2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ymateb y Llywodraeth i’r adolygiad ffyrdd? OQ59264

Diolch i Rhun ap Iorwerth, Llywydd. Cafodd ymateb y Llywodraeth ei roi gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd mewn datganiad i'r Senedd ar 14 Chwefror.

Yn syml iawn, be dwi'n gofyn i'r Prif Weinidog i'w wneud heddiw ydy cynnal adolygiad go iawn o'r penderfyniad i beidio bwrw ymlaen efo'r cynllun ar gyfer croesiad y Fenai. Dwi'n nodi bod comisiwn Burns wedi cael cais i edrych ar y gwahanol opsiynau. Dwi wedi cyflwyno dadl i'r comisiwn hwnnw dros atgyfodi'r cynllun. Wrth gwrs, yr adolygiad ffyrdd yn canolbwyntio ar yr amgylchedd yn bennaf oedd sail y cyhoeddiad, ond mae gen i gopi yn fan hyn o'r ymgynghoriad ar yr opsiynau ar gyfer pa fath a pha lwybr o bont i'w chodi, ac mae o'n dangos mai Llywodraeth Cymru ei hun wnaeth ddewis y cynllun a fyddai'n fwyaf niweidiol o ran effaith ar fioamrywiaeth a'r amgylchedd, ac a fyddai'n creu y mwyaf o gynnydd mewn traffig. Ac mae o'n dangos hefyd y byddai cynlluniau llai yn fwy cost-effeithiol, o bosib. Rhaid dweud mai rhywbeth symlach rôn i wedi ei ragweld—deuoli'r Britannia, i bob pwrpas, efo llwybrau teithio llesol.

Felly, dwi am i'r Prif Weinidog edrych eto ar yr anghenion craidd gwreiddiol am y croesiad a sut i'w delifro nhw, yr angen i wella diogelwch, gwella cyfleon teithio llesol, a'r hwb economaidd sy'n dod o gael croesiad mwy gwydn—ar gyfer delifro ar y porthladd rhydd, er enghraifft. Mae'r adolygiad ffyrdd ei hun yn dangos y byddai pont newydd yn delifro pob un o'r rhain. A rhan o'r gwaith, Llywydd, sydd eisiau ei wneud ar frys rŵan, ydy edrych eto ar sut y gellid delifro hynny yn y ffordd sy'n cael yr effaith leiaf negyddol ar yr amgylchedd. A wnaiff y Prif Weinidog gytuno i wneud hynny? 

Wel, Llywydd, dwi'n cofio'r cyd-destun pan fu'r Prif Weinidog ar y pryd yn dweud ein bod ni'n mynd i fwrw ymlaen â'r drydedd bont dros y Fenai, achos fi oedd y Gweinidog dros gyllid ar y pryd, a'r cyd-destun oedd Wylfa B. A dwi'n cofio popeth roeddem ni'n ei drafod ar y pryd gyda'r cwmni a oedd yn gyfrifol am gynllun Wylfa B—a fyddai hi'n bosib tynnu arian i mewn at y drydedd bont, achos byddai lot mwy o geir yn mynd lan a lawr i Ynys Môn. Dwi'n cofio'r trafodaethau gyda'r National Grid hefyd, a'r awgrym gwreiddiol gan y National Grid oedd i greu twnnel dan y môr, ac roeddem ni'n trafod gyda nhw a fyddai hi'n bosib rhoi'r arian yna i helpu gyda chostau pont. So, mae'r cyd-destun wedi newid yn sylfaenol, onid yw e, achos dyw popeth oedd ar y bwrdd gydag Wylfa B ddim yna yn bresennol.

Ond beth allaf i ei ddweud heddiw wrth yr Aelod yw beth sydd yn y cynllun sydd gyda ni. Rŷn ni'n dweud ein bod ni eisiau gweld opsiynau am bontydd dros y Fenai mewn ffordd sy'n ein helpu ni yn yr ymdrech i greu sifft yn y ffordd y mae pobl yn teithio ar hyn o bryd. Rŷn ni wedi gofyn i'r Arglwydd Burns a'r comisiwn sy'n edrych i mewn i drafnidiaeth yng ngogledd Cymru i weld sut y gallwn ni wneud hynny ac i roi argymhellion i'r Llywodraeth. A hwnna yw'r ffordd rŷn ni eisiau bwrw ymlaen. Rŷn ni'n agored i beth bynnag y bydd yr Arglwydd Burns yn ei awgrymu, ac mae popeth a oedd yn yr adroddiad y mae Rhun ap Iorwerth wedi cyfeirio ato y prynhawn yma ar gael i'r Arglwydd Burns a'r comisiwn y mae e'n ei arwain.

Mae'r astudiaeth o ragamcaniadau traffig ffyrdd cenedlaethol 2022, a gyhoeddwyd gan Adran Drafnidiaeth y DU ym mis Ionawr, yn dangos y gallai traffig ffyrdd yng Nghymru a Lloegr gynyddu cymaint â 54 y cant rhwng 2025 a 2060, gyda chynnydd o 22 y cant o dan y senario graidd, a'r amcangyfrif mwyaf cymedrol yw cynnydd o 8 y cant. Er gwaethaf hyn, o dan yr holl ragamcaniadau, rhagamcanir y bydd allyriadau'n gostwng cymaint â 98 y cant wrth i fodurwyr symud tuag at gerbydau gwyrddach. Ond yn dilyn cyhoeddi adolygiad ffyrdd Cymru, fe wnaeth eich Llywodraeth stopio neu ddileu pob un ond 17 o 55 o brosiectau ffordd, gan gynnwys pob un ond un o 16 prosiect yn y gogledd. Er fy mod wedi gwrthwynebu'r llwybr coch yn sir y Fflint ers tro, roedd dirfawr angen nifer o'r prosiectau hyn, o'r gwaith ar groesfan y Fenai y cyfeiriwyd ato, i ddileu cynlluniau i uwchraddio'r A483 o amgylch Wrecsam. A dim ond ddoe, dywedodd arweinydd eu cyngor wrthyf fod hwn yn addewid oedd wedi ei dorri, a oedd eisoes wedi costio cannoedd o filoedd o bunnau iddyn nhw, a miliynau o bunnau i Lywodraeth Cymru. Pa gamau, os o gwbl, y byddwch chi felly yn eu cymryd nawr i sicrhau llesiant cenedlaethau'r dyfodol drwy gynllunio ymlaen llaw i ddiwallu'r anghenion a nodwyd yn yr astudiaeth o ragamcaniadau traffig ffyrdd 2022?

