar draws.] Fe wnaf ganiatáu hynny.

Diolch. A bai pwy yw hi, yn eich barn chi, bod Llywodraeth Cymru'n torri'r gyllideb addysg mewn arian parod, mewn termau real? Ydych chi'n credu taw Brexit sy'n gwneud hyn, neu a yw'n benderfyniad gwleidyddol? Mae'n amlwg yn benderfyniad gwleidyddol. Rydych chi'n dangos i Gymru heddiw taw blaenoriaeth y Llywodraeth Lafur hon yw peidio â gofalu am blant a phobl ifanc Cymru.

Dirprwy Lywydd, mae'r Aelod gyferbyn yn ymyrryd ac yn ateb ei hymyriad ei hun. Braidd nad oes unrhyw bwynt i mi ganiatáu i hynny'n ddigwydd. Ond, fe ddywedaf i wrthi hi nad wyf i'n credu bod angen darlithoedd gan y Ceidwadwyr ar reolaeth economaidd ar y Senedd hon. Rydw i wir o'r farn nad oes angen hynny arnom ni heddiw. [Torri ar draws.] Wel, os ydych chi'n dymuno sefyll—rwy'n clywed yr Aelod o Aberconwy—a gefnogodd Liz Truss, wrth gwrs—yn dweud wrthyn ni fod gennym ni rai pethau i'w dysgu. Byddwn i'n hapus i ildio iddi hi hefyd, os yw hi eisiau ymyrryd ar y mater hwn—. Dydy hi ddim; wrth gwrs nad ydy hi.

Ond mae'n bwysig, Dirprwy Lywydd, ein bod ni'n cael dadl ar y gyllideb ac nid y cynllun gwariant yn unig, oherwydd un o'r pryderon sydd gennyf i am y dadleuon y cawn ni, a'r prosesau yr ydyn ni'n eu dilyn yn y lle hwn, yw bod pob Aelod sy'n sefyll i fyny eisiau gwario mwy o arian mewn gwahanol lefydd, a'r hyn nad ydyn ni'n ei wneud yw dadlau a thrafod yn ddigonol ac yn ddigon manwl sut yr ydyn ni'n codi'r arian hwnnw. Rydyn ni wedi cael sgyrsiau am ein sylfaen dreth; mae gennyf i bryderon difrifol ynghylch sut yr ydyn ni'n gallu codi arian yn y dyfodol. Ond mae angen i ni hefyd gael sgwrs am gydbwysedd trethiant. Nawr, rwy'n clywed yr hyn sy'n cael ei ddweud am gyfraddau trethiant, ac rwy'n cefnogi cynnydd mewn cyfraddau trethiant, fel mae'n digwydd, ac rwy'n ei gefnogi am resymau ideolegol yn ogystal â rhai ymarferol. Rwy'n credu yn y maes cyhoeddus; rwy'n credu mewn cyfrifoldeb cyhoeddus; rwy'n credu y gall y cyhoedd, ar y cyd, wneud mwy gyda'i gilydd dros ein cymunedau nag y gallwn ni ei wneud yn unigol fel unigolion ac felly, rwy'n credu mewn trethiant yn yr un ffordd ag y mae fy ffrind Mike Hedges yn ei wneud—mae'n ymddangos fy mod i'n ei dyfynnu bron mor aml ag y mae Mark Isherwood yn dyfynnu ei hun. [Chwerthin.]

Ac rwy'n gobeithio y byddwn ni'n gallu edrych yn fanwl ar gyfraddau trethiant yn y dyfodol, ond hefyd i sicrhau, wrth wneud hynny, ein bod ni'n sicrhau bod arian yn mynd lle mae ei angen. Oherwydd un o'r pryderon sydd gennyf i, os nad oes gennym ni ddigon o arian ar gael yn y maes cyhoeddus, yw mai'r bobl hynny y bydd y gostyngiadau hyn yn effeithio arnyn nhw yn fwyaf amlwg ac yn fwyaf llym, yw'r bobl dlotaf, p'un a yw'r bobl hynny'n byw mewn cymunedau tlawd neu'n byw mewn cymunedau cymharol gyfoethog, oherwydd pan fyddwch chi'n torri gwasanaethau cyhoeddus, y bobl sy'n dioddef yn anghymesur yw'r bobl sy'n dibynnu ar wasanaethau cyhoeddus i raddau mwy, a bron bob amser dyna'r bobl dlotaf yn ein cymdeithas.

