A minnau'n gyn-athrawes, darlithydd ac aelod cabinet cyngor dros addysg a chadeirydd consortia, rydw i'n hen gyfarwydd ers blynyddoedd lawer â'r heriau addysgol sy'n wynebu ein hathrawon bob dydd, ddydd ar ôl dydd, ond byth mewn amgylchiadau economaidd a chymdeithasol mwy heriol. Mae athrawon, yn ogystal â ni, yn wynebu'r anghydraddoldeb mwyaf yn y DU ers i gofnodion ddechrau, wrth i'n hysgolion fynd i'r afael â thlodi ar lawr gwlad a'i effaith ar gyrhaeddiad bob dydd. A minnau wedi dysgu unwaith yn y rhan fwyaf o ysgolion cynradd ac uwchradd Islwyn, rwyf hefyd hyd yn hyn eleni wedi ymweld â nifer o ysgolion, gan gynnwys ysgolion uwchradd Trecelyn ac Islwyn ac ysgolion cynradd Markham a Bryn, er mwyn i mi allu deall o lygad y ffynnon, ar lawr gwlad, y sefyllfa fel y mae heddiw.

A, Gweinidog, er nad oedd erioed yn fwy heriol, bu ymroddiad a brwdfrydedd myfyrwyr, athrawon, staff ysgolion a llywodraethwyr yn amlwg ac wedi disgleirio yn wyneb yr her honno. Er hynny, nid oes angen i'n hathrawon a'n llywodraethwyr ac arweinwyr ysgolion gael eu cystwyo gan wleidyddion ac awtocratiaid, ond eu cefnogi, eu meithrin a'u galluogi gan ragoriaeth ac asiantaethau strwythurol. A heddiw, yn ogystal â her wirioneddol, ceir cyffro gwirioneddol am addysg yng Nghymru, ar drothwy dadeni newydd o ran canlyniadau, dan arweiniad nid modelau hen a llipa, ond yn hytrach yr arfer gorau un yn rhyngwladol, wedi'i ganmol gan y Sefydliad dros Gydweithio a Datblygu Economaidd yn rhyngwladol, ochr yn ochr â Seland Newydd, Iwerddon ac Estonia. Ac mae'n arbennig o gefnogol pan fyddwn ni'n oedi ac yn ystyried, dim ond tair blynedd yn ôl, fod pob ysgol ledled Cymru yn cael eu cau yn nannedd pandemig byd eang COVID.

Mae Islwyn ei hun yn falch dros ben o adroddiadau rhagorol Estyn sydd wedi'u cyhoeddi yn ddiweddar ar gyfer Ysgol Gynradd Cefn Fforest, Ysgol Gynradd Markham ac Ysgol Gynradd Pontllanfraith. Ac rwy'n nodi o'r adroddiad blynyddol y parhawyd i deimlo effaith pandemig COVID-19 drwy gydol y flwyddyn academaidd. Rhaid canmol athrawon ac arweinwyr ysgolion Islwyn am yr ystwythder mwyaf a'r meddwl arloesol a ddangoswyd ganddynt yn ystod cyfnod gwirioneddol eithriadol. Felly, diolch. Dywed Estyn y bu cynnydd nodedig, fodd bynnag, yn y galw am lesiant a chymorth iechyd meddwl. Mae hyn yn cyflwyno her sylfaenol i ysgolion, awdurdodau lleol a Llywodraeth Cymru ynghylch sut y bydd angen mynd i'r afael â hyn. Mae'n debyg bod angen pwysleisio hyn a'i ail ystyried, gan y bydd yn anochel yn un o etifeddiaethau mwyaf dwys y pandemig. Mae dyletswydd arnom ni i'n plant i ddiwallu'r anghenion hynny. Er hynny, cefais fy nghalonogi o ddarllen bod Estyn yn dweud bod y ddarpariaeth ar gyfer disgyblion ag anghenion dysgu ychwanegol yn gryfder yn y mwyafrif o'r ysgolion uwchradd. Mae ein hysgolion uwchradd nawr yn dod yn llawer mwy medrus wrth ymateb i anghenion unigol y dysgwr sydd o'u blaenau, gan greu cymuned ddysgu gynhwysol. Mae hynny'n newyddion ardderchog, a dylem ni ddathlu hynny.

Rwy'n mawr obeithio bod sylwebaeth Estyn ynghylch arwain, gwerthuso addysgu, yn golygu y bydd Estyn ei hun yn ymgymryd â rhywfaint o waith datblygu ar hyn, gan ei fod yn awgrymog o fater sylfaenol sy'n gofyn am ddealltwriaeth gyffredinol o'r materion a'r ffyrdd posib ymlaen. Mae'n bwysig gwybod beth yw 'da'. Mae angen i Lywodraeth Cymru sicrhau bod cyfathrebu clir rhwng athrawon, dysgwyr ac arweinwyr ysgolion o ran beth sy'n gyfystyr ag addysgu a dysgu effeithiol, ac mae hyn yn parhau ynghylch asesu, hyfforddiant cychwynnol athrawon, y cwricwlwm newydd a diwygio anghenion dysgu ychwanegol. Mae'n hanfodol y gwneir y gwaith hwn mewn modd tringar a blaengar. Does ond rhaid i ni edrych ar amgylchiadau trasig arolygiad diweddar Ofsted yn Newbury a welodd farwolaeth drasig iawn y pennaeth Ruth Perry i wybod bod yn rhaid i bawb sy'n ymwneud â gwneud dyfarniadau gyfathrebu mewn modd atebol a chlir â'r rhai y maent yn eistedd mewn barn arnynt.

Yn olaf, hoffwn ddatgan fod athrawon yn fodau dynol sydd wedi cynnig eu bywydau, eu hegni a'u gyrfaoedd nid yn unig i genedlaethau'r dyfodol ond i Gymru a'n holl ddyfodol cyfunol.