Rŷm ni’n symud ymlaen i’r eitem nesaf ar yr agenda, sef y ddadl fer. Rydw i’n galw, felly, ar Vikki Howells i gyflwyno’r Ddeddf—y Ddeddf—i gyflwyno’r ddadl yn ei henw hi ar ryddhau potensial naturiol plant a rôl addysg awyr agored yn y broses ddysgu. Os gwnaeth Aelodau’r Cynulliad adael—. Mae’r Cynulliad yn dal mewn sesiwn.

If I can ask Members of the Assembly if they’re leaving to do so quietly and respectfully. And I ask Vikki Howells to introduce her debate.

Diolch, Lywydd. Bydd llawer o gyd-Aelodau yma yn y Siambr yn ymwybodol fy mod, tan fis Mawrth eleni, yn athrawes amser llawn. Yn sicr, fe fwynheais fy 16 mlynedd yn yr ystafell ddosbarth, ond fy atgofion gorau o’r swydd oedd yr amser a dreuliwyd y tu allan i’r ystafell ddosbarth. Wrth ddweud hyn, nid cyfeirio rwyf at y gwyliau hir honedig y mae athrawon yn ei gael, sydd gyda llaw, gallaf gadarnhau, yn cael ei lenwi â marcio, cynllunio a nifer o rolau eraill, ond at yr adegau a dreuliais gyda fy nosbarthiadau yn cymryd rhan mewn cyfleoedd dysgu y tu allan i gyfyngiadau’r pedair wal. Dyma fydd ffocws fy nadl fer heddiw.

Hoffwn ddiolch i Wasanaeth Ymchwil yr Aelodau a Marc Withers o Ignite Up am eu help yn awgrymu adnoddau y gallwn eu defnyddio yn fy nghyfraniad. Rwyf hefyd yn falch i gynnig munud yr un o fy amser siarad i Rhianon Passmore a Julie Morgan.

Mae wedi cael ei hen gydnabod bod amser sy’n cael ei dreulio y tu allan i’r ystafell ddosbarth yn gallu bod yn fuddiol iawn i addysg disgyblion. O fy mhrofiadau fy hun o ddysgu hanes a daearyddiaeth mewn ysgol uwchradd, gwelais fod yna bob amser rywbeth gwirioneddol hudolus am ddysgu a ddigwyddai y tu allan i’r ystafell ddosbarth, boed yn ymchwilio castell yn ymarferol, yn wers geogelcio gystadleuol i dimau, yn daith maes at afon lle byddai disgyblion yn mynd i mewn i’r dŵr a mesur lled, dyfnder a llif dŵr, neu hanner awr fach hyd yn oed allan ar dir yr ysgol yn ymchwilio i ficrohinsoddau trwy fesur cyflymder gwynt, tymheredd ac yn y blaen.

Daeth Joyce Watson i’r Gadair.

Mae Cyfoeth Naturiol Cymru, yn eu tystiolaeth i ymchwiliad y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg i’w blaenoriaethau ar gyfer tymor y Cynulliad hwn, yn rhestru’n gryno y manteision i addysg person ifanc o gyswllt o’r fath â’r awyr agored. Nid wyf am ailadrodd y rhestr, ond rwyf am sôn am rai enghreifftiau sy’n atgyfnerthu fy nealltwriaeth hun o fanteision y math hwn o ddysgu. Mae addysg awyr agored yn creu profiadau cofiadwy, yn datblygu arweinyddiaeth, cyfathrebu, hyder a gwaith tîm drwy ddysgu drwy brofiad. Mae’n ehangu gorwelion myfyrwyr, yn grymuso rhai a all wneud yn well mewn amgylcheddau dysgu llai ffurfiol ac yn ei gwneud hi’n bosibl datblygu ac ymgorffori ystod o sgiliau dysgu hanfodol ac ymarferol.