Ac ar yr un pryd, os ydyn ni'n symud trethiant neu bwysau trethiant o drethiant raddoledig megis treth incwm i drethiad atchweliadol fel y dreth gyngor, yr hyn sy'n digwydd eto yw bod pobl dlawd yn talu mwy ar gyfartaledd, ac mae pobl dlawd sy'n byw mewn ardaloedd tlotach yn talu mwy eto ar gyfartaledd, ac mae'r awdurdodau lleol hynny sy'n cynrychioli ardaloedd tlotach â llai o allu i ariannu gwasanaethau, sydd eto'n effeithio ar bobl dlotach yn galetach ac yn fwy llym na'r bobl hynny sy'n gymharol gyfoethog.

Ni wnaf brofi eich amynedd ragor, Dirprwy Lywydd, ond fe ddywedaf i hyn: yr hyn rwy'n gobeithio y byddwn ni'n gallu'i wneud yw cael dadl ar ddyfodol cyllideb Cymru sy'n ddadl gyfoethocach yn y dyfodol, sy'n ein galluogi ni i wir drafod cyllideb ac nid dim ond cynllun gwariant. Ac fe wnaf i gymeradwyo Llywodraeth Cymru wrth gloi, oherwydd mae lefel yr wybodaeth a'r dadansoddiad a gawn ni gan Lywodraeth Cymru heddiw lawer mwy ac yn bwysicach o lawer i'n dadleuon nag yr oedd, dywedwch, ddegawd yn ôl. Ac rwy'n credu y dylen ni gydnabod y gwaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran rhoi gwybod i ni a'n galluogi ni i gael y math o ddadl y mae angen i ni ei gael. Ond rwy'n gobeithio, wrth i ni symud drwy'r cylch cyllideb hwn ac i gylch cyllideb y flwyddyn nesaf, y byddwn ni'n gallu cytuno ar y cyd bod angen i ni gael math gwahanol o ddadl a dadl sy'n llawer mwy sylfaenol ynghylch sut yr ydyn ni'n codi ac yn gwario arian ar ran pobl y wlad hon. 

Galwaf ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol i ymateb i'r ddadl. Rebecca Evans.

Diolch, a diolch i'r cyd-Aelodau am eu cyfraniadau yn y ddadl y prynhawn yma. Gwnaf i ddechrau trwy ymateb i rai o'r sylwadau y gwnaeth Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid yn ei sylwadau, a agorodd y ddadl y prynhawn yma. Roedd un, mewn gwirionedd, yn ymwneud â sut mae Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu â'r pwyllgor o ran darparu gwybodaeth ac yn y blaen, ac rwy'n hapus iawn i barhau â'r trafodaethau hynny, yr ydyn ni ar fin eu dechrau, rwy'n credu, o ran sut y gallwn ni o bosibl wella protocol busnes y gyllideb mewn blynyddoedd i ddod. Ac rwy'n siŵr y byddwn ni'n cofio'r sylwadau y mae cyd-Aelodau wedi bod yn eu gwneud yn y Siambr y prynhawn yma. Ac rwy'n gwybod bod y Pwyllgor Cyllid hefyd wedi gweld bod y sesiynau briffio technegol gyda'r prif economegydd, er enghraifft, wedi bod yn ddefnyddiol iawn, ac unwaith eto rwy'n hapus i barhau â'r rheiny, a hefyd gyda sesiwn rhoi tystiolaeth gynnar i'r pwyllgor yn y blynyddoedd hynny pan fyddwn ni'n cael ein hunain—neu amgylchiadau pan fyddwn ni'n ein cael ein hunain—mewn sefyllfaoedd lle mae cyllideb hydref Llywodraeth y DU yn dod ar adeg sy'n gwneud craffu'n anoddach nag y dylai fod yn y Senedd hon. Felly, wrth weithio gyda'n gilydd, rwy'n credu, i wella'r pethau yma rwy'n credu y bydd o gymorth mawr yn y dyfodol.

