Rwy'n bwriadu gwneud sawl sylw ar y gyllideb, ond, yn gyntaf, rwyf eisiau mynd i'r afael â'r broses. Rydyn ni'n pennu'r gyllideb ar gyfer yr holl wasanaethau datganoledig yng Nghymru. Rydym yn parhau i ailadrodd ein bod yn Senedd. Eto i gyd, rydym yn amserlennu awr yn unig ar gyfer y ddadl derfynol ar y gyllideb, ar ôl hanner awr yn penderfynu ar gyfraddau treth incwm. Rhowch e' mewn cyd-destun, treuliodd cyngor Abertawe dros bedair awr a hanner yn pennu eu cynigion treth cyngor a gwariant ar gyfer 2023-24, sef cyfarfod byr, yn hanesyddol; rwyf wedi bod mewn cyfarfod o'r cyngor a barhaodd dros chwe awr yn pennu'r gyllideb.

Mae'r gyllideb yn mynd drwy'r broses graffu gan y Pwyllgor Cyllid, ond mae'r penderfyniad terfynol yn cael ei wneud yma heddiw. Cymharwch hyn â San Steffan—mae'r gyllideb fel arfer yn cael ei dilyn gan bedwar diwrnod o drafod ar benderfyniadau'r gyllideb. Dyma'r mesurau treth a gyhoeddwyd yn y gyllideb, ac mae pob diwrnod o drafod yn ymdrin â'r gwahanol feysydd polisi, fel iechyd, addysg ac amddiffyn. Pam mae Llywodraeth Cymru yn meddwl bod awr yn ddigon i ganiatau craffu terfynol ar y gyllideb, a hanner awr i bennu cyfraddau treth incwm? A heddiw, nid y gyllideb yw'r brif eitem ar yr agenda hyd yn oed; mae gennym eitem fawr i ddod, sef pasio deddfwriaeth. Os nad ydyn ni'n trin ein hunain o ddifrif, os nad ydyn ni'n trin y broses gyllideb o ddifrif, pam fydden ni'n disgwyl i unrhyw un arall drin yr hyn rydyn ni'n ei wneud o ddifrif?

O ran y gyllideb ei hun, mae cyllidebau bob amser yn ymwneud â dewisiadau. Rydym yn gwybod mai ardrethi yw'r dreth fusnes y mae busnesau yn ei chasáu fwyaf. Y rheswm dros hyn yw mai ychydig iawn o driciau sydd ar gael, heblaw am ddymchwel, y gellir eu defnyddio i leihau'r bil ardreth. Roedd cyllideb ddrafft 2023-24 yn nodi bod dros £140 miliwn yn cael ei ddyrannu ar gyfer rhyddhad manwerthu, hamdden a lletygarwch, er fy mod hefyd wedi gweld y ffigur £116 miliwn yn cael ei grybwyll ar yr un eitem. Ac mae'n dweud:

'Byddwn yn parhau i ddarparu cefnogaeth i’r sectorau hynny yr effeithiwyd arnynt yn fwyaf uniongyrchol gan y pandemig trwy gynllun rhyddhad ardrethi manwerthu, hamdden a lletygarwch yn 2023-4. Bydd hyn yn darparu gwerth mwy na £140m o ryddhad ardrethi annomestig i fusnesau cymwys.

'Bydd trethdalwyr manwerthu, hamdden a lletygarwch yng Nghymru yn cael rhyddhad ardrethi annomestig drwy gydol 2023-24. Fel y cynllun tebyg a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU, bydd cynllun Llywodraeth Cymru yn cael ei gapio yn £110,000 am bob busnes ar draws Cymru.'

