3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am arweiniad Llywodraeth Cymru i awdurdodau lleol ynghylch caffael gwasanaethau cyhoeddus? OAQ(5)0140(FM)

Gwnaf. Disgwylir i awdurdodau lleol gydymffurfio ag egwyddorion datganiad polisi caffael Cymru i helpu i sicrhau’r budd economaidd mwyaf posibl i Gymru o gaffael.

Brif Weinidog, mae'r cwmni rheoli gwastraff mwyaf yng Nghymru sy'n eiddo preifat, Grŵp Potter, sydd wedi'i leoli yn fy etholaeth i, wedi ei wahardd rhag cynnig am gontract rheoli gwastraff yng Nghyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr gan nad yw'n bodloni’r gofynion o fod â throsiant blynyddol o fwy na £50 miliwn. A ydych chi’n cytuno â mi ei bod yn anghymesur gwneud trosiant blynyddol mor fawr yn ofynnol, sy'n arwain at wahardd hyd yn oed y cwmni rheoli gwastraff mwyaf yng Nghymru rhag gwneud cais am y mathau hyn o gontractau, ac a wnewch chi ymrwymo i adolygu canllawiau Llywodraeth Cymru i sicrhau bod awdurdodau lleol—yn hyn o beth o ran contractau caffael?

Mae'n codi pwynt pwysig ar ran busnes yn ei gymuned. Pe byddai'n ysgrifennu ataf gyda rhagor o fanylion, yna byddaf yn rhoi iddo, wrth gwrs, y sylw gofalus y mae’r cwestiwn yn ei haeddu.

Brif Weinidog, bu cynnydd sylweddol o ran harneisio grym y bunt gyhoeddus, ond mae mwy i'w wneud o hyd. Mae’r Athro Kevin Morgan, sy’n un o brif arbenigwyr Ewrop ar fwyd cynaliadwy, wedi tynnu sylw at fwlch sgiliau fel her fawr o'n blaenau. Mae wedi gwneud awgrymiadau ynghylch recriwtio dwsin o weithwyr proffesiynol medrus i allu rhoi i sector cyhoeddus Cymru y gweithwyr proffesiynol medrus y mae eu hangen i harneisio grym y bunt honno ymhellach. A fyddech chi’n barod i ymchwilio i gynigion yr Athro Morgan?

Wrth gwrs. Gwn fod yr awdurdodau lleol hynny, mae rhai wedi bod yn well nag eraill dros y blynyddoedd: mae Sir Gaerfyrddin, er enghraifft, yn hanesyddol, wedi bod yn gryf iawn pan ddaw i gaffael, gan gyflogi saith o weithwyr proffesiynol dim ond yn yr un sir ar un adeg. Nid yw awdurdodau lleol eraill wedi bod mor rhagweithiol o ran cyflogi arbenigwyr caffael. Byddem yn disgwyl i'r sector cyhoeddus yng Nghymru, wrth gwrs, gaffael cymaint â phosibl yn lleol ac mae hynny wedi bod yn llwyddiannus. Ar hyn o bryd, mae contractwyr o Gymru, er enghraifft, yn ennill 77 y cant o'r holl ddyfarniadau adeiladu mawr ac mae hynny i fyny o 30 y cant cyn cyflwyno'r dull cronfa ddata gwybodaeth am gymwysterau cyflenwyr. Mae canlyniadau o'r 259 o brosiectau cyntaf sydd wedi eu dyfarnu sydd werth £1.2 biliwn yn dangos bod 82 y cant wedi cael ei ailfuddsoddi yng Nghymru yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Felly, rydym ni’n gweld sefyllfa sydd lawer iawn yn well pan ddaw i gaffael, ond, wrth gwrs, rydym ni’n barod i ystyried unrhyw beth sy’n gwella'r sefyllfa ymhellach.

Rwy’n credu bod disodli mewnforion yn debygol o fod hyd yn oed yn fwy hanfodol, yn economaidd, i ni o ganlyniad o bosibl i'r dull trwsgl a dryslyd o ymdrin â mynediad at y farchnad sengl yr ydym ni’n ei weld gan y Llywodraeth hon ar hyn o bryd, ond a all y Prif Weinidog ddweud wrthym ni a yw’r math o gyngor a chyfarwyddyd a roddir i awdurdodau lleol ar hyn o bryd gan Lywodraeth Cymru yn cynnwys cefnogaeth gadarnhaol i bethau fel system brynu ddeinamig, sy'n galluogi cwmnïau, cwmnïau newydd, i gyflenwi yn rhan o gontract, hyd yn oed ar ôl i sefydliad arall gael ei benodi, ac oddi wrth y gorddefnydd o gontractau fframwaith a bwndelu contractau, sy'n andwyol, mewn gwirionedd, i gynnig cyfleoedd i fentrau bach a chanolig eu maint yn arbennig?