Yr unig argymhelliad y gwnaeth y Pwyllgor Cyllid nad oeddwn i'n gallu cytuno ag ef oedd ynghylch faint o wybodaeth y cafodd ei darparu, gan ofyn y dylai fod wedi bod yn debyg i'r hyn sydd wedi'i nodi yn yr adolygiad o wariant 2021. A'r rheswm na allwn ni dderbyn yr argymhelliad unigol hwnnw, oedd oherwydd bod y gyllideb hon yn gyllideb un flwyddyn y dylai gael ei darllen ochr yn ochr â dogfennau adolygiad tair blynedd o wariant y gyllideb, a gafodd eu cyhoeddi gennym ni'r llynedd. Ni fydd rhai o'r pethau hyn wedi newid. Er enghraifft, ni fyddai'r dadansoddiad dosbarthiadol, a gafodd ei gyflwyno gennym ni'r llynedd, wedi newid mewn unrhyw ffordd ystyrlon eleni. A beth bynnag, yr unig ddata y gallen ni fod wedi gwneud y darn hwnnw o waith arno oedd data'r llynedd, sef y gyfres ddiweddaraf. Felly, roedd rhesymau da o ran methu derbyn argymhelliad y pwyllgor yno, ond cafodd pob un o'r lleill eu derbyn yn llawn neu mewn egwyddor. 

Dirprwy Lywydd, mae hyfdra helaeth wedi ymddangos ar y meinciau Ceidwadol y prynhawn yma. Rwy'n credu bod cyd-Aelodau ar y meinciau hynny newydd anwybyddu neu anghofio'n llwyr y ffaith y bydd ein cyllideb Lywodraeth Cymru'r flwyddyn nesaf, neu yn y flwyddyn ariannol nesaf, werth dros £1 biliwn yn llai nag yr oedden ni'n ei ddeall y byddai adeg yr adolygiad o wariant. Felly, ni ddylem roi unrhyw hygrededd i'r Ceidwadwyr sy'n cynddeirio pan welwch chi ostyngiadau termau gwirioneddol i wahanol gyllidebau. [Torri ar draws.] Ac rwy'n credu y gwnaf ddod ymlaen at y pwynt y bydd yr Aelod yn ei godi'n fuan, ac, os na wnaf, fe gymeraf i ymyriad ar ôl hynny.

Nid ydyn ni wedi trafod cyfalaf rhyw lawer yn y Siambr y prynhawn yma. Y rheswm am hynny yw nad oedd gennym ni un geiniog ychwanegol o gyfalaf yn yr adolygiad gwariant yr hydref diwethaf, ac mae hynny'n golygu y bydd ein cyllideb y flwyddyn nesaf 8.1 y cant yn llai o ran cyfalaf. A dyna'r arian, wrth gwrs, y mae angen i ni fod yn ei fuddsoddi wrth i ni barhau â'n taith allan o'r pandemig a'r math o arian y mae angen i ni ei gael i greu swyddi da a buddsoddiad gwyrdd yma yng Nghymru. 