Does gan yr Alban ddim cynllun o'r fath. Mae pethau fel bwydydd brys yn rhan o fasnachfraint, gan gynnwys McDonald's, KFC, Subway, Starbucks, Costa Coffee, Domino's Pizza. Felly, mae pob masnachfraint yn fusnes unigol, felly mae'r rhyddhad ardrethi ar bob busnes, yn ôl yr hyn a ddarllenaf—gallai'r Gweinidog ddweud wrthyf os wyf yn anghywir, ac maen nhw'n mynd i gydgrynhoi busnesau pan fyddan nhw'n rhan o fasnachfraint—[Torri ar draws.] Diolch. Rwyf newydd gael gwybod bod bwytai eraill ar gael. [Chwerthin.] Pe bawn i wedi mynd trwy'r rhestr gyfan, byddwn i mewn trafferth gyda'r Dirprwy Lywydd. Pam mae'r Llywodraeth yn meddwl ei fod yn ddefnydd da o arian trethdalwyr i gefnogi busnesau bwyd brys? Mewn gwirionedd, dydyn ni ddim yn meddwl yn glir o gwbl, ydyn ni? Oherwydd, yn aml, rydyn ni'n dweud, 'Dydyn ni ddim yn cefnogi siopa y tu allan i'r dref, dydyn ni ddim yn cefnogi bwyd brys', ac eto, unwaith y byddwn ni'n trafod rhyddhad ardrethi, 'Gwnawn, fe wnawn ni eu helpu nhw.'

Rwy'n deall o'r cyhoeddiad y bydd gwestai mawr yng Nghymru hefyd yn cael rhyddhad ardrethi. Bydd y rhyddhad ardrethi hwn yn helpu llinellau gwaelod busnesau, ond rwy'n dal heb fy argyhoeddi y bydd yn cynorthwyo economi Cymru. Nid yw'r Alban bellach yn darparu'r gefnogaeth hon; mae Lloegr yn gwneud hynny. Gellid defnyddio'r arian hwn yn well i dalu gweithwyr y sector cyhoeddus; byddwn i'n rhoi blaenoriaeth iddyn nhw yn lle busnesau bwyd brys a gwestai. Ac rwy'n credu mai dyna un o'r pethau—mae pawb wedi siarad am wario arian; rwyf wedi sôn am geisio cael ychydig o arian i'w wario.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi gofyn i daliadau fferm sylfaenol gael eu capio ar £15,000 y flwyddyn. Nid wyf wedi clywed unrhyw ddadl yn erbyn y capio hwn ar daliadau fferm sylfaenol. Difidend Brexit yw hwn—ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd, does dim rhaid i ni dalu unrhyw beth iddyn nhw. Rydw i'n cytuno'n llwyr gydag Undeb Amaethwyr Cymru ynglŷn â thaliadau fferm sylfaenol: maen nhw'n awgrymu ein bod yn darparu cefnogaeth i'r ffermwyr bach yng Nghymru, ond capio taliadau i'r ffermydd mwy a mwy proffidiol.

Ar y cyfan, rwy'n croesawu cynlluniau gwario Llywodraeth Lafur Cymru, a fydd yn helpu i amddiffyn gwasanaethau cyhoeddus a'r rhai sydd dan fygythiad yn wyneb storm berffaith o bwysau ariannol. Mae gweinidogion wedi gwneud penderfyniadau anodd i ailflaenoriaethu cyllid o fewn cyllidebau er mwyn sicrhau'r gefnogaeth fwyaf posibl i wasanaethau cyhoeddus a phobl a busnesau yr effeithir arnynt fwyaf gan yr argyfwng costau byw a'r dirwasgiad. Mae'r gyllideb hefyd yn dyrannu arian ychwanegol ar gyfer y GIG, cynghorau, addysg. Rwyf wedi gofyn yn y gorffennol am ehangu'r lwfans cynhaliaeth addysg a chynyddu'r lwfans cynhaliaeth addysg; dyw hynny ddim yn swm mawr o arian, ond byddai'n gwneud gwahaniaeth mawr i lawer o bobl dlawd. Ac mae angen i Gymru flaenoriaethu ymchwil a datblygu ar gyfer cynaliadwyedd economaidd, er mwyn cefnogi arloesedd ym mhrifysgolion Cymru. Rwyf hefyd wedi parhau i alw am gynnydd mewn arian sy'n gysylltiedig â chydraddoldeb sy'n dod yn uniongyrchol o gyllid canlyniadol Llywodraeth y DU i sicrhau ei fod yn cyfateb i wariant yn Lloegr. Mae ymchwil prifysgolion yn hanfodol i ddatblygu economi Cymru. Byddaf yn cefnogi'r gyllideb, ond yn gobeithio, y flwyddyn nesaf, y byddwn yn edrych ar gymorth ardrethi a thaliadau fferm sylfaenol i roi arian ychwanegol i ni.