4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i wasanaethau llyfrgell yng Nghymru? OAQ(5)0141(FM)

Gwnaf. Rydym ni wedi ymrwymo i gefnogi llyfrgelloedd cyhoeddus gan ein bod yn cydnabod y cyfraniad hanfodol y maen nhw’n ei wneud i les pobl yng Nghymru. Ers 2007, rydym ni wedi buddsoddi oddeutu £14 miliwn i foderneiddio dros 100 o lyfrgelloedd cymunedol, gan gynnwys £1 filiwn i foderneiddio a chyd-leoli chwe llyfrgell yn ystod y flwyddyn ariannol hon.

Mae cefnogaeth Llywodraeth Cymru i lyfrgelloedd i’w groesawu, yn enwedig yng Nghaerffili. Rydym ni wedi gweld y datblygiad llyfrgelloedd yng Nghaerffili a Bargoed, ac mae llawer o waith yn cael ei wneud yn Ystrad Mynach ar hyn o bryd. Roedd gennyf ddiddordeb, hefyd, yn nhystiolaeth Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith i'r pwyllgor cyfathrebu yr wythnos diwethaf, pan ddywedodd fod llyfrgelloedd yn ymwneud â mwy na llyfrau yn unig, maen nhw'n ymwneud â llawer iawn o ddarpariaethau technolegol i drigolion.

Roeddwn i eisiau gofyn, yn benodol, am y wybodaeth ddiweddaraf am gynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer cerdyn llyfrgell Cymru gyfan, a gyhoeddwyd gyntaf flwyddyn yn ôl. Cysylltodd etholwr sydd â chartref gwyliau ym Mhorth Tywyn—lle braf yn etholaeth Lee Waters—â mi ac roedd eisiau defnyddio'r llyfrgell yno. Ni chaniatawyd iddo ymuno â'r llyfrgell ac ni chaniatawyd iddo ddefnyddio ei gerdyn cyngor bwrdeistref sirol Caerffili yno ychwaith. Rwyf wedi ysgrifennu at Gyngor Sir Caerfyrddin i geisio egluro beth sy'n digwydd, ond yn arbennig, hoffwn gael gwybod, o ran y cynllun cerdyn llyfrgell, a fyddai hynny’n helpu. Rwy’n deall y byddai hefyd yn arwain at arbedion sylweddol i awdurdodau lleol.

Mae'r rhain yn faterion sy'n dal i gael eu hystyried gan y Gweinidog. Wrth gwrs, mae'n digwydd yn ddigidol eisoes, o ran benthyca digidol, lle mae llawer iawn o awdurdodau lleol yn cymryd rhan yn y un adnodd canolog, ond mae'r gwaith yn dal i gael ei ystyried i weld a fyddai cerdyn llyfrgell Cymru gyfan i fenthyg yn ffisegol yn ymarferol. Mae'n debyg o safbwynt yr awdurdod lleol, y byddai’n poeni, pe bydden nhw’n drigolion dros dro, a ellid canfod y person hwnnw pe na byddai’r llyfr yn mynd i ddod yn ôl. Nid yw'r rhain yn broblemau anorchfygol, ond maen nhw’n sicr yn broblemau y gwn sy’n dal i gael eu hystyried o ran gweld a ydyn nhw’n dal i fod yn ymarferol.

Brif Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch Cyfeillion Llyfrgell Gymunedol Bae Cinmel, a sefydlodd elusen er mwyn cymryd gweithrediad y llyfrgell ym Mae Cinmel drosodd ar ôl i Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy fygwth ei chau? A ydych chi’n derbyn bod her i awdurdodau lleol gwledig yn arbennig o ran gallu cynnig mynediad digonol at wasanaethau llyfrgell dim ond oherwydd y gost ychwanegol y mae awdurdodau lleol gwledig yn ei hwynebu wrth ddarparu gwasanaethau cyhoeddus? Pa gamau ydych chi’n eu cymryd fel Llywodraeth i edrych ar y fformiwla ariannu i wneud yn siŵr ei bod yn ddigonol i ddarparu adnoddau ar gyfer awdurdodau lleol fel Conwy a Sir Ddinbych, er mwyn sicrhau y gallant barhau i ddarparu gwasanaethau llyfrgell mewn cymunedau eraill a allai gael eu heffeithio yn yr un ffordd ag yr effeithiwyd ar Fae Cinmel, yn y dyfodol?