Ond yr hyn yr ydw i wedi'i wneud yn y gyllideb yw gwrando'n ofalus iawn ar fy nghyd-Aelodau ar y meinciau Llafur, ac rydyn ni wedi clywed rhai o'r dadleuon cryf iawn yma'r prynhawn yma—gan Jenny Rathbone, Mike Hedges, Rhianon Passmore, Vikki Howells ac Alun Davies—ynglŷn â pham y dylen ni fod yn parhau i ganolbwyntio ein hymdrechion ar y bobl fwyaf agored i niwed ac ar ddiogelu busnesau yng Nghymru a'n gwasanaethau cyhoeddus, a dyna pam y gwelwch chi £227 miliwn yn ychwanegol ar gyfer llywodraeth leol. Ac mae hynny, wrth gwrs, yn cynnwys arian i ysgolion a gofal cymdeithasol. Ac mae'r Ceidwadwyr yn gwbl anniddig pan fyddan nhw'n awgrymu bod arian wedi'i dorri i ysgolion. Rydyn ni wedi trosglwyddo pob ceiniog o'r £117 miliwn o gyllid canlyniadol ychwanegol a gawson ni o ran addysg i lywodraeth leol ac, ar ben hynny, wedi ychwanegu arian i'r adran addysg yng Nghymru. Ac os yw llefarydd addysg y Ceidwadwyr yn siarad ag arweinwyr y llywodraeth leol, fel yr wyf i'n ei wneud, byddan nhw'n awyddus i ddweud wrthi eu bod yn buddsoddi mwy mewn addysg nag y maen nhw'n ei gael o ran y £117 miliwn o gyllid canlyniadol hwnnw.

A wnaiff y Gweinidog gydnabod bod toriad ariannol mewn termau real mewn addysg yn eich cyllideb eleni? Ac a wnewch chi hefyd gydnabod, wrth i chi roi'r arian sy'n cael ei ddynodi ar gyfer addysg nid yn unig i'r gyllideb addysg ond i lywodraeth leol, does dim sicrwydd o gwbl, er eich bod chi'n dweud bod arweinwyr llywodraeth leol yn dweud bod ganddyn nhw fwriadau da, y bydd yr arian hwnnw'n mynd i fyd addysg?

Wel, rydyn ni'n ariannu addysg yn wahanol yma yng Nghymru, oherwydd ein bod ni'n ymddiried yn y llywodraeth leol yma yng Nghymru i wneud y peth iawn i'w hysgolion, ac, fel rydw i wedi'i ddweud, mae llywodraeth leol yn trosglwyddo'r arian hwn, a mwy, i ysgolion, felly rwy'n credu bod y cymeriadu yr ydyn ni'n ei weld ar y meinciau Ceidwadol yn anghywir ac yn annheg.

Rydyn ni hefyd wedi darparu £165 miliwn ychwanegol i GIG Cymru er mwyn helpu i ddiogelu gwasanaethau rheng flaen, a £40 miliwn ychwanegol ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus, ac rwyf i wedi clywed y pwyntiau pwysig y mae cyd-Aelodau wedi bod yn eu gwneud o ran trafnidiaeth gyhoeddus. Ond byddwn i hefyd yn cyfeirio at y ffaith y byddwn ni, yn ystod y ddwy flynedd nesaf, yn darparu mwy na £0.75 biliwn o gyllid refeniw i gefnogi darpariaeth trafnidiaeth gyhoeddus ledled Cymru, felly mae hwn yn amlwg yn faes sydd o ddiddordeb ac o ymrwymiad sylweddol gennym ni.

Ac yna fe welwch chi hefyd y cyllid ychwanegol ar gyfer y gronfa cymorth dewisol a'r mathau eraill o gefnogaeth yr ydyn ni'n eu darparu i'r rhai y mae eu hangen arnyn nhw fwyaf. Felly, rwy'n falch iawn o'r gyllideb yr ydyn ni'n ei chyflwyno heddiw, ac rwyf i eisiau cofnodi fy niolch i Blaid Cymru. Mae Aelodau Plaid Cymru wedi tynnu sylw'n gwbl briodol at rai o'r meysydd lle yr ydyn ni wedi gweithio mewn partneriaeth, drwy ein cytundeb cydweithio, i ddarparu cyllid ychwanegol—er enghraifft, y refeniw ychwanegol o £10 miliwn yn 2023-24 a 2024-25 tuag at ehangu gofal plant am ddim i bob plentyn dwyflwydd oed a'r gwaith y byddwn ni'n ei wneud gyda'n gilydd i fonitro hynny. Ac wrth gwrs mae yna gyllid ychwanegol i fwrw ymlaen â pheth o'r gwaith ar y cyd yr ydyn ni'n ei wneud o ran hybu prynu nwyddau a gwasanaethau sydd wedi eu gwneud yng Nghymru. Unwaith eto, mae hyn yn rhan o'n cytundeb cydweithio, fel y mae'r cyllid ychwanegol i archwilio sut y gallai sefydlu ysgol lywodraethu genedlaethol i gyfrannu at newid sylweddol o ran ymgorffori'r syniad y tu ôl i'r un gwasanaeth cyhoeddus yng Nghymru sy'n ein gyrru yn ein blaenau yma yng Nghymru.