Mae hefyd yn hyrwyddo iechyd a lles, a hynny o ran gweithgarwch corfforol ac o ran y manteision i iechyd meddwl y gall y profiadau hyn eu rhoi. Pan edrychwn ar ardaloedd megis fy etholaeth fy hun, Cwm Cynon, gyda lefelau uchel o ordewdra, problemau iechyd meddwl ac ysmygu, gwelwn y manteision y gallai hyrwyddo mwy o gyswllt â’r awyr agored eu creu. Yn wir, efallai fod y manteision hyn i iechyd yn gweithredu ar sail hyd yn oed yn fwy sylfaenol. Ysgrifennodd academyddion yn yr Unol Daleithiau, Dr Finlay a Dr Arrietta yn ddiweddar yn y ‘Wall Street Journal’ am y genhedlaeth o blant a warchodwyd rhag cysylltiad microbaidd sy’n hanfodol ar gyfer datblygu system imiwnedd iach. Os rhwystrwn ein plant rhag chwarae a dysgu yn yr awyr agored, gall eu haddysg a’u hiechyd ddioddef.

Gall hyn hefyd greu datgysylltiad oddi wrth fyd natur, gyda chanlyniadau difrifol o ran ein hymagwedd tuag at y byd naturiol o’n cwmpas. Mae plant rhwng 11 oed a 15 oed yn treulio hanner eu bywydau effro o flaen rhyw sgrin neu’i gilydd, gan effeithio ar eu gallu i gysylltu â’r byd naturiol. Yn ogystal, mae astudiaethau diweddar wedi dangos bod tri chwarter y plant yn y DU yn treulio llai o amser yn yr awyr agored na charcharorion mewn carchardai. Mae’r naturiaethwr Stephen Moss wedi siarad am ‘anhwylder diffyg natur’. Dangosodd ymchwil gan yr RSPB mai 13 y cant yn unig o blant Cymru sy’n ystyried bod ganddynt gysylltiad agos â byd natur. Mae’n is na’r Alban, Gogledd Iwerddon, a Llundain yn wir. Efallai fod yr ystadegyn yn fwy brawychus byth pan ystyriwn agosrwydd unigryw holl ardaloedd trefol Cymru â’n tirwedd wledig.

Mae dysgu yn yr awyr agored yn hyrwyddo dealltwriaeth a chyfrifoldeb amgylcheddol, ac mae’n allweddol er mwyn creu dinasyddion sydd wedi ymrwymo i egwyddorion cynaliadwyedd, a’r rheini yw’r dinasyddion sydd eu hangen arnom yn y byd yn yr unfed ganrif ar hugain er mwyn goresgyn yr heriau amgylcheddol sydd o’n blaenau. Mae gan athrawon ac addysg ffurfiol rôl bwysig i’w chwarae yn cyflawni hyn, ac mae arolygiaethau ysgol yn Lloegr a Gogledd Iwerddon wedi herio ysgolion i sicrhau bod disgyblion yn cael dysgu y tu allan i’r ystafell ddosbarth oherwydd y manteision i ddysgwyr ac oherwydd y sensitifrwydd amgylcheddol y mae’n ei feithrin.

Ond rhaid i ni wneud mwy i newid arferion, cyfleoedd a ffyrdd o fyw na gobeithio’n unig y gall ysgolion lenwi’r bylchau drwy ychwanegu dysgu yn yr awyr agored at y wers achlysurol. Rwy’n credu y gallwn ddysgu gwersi pwysig o arfer rhagorol mewn gwledydd eraill. Mae rhai o’r gwledydd hyn wedi bod yn hyrwyddo addysg awyr agored yn gyson ers llawer hirach. Er enghraifft, sefydlodd Cymdeithas Awyr Agored Sweden ysgolion Skogsmulle a ddarparai addysg awyr agored ar y penwythnosau i blant 5-6 oed. Erbyn eu hanner canrif yn 2007, roedd un o bob pump o blant Sweden—tua 2 filiwn o blant—wedi mynychu ysgolion Skogsmulle mewn gwirionedd. Mae plant yn Sweden yn treulio rhan o bob diwrnod ysgol yn yr awyr agored, waeth beth fo’r tywydd, ac arweiniodd dull Skogsmulle at sefydlu cyn ysgolion mewn-glaw-neu-hindda, lle mae’r sefydliad yn gwbl seiliedig ar y cysyniad o addysg yn yr awyr agored. Canfu ymchwilwyr fod y plant a fynychai’r ysgolion hyn yn gallu canolbwyntio ddwywaith cystal â’u cyfoedion, eu bod yn meddu ar sgiliau echddygol gwell a bod eu lles yn fwy datblygedig.

