Part of the debate – Senedd Cymru am 5:31 pm ar 5 Gorffennaf 2016.
Rwy'n falch o gael y cyfle i siarad heddiw. Rydym yn gwybod y bydd problem iechyd meddwl yn effeithio ar un o bob pedwar ohonom yn ystod ein bywydau. Felly mae'n hanfodol ein bod yn rhoi y sylw a’r craffu y mae'n ei haeddu i’r cynllun cyflawni hwn. Roeddwn eisiau gwneud rhai sylwadau byr heddiw ar ddwy ran o'r cynllun. Mae'r cyntaf yn ymwneud â fy ngalwadau blaenorol ar gyfer strategaeth dementia ar gyfer Cymru sydd ag adnoddau da a chynhwysfawr ac sy’n seiliedig ar ganlyniadau, ac mae hynny'n rhywbeth yr wyf wedi galw amdano yn y gorffennol pan arweiniais ddadl fer ar hyn yn y Siambr, yn ôl ym mis Ionawr. Rwyf wrth fy modd bod y cynllun cyflawni yn cynnwys yr ymrwymiad i gael strategaeth dementia i Gymru ac rwy'n edrych ymlaen at glywed mwy o fanylion gan Lywodraeth Cymru ar hynny, ond roeddwn eisiau ystyried rhai pwyntiau sy'n gysylltiedig â hynny .
Gwyddom fod cynnydd gwych wedi bod wrth droi Cymru yn genedl sy’n ystyriol o ddementia ac rwy’n croesawu'r hyn a ddywedodd y Gweinidog am barhau i ganolbwyntio ar hynny heddiw. Mae dros 20 o gymunedau sy’n ystyriol o ddementia wedi’u sefydlu yng Nghymru ar hyn o bryd, ac rwy'n falch iawn mai fy etholaeth i yn Nhorfaen oedd yr ail yng Nghymru i ennill statws ystyriol o ddementia. Boed yn fusnesau neu wasanaethau iechyd lleol, hyd at Big Pit: Amgueddfa Lofaol Genedlaethol Cymru, rwyf wedi gweld y fenter hon yn gwneud gwahaniaeth enfawr i fywydau pobl. Pan fyddwch yn ystyried nifer y bobl sy'n cael diagnosis o ddementia yn awr, a'r angen mewn gwirionedd i ganfod ffordd drwy'r heriau y mae hynny yn eu cyflwyno i ni fel cymdeithas, rwy’n credu mai dyma un o'r pethau mwyaf pwerus y gallwn ei wneud i wir frwydro yn erbyn yr hyn a all fod yn gyngor anobaith yn wyneb dementia. Felly, rwyf wrth fy modd bod Llywodraeth Cymru yn parhau i ganolbwyntio ar hynny.
Y maes arall yr oeddwn am siarad amdano oedd cyfraddau diagnosis, sydd yn amlwg yn hollol hanfodol. Ar y pwynt hwnnw pan fydd claf yn cael y diagnosis, sydd yn anochel yn un trychinebus i deuluoedd, y maent yn gallu dechrau dod i delerau ag ef a chynllunio ar gyfer yr hyn sydd i ddod. Wrth gwrs, rydym yn gwybod mai cyfraddau diagnosis dementia yng Nghymru yw'r isaf yn y DU ar hyn o bryd. Rwy'n croesawu'n fawr iawn yr ymrwymiad yn y cynllun cyflawni i edrych ar darged o 50 y cant ar gyfer cofrestrau dementia meddygon teulu a pha mor bwysig yw’r cam hwn ar gyfer cynnydd graddol blynyddol, ond rwy’n credu bod llawer mwy o waith i'w wneud. Ni fyddai hanner cant y cant yn ddigon ar gyfer afiechydon fel canser a dylem, rwy’n meddwl, fod yn anelu yn llawer uwch na hynny yn achos dementia. Rwy'n ymwybodol bod y Gymdeithas Alzheimer wedi galw ar gyfer targedau o tua 75 y cant ym mhob Bwrdd Iechyd Lleol erbyn 2021. Hyd yn oed os ydych yn edrych ar rannau eraill o'r DU, fel Gogledd Iwerddon, lle mae'r cyfraddau yn 64 y cant, rwy’n meddwl y gallem fod yn anelu yn uwch. Felly, rwy’n gwybod bod y Gweinidog wedi ymrwymo i gynyddu targedau yn flynyddol a byddai gennyf ddiddordeb mewn rhagor o fanylion ynghylch sut yr ydym yn bwriadu tyfu'r targed hwnnw yn y dyfodol.
Wrth gwrs, mae diagnosis yn ddiystyr heb fod y cymorth cywir ar waith wedi hynny. Yn wir, gall diagnosis ei gwneud yn anoddach i ymdopi heb y cymorth cywir ar waith. Y maes arall yr oeddwn am ei godi heddiw oedd yr angen am weithwyr cymorth penodol. Ar hyn o bryd, dim ond 39 y cant o’r cleifion yng Nghymru sy’n cael gweithiwr cymorth. Rwyf wrth fy modd bod y cynllun cyflawni yn nodi'r angen i wella hyn, ond rwy’n credu bod angen edrych eto ar frys ar yr awgrym a gafwyd o un gweithiwr cymorth i bob dau glwstwr meddyg teulu. Roedd hwn yn bwynt a wneuthum yn fy nadl fer. Mae'r Gymdeithas Alzheimer wedi amcangyfrif y byddai hynny tua 32 o weithwyr ar gyfer Cymru gyfan, ond, ar y gyfradd diagnosis bresennol, byddai angen i ni gael tua 370 er mwyn bodloni’r anghenion, a chymaint â 650 o weithwyr os ydym i gael cyfraddau diagnosis hyd at 75 y cant. Felly, rwy’n gobeithio bod hynny'n rhywbeth y bydd Llywodraeth Cymru yn gallu edrych arno.
Croesawaf yn fawr yr ymrwymiad yn y cynllun cyflawni i barhau i yrru gwelliannau mewn wardiau iechyd meddwl oedolion, yn seiliedig ar ganlyniadau'r archwiliadau dirybudd. Ond rwyf hefyd yn gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio'n galed i gynnwys wardiau iechyd meddwl oedolion yn Neddf Lefelau Staff Nyrsio (Cymru) 2016, sy'n un o’r ymrwymiadau a wnaed gan y Gweinidog blaenorol i’w gyflawni cyn gynted ag sy'n ymarferol. Rwy'n credu bod hynny'n hollbwysig.
Yn olaf, felly, gan droi at blant a phobl ifanc, rwy’n cydnabod yn fawr iawn y pwyntiau sydd wedi'u gwneud am y gwasanaeth CAMHS, ac mae'n rhywbeth yr wyf wedi’i godi lawer, lawer gwaith yn y pwyllgor fy hun. Rwy’n gobeithio y bydd y pwyllgor newydd yn parhau i ganolbwyntio ar hynny. Rydym wedi gweld cynnydd da gan Lywodraeth Cymru, ond ni allwn fforddio i laesu dwylo am eiliad yn y maes hwnnw. Mae'n rhaid i ni barhau i gael yr adnoddau, ond hefyd mae’n rhaid ei yrru ymlaen yn wleidyddol, a gobeithio y bydd y Llywodraeth a'r pwyllgor, gan weithio gyda'i gilydd, yn gallu parhau i yrru gwelliannau yn y maes hwnnw. Diolch.