Part of the debate – Senedd Cymru am 6:26 pm ar 22 Mawrth 2023.
Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Hoffwn ddiolch i Blaid Cymru am gyflwyno'r ddadl y prynhawn yma ar y pwnc hollbwysig hwn ac am y cyfraniadau rhagorol niferus ar draws y Siambr yn nodi'r heriau amlwg sy'n ein hwynebu. Rwy'n credu bod yna gonsensws cryf ynghylch yr angen am wasanaeth bws cynhwysfawr a fforddiadwy. Ond fel y nododd Huw Irranca yn gywir, mae'r rhestr o heriau'n glir; mae'r rhestr o atebion yn llai eglur.
Rwy'n credu bod pedwar prif rym ar waith yma sy'n ein harwain at ble rydym heddiw, ac yna fe ddof at y pwyntiau a godwyd yn y ddadl a'n camau nesaf. Y cyntaf, rwy'n credu, yw un a gydnabyddir gan y dadansoddiad yn yr adolygiad ffyrdd, ein bod ni fel gwlad, dros genedlaethau, dros nifer o Lywodraethau, wedi blaenoriaethu'r car preifat yn lle teithio torfol a rhoi dewisiadau trafnidiaeth gyhoeddus o ansawdd da i bobl. Pan edrychwch ar rwydweithiau trafnidiaeth gyhoeddus llwyddiannus ar draws y cyfandir, maent yn gyson yn gwario mwy na ni ar drafnidiaeth gyhoeddus, ac wedi gwneud ers cenedlaethau. Rydym yn dechrau o'r safbwynt etifeddol o ddiffyg pwyslais sylfaenol ar drafnidiaeth gyhoeddus.
Yr ail ffactor y credaf ein bod yn ymwneud ag ef yma yw effaith preifateiddio ar ddechrau'r 1980au. Nid oes amheuaeth fod y system fysiau wrth fynd i mewn i COVID yn hynod fregus. Dôi dros hanner holl refeniw'r gweithredwyr bysiau preifat gan y Llywodraeth. Tynnodd Delyth Jewell sylw yn ei chyfraniad at y gwersi i'w dysgu o Lundain. Wel, y brif wers o Lundain yw i beidio â phreifateiddio eich gwasanaeth bws. Llundain oedd yr unig ran o'r wlad na wnaeth ddadreoleiddio ei bysiau yn yr 1980au, a gallwch weld canlyniadau hynny. Mae bysiau'n wasanaeth cyhoeddus, ond cânt eu rhedeg er elw.
A dyma'r trydydd ffactor: chwythodd COVID y model hwnnw'n dipiau. Rwy'n meddwl mai dyna yw ein problem; mae model bregus wrth fynd i mewn i argyfwng dirfodol wedi gwthio'r model gweithredu dros y dibyn. Mae'r Cydffederasiwn Cludiant Teithwyr yn dweud bod lefelau teithwyr yn gyson 15 y cant yn is na'r lefelau cyn y pandemig, pan oeddent eisoes wedi bod yn gostwng. Nid problem yng Nghymru'n unig yw hon, mae'n broblem ar draws y byd. Roeddwn yn gwrando ar y BBC World Service yn ystod yr oriau mân y noson o'r blaen, yn clywed am broblemau tebyg yn Japan, lle mae gwasanaethau bysiau yn Tokyo yn cael eu dirwyn i ben am nad yw niferoedd y teithwyr wedi dychwelyd i'r lefelau cyn COVID. Felly, ceir problem fyd-eang yma gyda phobl yn cael hyder i fynd yn ôl ar drafnidiaeth torfol.
Y peth arall a wnaeth COVID wrth gwrs oedd taro'r gweithlu yr oedd y diwydiant bysiau yn dibynnu arno. Un o ganlyniadau preifateiddio yw ein bod wedi gweld cyflogau'n cael eu cadw'n isel yn y diwydiant bysiau ers preifateiddio. Rydym wedi dibynnu ar weithlu sy'n heneiddio, gyda llawer ohonynt wedi penderfynu peidio â dychwelyd ar ôl COVID, ac mae'r broblem y tynnodd Sioned sylw ati gyda bysiau nad ydynt yn dod ar amser yn ffactor sy'n deillio'n bennaf o brinder staff o ganlyniad i'r her honno yn y gweithlu.
Felly, dyna'r tair prif her y credaf ein bod yn ymdrin â hwy. Y bedwaredd, sydd wedi rhoi'r farwol i'r cyfan, wrth gwrs, yw cyni. Fel y nododd Huw Irranca-Davies, ni chyhoeddwyd yr un geiniog yng nghyllideb yr wythnos diwethaf ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus. Rydym wedi cloddio'n ddwfn i'n cyllidebau ariannol i gefnogi'r diwydiant bysiau; £150 miliwn yn ystod COVID, a hebddo, byddai'r diwydiant bysiau wedi mynd yn fethdalwr. Mae'n werth nodi, yn Lloegr, fod tua 20 y cant o lwybrau bysiau wedi diflannu. Yng Nghymru, mae 2 y cant wedi diflannu, oherwydd ein bod ni wedi buddsoddi yn y diwydiant bysiau a'i atal rhag mynd i'r wal—