Part of the debate – Senedd Cymru am 5:40 pm ar 21 Mawrth 2023.
Dwi'n meddwl hefyd ei fod yn cyferbynnu, efallai, gyda rhai o’r pethau yr oeddem ni'n eu trafod yn gynharach o ran bod yna bictiwr positif o ran addysg yng Nghymru. Oherwydd un o’r pethau rydych chi'n edrych arno fo o ran yr adroddiad ydy'r heriau gwirioneddol hynny. Yn amlwg, un o'r pethau positif yn yr adroddiad ydy ei fod o'n cynnig datrysiadau hefyd ac yn sôn am rôl cymaint o bartneriaid ac ati o ran y cyfraniad. Ond dwi'n meddwl un o’r cwestiynau sy’n aros gyda mi ydy, o ran y Gweinidog, mae yna gymaint, gymaint o heriau yn yr adroddiad hwn—mae o'n adroddiad onest iawn o ran yr heriau hynny, fel rydych chi wedi cyfeirio ato'n barod o ran yr effaith anghymesur ar blant a phobl ifanc yn benodol. Mi oeddem ni mewn sefyllfa heriol cyn COVID; mae hwn yn creu darlun sydd yn dangos yn glir yr heriau ychwanegol hynny sydd wedi'u creu.
Yn amlwg, un o'r pethau rydyn ni'n gwybod sydd yn her fawr i'r Llywodraeth ydy o ran cyllidebau. Ydych chi'n credu bod gennych chi'r adnodd i wirioneddol fynd i'r afael efo'r holl heriau sydd wedi eu hamlinellu fan hyn? Yn amlwg, mae yna arian yn mynd mewn i nifer o feysydd, ond yn gyffredinol, mae yna gymaint—gymaint—o bethau rydyn ni angen gwella yn fan hyn er mwyn gallu cyrraedd y weledigaeth wnaethoch chi sôn amdani yn gynharach o ran rhoi'r cyfle gorau posib i bob un o'n dysgwyr ni. Dwi'n meddwl ei fod o'n gyfle inni adlewyrchu fan hyn o ran sut rydyn ni'n cydweithio ac yn sicrhau bod yr holl bethau yn mynd i ddod ynghyd.
Rhai adlewyrchiadau. Yn amlwg, rydyn ni wedi trafod o'r blaen yr elfen o ran un o'r themâu o ran aflonyddu rhywiol, ond o ailddarllen yr adran yna, mae'r ffaith bod gan hanner y disgyblion—a'r mwyafrif y merched—brofiad personol o aflonyddu rhywiol; bod tri chwarter yr holl ddisgyblion wedi gweld disgybl arall yn dioddef aflonyddu rhywiol—mae'r rhain yn ystadegau brawychus yn ein hysgolion ni rŵan. A dwi'n meddwl mai un o'r pethau eraill yr hoffwn ei weld ydy sut ydym ni'n mynd i sicrhau bod amgylchedd ysgol yn ddiogel i bob un o'n dysgwyr ni? Ac mae'n cyd-fynd, yn amlwg, efo'r gwaith rydyn ni'n trio ei wneud o ran sicrhau bod Cymru yn wlad sydd yn rhoi cyfle cyfartal i bawb, ond mae o'n fy mhryderu i mai dyma ydy profiad dysgwyr mewn sefydliadau addysgol rŵan.
Hoffwn hefyd jest cyfeirio at rhai o'r pethau sydd o ran hyfforddi athrawon, rydych chi wedi cyfeirio atynt yn benodol, ond dwi'n meddwl mai un o'r pethau oedd yn yr adroddiad oedd o ran yr anghysondeb o ran profiad hyfforddiant ac ati. Dwi jest eisiau gweld sut rydych chi'n credu ein bod ni'n mynd i allu mynd i'r afael â hynny.
Rydych chi wedi cyfeirio hefyd, ac fel sydd yn amlwg yn yr adroddiad, at effaith y pandemig o ran iechyd meddwl—rydyn ni eisoes wedi trafod o ran presenoldeb—a'r arian ychwanegol sydd wedi mynd. Ond un o'r pethau y mae ysgolion yn sôn amdano ydy'r heriau o ran eu cyllidebau nhw ar y funud o ran gallu parhau gyda rhai o'r pethau ychwanegol y maen nhw'n gallu eu cynnig. Er enghraifft, cwnsela o fewn ysgolion; rydyn ni'n gwybod bod rhai ysgolion yn darparu hynny, a rhai eraill yn gyfan gwbl ddibynnol ar wasanaethau y tu hwnt i'r ysgolion, megis CAMHS. Sut ydyn ni am sicrhau bod y profiad yna o ran mynediad at wasanaethau yn gyson lle bynnag eich bod chi'n byw yng Nghymru? Ac yn sicr, mae yna ddatrysiadau yn fan yna o ran presenoldeb ac ati, a'n bod ni'n gweld lle mae o'n bosib cael y gwasanaethau yna, a bod ysgol yn gweithio o ran gallu gwneud mwy nag ysgol gonfensiynol o ran cynnig y gefnogaeth yna a'i fod o'n gallu gwneud gwahaniaeth, yn enwedig yn yr ardaloedd hynny lle mae efallai problemau cymdeithasol sy'n golygu bod effaith anghymesur.
Hoffwn gyffwrdd hefyd o ran y Gymraeg. Rydyn ni wedi gweld yn benodol yn yr adroddiad yr anghysondeb o ran y Gymraeg mewn ysgolion cyfrwng Saesneg. Mae yna lot o bwyslais yn mynd i fod ar y Bil addysg Gymraeg yn sicr o ran hynny, ond ydych chi'n credu bod y feirniadaeth yna yn deg ar y funud? Ydych chi'n credu bod yna ddigon o bethau yn mynd i fod yn y Bil addysg Gymraeg o ran mynd ati—? Mae cyngor gyrfaoedd yn sicr yn beth arall lle dwi'n meddwl buaswn i'n hoffi gweld sicrwydd bod hynny'n rhywbeth mae'r Llywodraeth yn mynd i fod yn mynd ar ei ôl ymhellach.
Dwi'n gweld fy mod i allan o amser. Mae hwnna jest yn dangos faint o bethau sydd o bwys yn yr adroddiad hwn, a dwi'n gobeithio y byddwn ni'n gallu cydweithio fel Senedd i sicrhau ein bod ni'n gallu gwireddu'r argymhellion hyn a sicrhau bod yr arian gan y Llywodraeth hefyd i fynd ati, oherwydd, yn amlwg, mae yna heriau gwirioneddol o ran addysg sy'n cael eu hamlinellu fan hyn, ac mae i fyny i ni i gael datrysiadau rŵan.