Wrth gwrs, mae'r fformiwla ariannu llywodraeth leol wedi ei chytuno gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru; nid oes cynlluniau ar hyn o bryd, i gynnal adolygiad eang o'r fformiwla honno, oherwydd yn anochel, bydd rhai ar eu hennill a rhai ar eu colled.

Brif Weinidog, er ein bod yn croesawu eich ailgadarnhâd o ymrwymiad Llywodraeth Cymru i wasanaethau llyfrgelloedd, nid yw eich cefnogaeth yn fawr o gysur i'r cymunedau hynny y caewyd eu llyfrgelloedd o ganlyniad i doriadau llywodraeth leol. Rydym ni wedi gweld llawer o lyfrgelloedd yn cau eu drysau am byth, tra bod eraill yn ddyledus i dîm bychan o wirfoddolwyr ymroddedig am eu bodolaeth. Felly, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod gan bob cymuned yng Nghymru fynediad at lyfrgell leol dda?

Wel, rwy’n meddwl fy mod i wedi ateb y cwestiwn yna o ran yr hyn yr ydym ni wedi ei wneud i helpu 100 o lyfrgelloedd cymunedol. Bydd hi’n ymwybodol o ddwy lyfrgell newydd o leiaf sydd wedi agor yn yr ardal lle mae’r ddau ohonom ni’n byw—ym Mhen-y-bont ar Ogwr ac yn y Pîl. Maen nhw’n gyfleusterau cymharol newydd sydd wedi agor yn y blynyddoedd diwethaf, y mae'r cymunedau lleol yn falch iawn ohonynt. Ceir enghreifftiau o lyfrgelloedd sydd wedi eu hailwampio neu eu hailadeiladu ar draws Cymru gyfan.

Yn dilyn ymlaen o hynny, Brif Weinidog, yn amlwg, mae'r cynghorau'n wynebu anawsterau oherwydd toriadau cyni cyllidol San Steffan yn cael eu trosglwyddo i lawr iddyn nhw; maen nhw’n edrych ar y gwasanaethau i’w darparu a llyfrgelloedd cymunedol yw un o'r ffyrdd y mae'n digwydd. Rydych chi, eich hun, wedi ymweld â llyfrgell Llansawel ac wedi gweld y gwaith sy'n cael ei wneud gan y gymuned yno—mae Tai-bach a'r Cymer yn debyg yn fy etholaeth i. Ond, maen nhw bob amser yn wynebu cyfnodau anodd pan eu bod yn dechrau fel llyfrgell gymunedol. Beth all Llywodraeth Cymru ei wneud i gefnogi’r grwpiau cymunedol hynny sy'n ceisio cymryd y llyfrgelloedd drosodd i gynnig gwasanaeth, yn enwedig, fel y nodwyd, yr elfennau TG, ar gyfer oedolion a phlant, sy'n hanfodol i'r cymunedau hynny?

Yn sicr, a byddem yn ceisio eu cyfeirio at eraill sydd wedi rhedeg llyfrgelloedd yn llwyddiannus, a helpu o ran gweithio gyda sefydliadau trydydd sector a'r cyngor y gallan nhw ei roi. Rydym ni wedi gweld llawer iawn o grwpiau—soniwyd am hyn ddwywaith yn y Siambr erbyn hyn—sydd wedi cymryd llyfrgelloedd drosodd, wedi cymryd ein cyngor ac sy’n gwneud y llyfrgelloedd hynny yn llwyddiant.