Rydw i eisiau cofnodi, rwy'n credu, y darnau pwysig hynny o waith y byddwn ni'n ei wneud gyda'n gilydd, ac wrth gwrs i ddiolch i Jane Dodds hefyd am y trafodaethau yr ydyn ni wedi'u cael cyn y gyllideb heddiw. Rwy'n gwybod bod y rheiny wedi ymwneud yn helaeth â model yr academi, sy'n darparu capasiti'r gwasanaeth deintyddol cyffredinol, ac mae hynny'n gysylltiedig â'r cyfleusterau addysg a hyfforddiant. Rydych chi'n gweld enghraifft dda iawn o hynny yn y gogledd; mae Academi Ddeintyddol Gogledd Cymru wedi dod â gwasanaeth cymunedol, gwasanaeth deintyddol cyffredinol ac addysg ynghyd mewn un lleoliad, a byddwn ni'n archwilio sut y gallwn ni fynd ati i fuddsoddi mewn mwy o'r gwasanaethau hyn mewn gwahanol ardaloedd yng Nghymru i wella cyfle i fanteisio ar ddeintyddiaeth, ac rydyn  ni'n edrych ymlaen at barhau â'r trafodaethau hynny hefyd.

Felly, yn gryno, fel sydd wedi'i gydnabod gan lawer, mae llawer o heriau yn parhau. Mae wedi bod yn gyllideb anodd i'w chyflawni, a'r gwirionedd yw nad ydyn ni wedi gallu ymateb i'r holl heriau y mae cydweithwyr wedi tynnu sylw'n gwbl briodol atyn nhw heddiw. Er gwaethaf hyn, rwy'n hyderus bod ein cyllideb ni'n gwneud y mwyaf o'r cyllid sydd ar gael i ni, gan gydbwyso'r anghenion tymor byr hynny yn erbyn ein hagenda newid tymor hwy ac yn ymrwymo i gyflawni ein rhaglen ar gyfer uchelgeisiau'r llywodraeth.

Rwy'n credu y gwnaf i gymryd y foment olaf hon, maddeuwch i mi, dim ond i ddiolch i'n swyddogion talentog ac ymroddedig iawn, sydd wedi cefnogi datblygiad y gyllideb—rwy'n gwybod eu bod nhw wedi gwneud mwy na'r disgwyl i gefnogi'r gwaith—a hefyd dim ond i ddiolch i bawb sydd wedi rhoi tystiolaeth i bwyllgorau ac i ni ein hunain hefyd. Rwy'n credu bod hwn yn enghraifft dda iawn o'r hyn y gallwn ni ei wneud os ydyn ni'n gweithio gyda'n gilydd, ac rwy'n edrych ymlaen at y bleidlais yn ddiweddarach y prynhawn yma.

Diolch i'r Gweinidog. Gan fod y bleidlais ar gyfraddau treth incwm Cymru 2023-24 wedi ei gohirio tan y cyfnod pleidleisio, byddaf yn gohirio'r bleidlais ar gyllideb derfynol 2023-24 tan y cyfnod pleidleisio hefyd, yn unol â Rheol Sefydlog 20.29A.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.