Mae'n gwbl gywir y dylai awdurdodau lleol ystyried peidio â bwndelu contractau; dyna oedd un o'r problemau flynyddoedd yn ôl pan na châi cwmnïau lleol wneud cais. Fe’i gwelsom yn y gwasanaeth iechyd lle'r oedd cyfuniad o geisio cael cyflenwyr mawr i mewn ac, ar y pryd, nid oedd cyflenwyr o Gymru mewn sefyllfa i gyflenwi’r gwasanaeth iechyd; nid oedden nhw’n cael. Cafodd hynny ei ddatrys. Ymhell o fod yn drwsgl o ran sefyllfa’r UE, rwy’n credu ein bod ni’n gwbl eglur—nid wyf yn hollol siŵr beth yw safbwynt ei blaid ef ar hyn, ond rwyf wedi bod mor eglur ag y gallaf fod, ac rwy'n siŵr y bydd y safbwyntiau hyn yn cael eu datblygu rhwng y pleidiau yn ystod yr wythnosau a'r misoedd nesaf.

Mae'r datganiad polisi caffael yn rhoi cyfeiriad eglur i'r sector cyhoeddus yng Nghymru. Os caiff hwnnw ei gymhwyso'n effeithiol, yna, wrth gwrs, gallwn weld effaith gadarnhaol i’n heconomi a'n cymunedau. Rydym ni’n gweld hynny ers dechrau'r broses SQuID. Rydym ni, wrth gwrs, yn ymrwymedig i helpu cwmnïau llai a chwmnïau trydydd sector hefyd gael mynediad at gaffael cyhoeddus yng Nghymru, ac mae canllawiau ymgeisio ar y cyd yn helpu busnesau llai a microfusnesau i ffurfio consortia er mwyn helpu i gynnig am y contractau hynny pan na fyddent fel arall mewn sefyllfa i wneud cais llwyddiannus amdanynt oherwydd eu maint ac oherwydd natur y cyflenwad sydd ei angen yn rhan o'r contract hwnnw.

Yn dilyn Brexit, byddwn yn gallu pennu ein rheolau caffael cyhoeddus ein hunain i ddiwallu ein hanghenion economaidd a chaffael ein hunain, yn hytrach nag anghenion busnesau mawr mewn gwledydd eraill. Pa fesurau ydych chi’n mynd i’w rhoi ar waith i roi blaenoriaeth i fusnesau Cymru wrth ddyfarnu contractau caffael cyhoeddus, a pha newidiadau ydych chi'n mynd i'w gwneud i reolau caffael cyhoeddus i'w gwneud yn haws i fusnesau bach gystadlu am gontractau o'r fath?

Rwy'n credu fy mod i wedi ateb rhan o’r cwestiwn yna, ond mae angen iddi fod yn ofalus am yr hyn y mae'n ei ddymuno, oherwydd byddai hefyd yn golygu y byddai cwmnïau o Gymru a gweddill y DU yn cael eu hatal rhag cynnig am gontractau ym marchnad llawer mwy yr Undeb Ewropeaidd, ac nid yw hynny’n rhywbeth y byddem ni yn dymuno ei weld. Wedi dweud hynny, mae'n hynod bwysig ein bod ni’n gallu datblygu polisi caffael ymhellach yn y dyfodol er mwyn adeiladu ar y canlyniadau llwyddiannus yr ydym ni eisoes wedi eu gweld, er mwyn sicrhau bod mwy a mwy o arian yn cael ei gadw’n lleol.

Rwyf newydd ddod o’r dathliad o brydau ysgol a gynhaliwyd gan Lesley Griffiths—yn falch iawn o glywed gan bennaeth y gwasanaeth prydau ysgol ym Mhen-y-bont ar Ogwr eu bod yn gwneud cais am y nod siarter ar gyfer eu gwasanaeth prydau ysgol, sef yr hyn yr ydym ni’n ei fwynhau i fyny'r grisiau yn ein ffreutur ni—ac roeddwn i’n meddwl tybed pa gymorth y mae’r gwasanaeth caffael bwyd cenedlaethol yn mynd i allu ei roi i ysgolion fel y gall pob ysgol wneud cais am y nod siarter, yn enwedig o ran ffrwythau a llysiau. Dim ond 3 y cant o ffrwythau a llysiau sy’n dod o ffynonellau lleol, gan arwain at ddiffyg enfawr o ran masnach. Pa uchelgais, felly, sydd gan Lywodraeth Cymru i sicrhau bod gan ein holl ysgolion y nod siarter, yn union fel sydd gan Oldham?

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Mae Pen-y-bont ar Ogwr yn bwynt cyfeirio poblogaidd y prynhawn yma mi welaf, ond rwy'n falch o glywed yr hyn a glywodd hi yn gynharach heddiw. Mae’r pwynt y mae hi'n ei wneud yn un pwysig. Mae ffrwythau a llysiau yn anodd; nid ydym ni’n cynhyrchu cymaint â hynny yng Nghymru. Mae’n debyg na allem ni gyflenwi ein holl ysgolion yng Nghymru oherwydd natur ein topograffi a'n hinsawdd; rydym ni’n tueddu i gynhyrchu llaeth a chig. Wedi dweud hynny, o ran y pethau eraill y gellir eu cyflenwi, mae’r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn gweithio'n agos i wella diogelwch bwyd a maeth yr holl gynhyrchion bwyd, ac mae ysgolion eisoes yn darparu prydau bwyd cytbwys o ran maeth o dan y fenter Bwyta'n Iach mewn Ysgolion. Bydd y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn gwella’r ffynonellau a’r amrywiaeth sydd ar gael trwy barhau i reoli cysylltiadau â chyflenwyr yn strategol.