Lledaenodd ethos a model Skogsmulle yn llawer pellach i wledydd eraill yn Ewrop, ond hefyd i Dde Korea a Libanus. Yn wir, ceir dros 2,000 o athrawon Skogsmulle yn Japan yn unig. Credaf yn gryf fod Llywodraeth Cymru wedi gweithio i gywiro hyn ac wedi integreiddio dysgu yn yr awyr agored yn fwy sylfaenol yn y ffordd rydym yn addysgu ein plant. Mae dysgu gweithredol trwy brofiad yn allweddol i’n cyfnod sylfaen arloesol ac yn sail i nifer o feysydd dysgu statudol y cyfnod. Mae llawer o ysgolion yng Nghymru bellach yn elwa o ystafelloedd dosbarth awyr agored o ganlyniad i ymgyrch Llywodraeth Cymru. Gellir defnyddio’r rhain i ddarparu gweithgareddau awyr agored sy’n cynnwys profiad ymarferol o ddatrys problemau go iawn a dysgu am gadwraeth a chynaliadwyedd.

Mae’r dull hwn eisoes yn dwyn ffrwyth wrth i’r cyfnod sylfaen arwain at leihad yn y bwlch cyrhaeddiad rhwng disgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a’r rhai nad ydynt yn gymwys, gan awgrymu rhai o’r ffyrdd hanfodol bwysig y gall addysg awyr agored helpu i ryddhau potensial ein plant. Yn yr un modd, mae’r Athro Donaldson wedi siarad am y gwerth aruthrol sydd i addysg awyr agored yn y broses ddysgu. Byddwn yn awgrymu na lwyddwn i gyflawni’r pedwar diben y mae’n eu nodi ar gyfer y cwricwlwm yng Nghymru heb ddatblygu cyfleoedd sylweddol ar gyfer gweithgareddau a dysgu awyr agored gwerth chweil.

Byddwn hefyd yn awgrymu bod yna bosibiliadau i wneud rhywbeth creadigol i gyflawni’r trawsnewid hwn, yng Nghymoedd de Cymru yn enwedig. Soniais am yr heriau i iechyd yn gynharach. Mae’n bosibl iawn fod canfyddiad anghywir gan bobl nad ydynt yn dod o’r Cymoedd o dirweddau llwm, ôl-ddiwydiannol. Ond mewn gwirionedd, mae dadeni’r amgylchedd naturiol drwy’r ardal yn darparu cyfleoedd di-ri, fel y mae papur diweddar gan Cyfoeth Naturiol Cymru, er enghraifft, yn archwilio cyfleoedd ar gyfer rheoli adnoddau naturiol y Rhondda, yn ei gydnabod.