Wel, Llywydd, mae rhai pethau sylfaenol y mae angen i'r Aelod eu hystyried, yn enwedig pan fo'n cyfeirio at anghenion cenedlaethau'r dyfodol. Argyfwng ein hamser ni yw argyfwng newid hinsawdd, a chenedlaethau'r dyfodol hynny, os na weithredwn nawr, a fydd yn dioddef canlyniadau ein gweithredoedd pe baem ni'n gwrthod wynebu'r her honno. Yr adolygiad ffyrdd yw'r adolygiad o’r bôn i’r brig cyntaf o adeiladu ffyrdd Cymru ers sawl cenhedlaeth. Mae'n herio'r farn gyffredin ynghylch adeiladu ffyrdd, ond mae angen herio'r farn gyffredin honno oherwydd y farn gyffredin honno sydd wedi ein rhoi ni yn y sefyllfa yr ydym ni ynddi heddiw. Mae'n rhaid i ni leihau ein hallyriadau carbon. Trafnidiaeth sy'n gyfrifol am 15% o gyfanswm ein hallyriadau yng Nghymru a dyma'r sector mwyaf ystyfnig o ran lleihau'r allyriadau hynny. Dyna pam mae'n rhaid i ni wynebu'r ffaith honno a chymryd y camau a fydd yn gadael y cenedlaethau hynny sydd i ddod mewn lle gwell nag y bydden nhw. Pe baem ni dim ond yn derbyn y ffigurau heriol iawn hynny a osododd Mark Isherwood wrth agor ei gwestiwn atodol, a ydym yn barod i weld dyfodol lle mae traffig yn parhau i dyfu yn y ffordd honno ac allyriadau yn parhau i dyfu ar yr un pryd? Wel, nid yw'r Llywodraeth hon yn barod i wneud hynny. Dyna pam y mae'r adolygiad ffyrdd gennym ni, a dyna pam, pan ddaw hi i gynlluniau fel y Fenai a Wrecsam, nid ydym yn dweud nad oes problem, nid ydym yn dweud nad oes angen i ni wneud rhywbeth; yn syml, rydyn ni'n dweud bod yn rhaid i gynlluniau'r dyfodol fod yn seiliedig ar ein cyfrifoldebau i fynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd hwnnw, ac yn syml mae parhau ag atebion y gorffennol yn sicr o wneud y broblem honno'n waeth ac nid yn well. 

Prif Weinidog, byddwch chi, wrth gwrs, yn ymwybodol o'r ffaith, ar gyfer unrhyw brosiectau na chawsant y golau gwyrdd gan yr adolygiad ffyrdd, y cyngor i awdurdodau lleol fu ewch yn ôl i'r bwrdd darlunio ac ystyried, yn unol â WelTAG 1, fesurau amgen i liniaru, er enghraifft, problemau diogelwch ar y ffyrdd lleol. Pa gymorth penodol gall Llywodraeth Cymru ei ddarparu i awdurdodau lleol ynghylch hyn? Ac, yn bwysicaf oll, a oes yna unrhyw gynlluniau i ddiwygio'r meini prawf ar gyfer grant diogelwch ar y ffyrdd Llywodraeth Cymru, y mae'n rhaid darparu tystiolaeth ar ei gyfer i ddangos digwyddiadau traffig ffyrdd difrifol neu angheuol cyn y gall awdurdod lleol gael cymorth ariannol? 

Wel, a gaf i ddiolch i Vikki Howells am gwestiwn amserol iawn. Llywydd, mae fframwaith diogelwch ar y ffyrdd ar gyfer Cymru yn dyddio yn ôl mor bell â 2013, ac er bu adolygiad hanner ffordd ohono yn 2018, nawr yw'r adeg pan fydd angen i ni gyflwyno strategaeth ddiogelwch ar y ffyrdd newydd, un a fydd yn alinio â 'Llwybr Newydd' a'r cynllun cyflawni cenedlaethol ar gyfer trafnidiaeth. Ac oherwydd bod yr adolygiad ffyrdd yn ymwneud ag ail-flaenoriaethu'r buddsoddiad yr ydyn ni'n ei wneud ar ffyrdd, mae'n golygu y gall arian a allai fod wedi'i wario ar ffyrdd newydd gael ei ailflaenoriaethu i wella seilwaith ffyrdd presennol, ac, wrth gwrs, mae hynny'n cynnwys diogelwch hefyd. Pan fydd y Gweinidog yn cyflwyno'r ddogfen diogelwch ar y ffyrdd newydd, yna bydd adolygu meini prawf grant yn cael eu datblygu ochr yn ochr â'r strategaeth newydd honno, ac rwy'n gwybod bod swyddogion y Gweinidog yn hapus iawn i drafod cynlluniau penodol gydag awdurdodau lleol yn y cyd-destun hwnnw.