Mae Parc Gwledig Cwm Dâr, un o drysorau Cwm Cynon, yn gartref i grŵp natur Ladybird i rieni a phlant bach, cynllun sydd wedi pwyso ar y model Sgandinafaidd a hefyd wedi dysgu o ganlyniadau cadarnhaol grwpiau tebyg yn yr Alban. Mae’r fenter hon wedi arwain ymhellach at gyflogaeth a chyfleoedd economaidd lleol yn fy etholaeth. Mae’r fenter wedi bod mor llwyddiannus fel bod y tîm sy’n gyfrifol amdani bellach ar y ffordd i agor ysgol feithrin gyntaf Cymru yn seiliedig ar natur i blant rhwng dwy a phump oed ym Mharc Gwledig Cwm Dâr y gwanwyn nesaf. Bydd 90 y cant o’r dosbarthiadau yn rhai awyr agored, ac mae’r trefnwyr yn credu y bydd y plant sy’n mynychu yn iachach, yn well o ran eu lles, yn datblygu sgiliau gwell ac yn meddu ar ddealltwriaeth graffach o fyd natur. Mae’r gwaith sy’n cael ei wneud ym Mharc Gwledig Cwm Dâr wedi cael sylw rhyngwladol—cymaint felly fel bod y lle bellach wedi ei ddewis fel lleoliad ar gyfer symposia Skogsmulle rhyngwladol 2017, gan ddod ag addysgwyr awyr agored o bob cwr o’r byd at ei gilydd.

Rwy’n hynod falch fod darparwr addysg yn fy etholaeth fy hun yn arwain y ffordd o ran darparu addysg awyr agored yng Nghymru. Nid oes amheuaeth am yr amrywiaeth eang o fanteision y mae addysg awyr agored yn eu creu. Mae’n gwella’r gallu i ganolbwyntio, yn cynorthwyo gyda dysgu gwybyddol, yn gwella sgiliau cymdeithasol, yn galluogi plant i gysylltu â’r amgylchedd naturiol hardd sydd gennym i’w gynnig ac yn bwysicaf oll, mae’n helpu i ryddhau potensial ein plant. Diolch.

Galwaf ar Julie Morgan i wneud ei chyfraniad.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd dros dro. Hoffwn longyfarch Vikki Howells ar ddewis pwnc mor hanfodol bwysig ar gyfer y ddadl hon. Roeddwn am gyfeirio at fy ymweliad â Denmarc rai blynyddoedd yn ôl, gyda dirprwyaeth i edrych ar y ddarpariaeth addysg. Ymwelais â chyn ysgol fel y cyfeiriodd hi, yn Sweden, rwy’n meddwl, ar gyfer plant dwy a thair oed. Roedd y plant dwy a thair oed yn chwarae y tu allan yn yr eira. Roedd hi’n ofnadwy o oer. Roeddent yn cropian ar goeden fawr a oedd wedi cwympo, rhyw fath o hen goeden wedi pydru, ac roeddent yn sgrialu drosti ac roedd ganddynt siwtiau undarn coch llachar i orchuddio pob rhan ohonynt ac roeddent yn cael amser hollol wych. Pan welais y plant hynny, roeddwn yn teimlo o ddifrif y byddem gartref, yn ôl pob tebyg, wedi maldodi plant yr un oed yn ofalus mewn ystafelloedd wedi eu gorgynhesu, ar yr adeg honno.

Felly, dyna pam rwy’n meddwl ei bod mor dda—ac rwy’n falch fod Vikki Howells wedi crybwyll hyn—ein bod yn gwneud cynnydd o’r fath yn y cyfnod sylfaen, gan wneud yn siŵr fod yna ystafelloedd dosbarth awyr agored a bod cyfleoedd i blant gysylltu â natur ar oedran cynnar iawn. Ac rwyf hefyd yn awyddus i ganmol y mudiad ysgolion coedwig a’r ffaith fod plant yn cael yr holl gyffro mawr wrth allu cynnau tanau a bod allan mewn amgylchedd naturiol, ac rwy’n gobeithio bod hyn yn rhywbeth y bydd Cymru yn gallu ei ddatblygu ac y bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros addysg yn gallu ymestyn y cyfleoedd hyd yn oed ymhellach ar gyfer gweithgareddau awyr agored. Felly, diolch yn fawr iawn i chi.

Galwaf yn awr ar Rhianon Passmore i wneud ei chyfraniad.

Diolch i chi—ni ddywedaf ‘Llywydd’—Ddirprwy Lywydd—?

Dros Dro.

Dro dro—iawn, diolch. Yn gyntaf, hoffwn innau hefyd ddiolch i chi, Vikki. Fel cyn athrawes, rwy’n ddiolchgar i’r Aelod dros Gwm Cynon am godi’r mater pwysig hwn, ac rwy’n llwyr gefnogi ymrwymiad Llywodraeth Cymru i hyrwyddo addysg awyr agored drwy gydol y cyfnod sylfaen. Yn fy etholaeth i, cyfleusterau rhyfeddol megis Ffordd Goedwig Cwmcarn a Chanolfan Gweithgareddau Awyr Agored Ynys Hywel sy’n galluogi grwpiau ysgol i archwilio’r amgylchedd naturiol o amgylch eu hysgolion a’u cartrefi, ac rydym yn ffodus iawn yn ne-ddwyrain Cymru i gael mynediad i ardaloedd coediog gwych y Cymoedd, lle gall plant a phobl ifanc ddysgu am natur a dod i gysylltiad â bywyd gwyllt.

Mae addysg awyr agored yn hanfodol i sicrhau bod plant a phobl ifanc o bob cefndir, fel y dywedodd Vikki, yn gallu elwa’n gorfforol ac yn emosiynol o fod yn yr awyr agored, ac mae’n hanfodol ein bod yn parhau i gydnabod rôl addysg awyr agored yn cynorthwyo gallu plant, fel y dywedwyd mewn perthynas ag ysgolion coedwig, i ganolbwyntio ac i ddatblygu yn yr ystafell ddosbarth. Gyda’r cyfnod sylfaen arloesol rydym wedi arwain arno mewn gwirionedd, a’r cynnydd yn y grant amddifadedd disgyblion yn awr, a mynediad Donaldson fel y soniwyd, mae’n hanfodol ein bod yn gwthio’n ehangach i wneud defnydd o ddysgu trwy brofiad, fel y soniwyd. Mae hon yn elfen bwysig, yn fy marn i, o gwricwlwm wedi’i gyfoethogi Llywodraeth Lafur Cymru, a diolch i Vikki Howells unwaith eto am dynnu sylw at y pwnc, ac rwy’n gwybod ei fod yn fater y bydd Cymru’n parhau i’w hyrwyddo. Diolch.

Diolch. Hoffwn alw yn awr ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i ymateb i’r ddadl—Kirsty Williams.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd dros dro. A gaf fi ddechrau drwy ddiolch i Vikki, Julie a Rhianon am y cyfraniad i’r ddadl bwysig hon y prynhawn yma? Rwy’n falch iawn o gael y cyfle hwn i gadarnhau ein hymrwymiad i bwysigrwydd a gwerth unigryw dysgu yn yr awyr agored i blant a phobl ifanc ar hyd a lled Cymru. Mae’r dystiolaeth, fel y dywedodd Vikki, yn glir: mae manteision mawr i ddysgu yn yr awyr agored yn helpu plant i ddeall sut y mae pethau’n gweithio, ac mae defnyddio amrywiaeth o weithgareddau dan do ac awyr agored yn eu helpu i ddatblygu ffyrdd gwahanol o ddatrys problemau. Dyna pam y mae’r cyfnod sylfaen i’n plant tair i saith oed yn rhoi pwyslais mor gryf ar ddysgu trwy brofiad. Mae dysgu trwy wneud yn ganolog i’n dull ar gyfer y cyfnod sylfaen, a rhoddir pwys mawr ar ddefnyddio’r awyr agored i ymestyn dysgu y tu hwnt i ffiniau’r ystafell ddosbarth.

Yn ‘Dyfodol Llwyddiannus’ tynnodd yr Athro Donaldson sylw at bwysigrwydd dysgu tu hwnt i ffiniau’r ystafell ddosbarth ar gyfer dysgwyr o bob oed. Mae’n cyflwyno achos clir fod angen i ddysgwyr ddeall perthnasedd yr hyn y maent yn ei ddysgu a gallu gwneud cysylltiadau gyda’r byd y tu hwnt i giatiau’r ysgol. Mae angen i ysgolion ac ysgolion meithrin annog plant i wneud synnwyr o’r byd o’u cwmpas. Os yw plant yn cael eu hysgogi a’u hysbrydoli, ac yn mwynhau set amrywiol o brofiadau, gwyddom fod eu dysgu a’u datblygiad yn gwella, ac rwy’n falch iawn fod gennym gwricwlwm gyda’r ffocws hwnnw.

Mae dysgu yn yr awyr agored yn parhau i fod yn rhan bwysig o’n hysgol ac yn dysgu profiadau dysgu ac addysgu bob dydd. Roedd y gweithgareddau a welais yn ddiweddar mewn ysgolion yn cynnwys ceginau llaid, llwybrau natur, ystafelloedd dosbarth y goedwig, safleoedd adeiladu—maent i gyd yn atgyfnerthu dysgu’r plant ac yn caniatáu i athrawon a rhieni gefnogi eu dealltwriaeth o’r byd o’u cwmpas. Ac mae Estyn wedi annog ysgolion yng Nghymru i fanteisio mwy ar fanteision dysgu plant ifanc yn yr awyr agored, yn fwyaf nodedig yn y gwyddorau.

Mae Estyn yn pwysleisio bod y profiad dysgu yn yr awyr agored wedi gwella lles plant yn gyffredinol, ei fod wedi gwella eu hymddygiad, eu datblygiad corfforol, eu gwybodaeth am y byd a’u dealltwriaeth ohono a dywedodd fod plant dan bump oed yn dysgu’n well ac yn datblygu’n gyflymach gyda gwersi yn yr awyr agored. Mor ddiweddar â’r wythnos diwethaf, gwelais athro’n dysgu gramadeg i blant ar fuarth yr ysgol wrth iddynt redeg o gwmpas, gan nodi rhai mathau o eiriau ar ddarnau o bapur lliw. Roeddent yn dysgu’n gyflym tu hwnt. Mewn gwirionedd, nid oeddent yn sylweddoli eu bod yn dysgu o gwbl; roeddent yn mwynhau bod yn yr ysgol ar gyfer y wers honno. Felly, dyma’r uchelgais, fod y dulliau hyn o ddysgu trwy brofiad a dysgu yn yr awyr agored yn cael eu defnyddio ar draws yr ysgol ac wrth gyflwyno’r cwricwlwm. Dylai plant a phobl ifanc gael cyfleoedd i ddysgu o arbenigedd a phrofiad o’r tu allan i’w hysgolion.

Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei chanllawiau ar ddysgu yn yr awyr agored, ‘Y camau cyntaf yn yr awyr agored’, a chanllawiau ychwanegol, ‘Rhagor o gamau yn yr awyr agored’, yn 2014. Yn fuan byddaf yn cyhoeddi cynllun gweithredu ac yn ei roi ar waith ar gyfer canolbwyntio ar gysondeb cyflwyno’r cyfnod sylfaen ledled Cymru, gan gynnwys agweddau at, a dulliau o ddysgu yn yr awyr agored. Un ffordd y gallwn gynnig profiad dysgu yn yr awyr agored yw drwy ddull ysgolion coedwig fel y soniodd Julie Morgan, sy’n cynnwys defnydd rheolaidd o goetir neu fan awyr agored arall fel adnodd dysgu. Ceir hanes o ysgolion meithrin yn yr awyr agored, fel y clywsom hefyd, mewn gwledydd eraill megis Sweden, sydd wedi arwain at y mudiad ysgolion coedwig yma yn y DU ac mewn mannau eraill. Mae’n galonogol iawn gweld y bydd ysgol feithrin natur gyntaf Cymru yn agor y flwyddyn nesaf mewn coedwig yn Rhondda Cynon Taf, a bydd yn darparu ar gyfer hyd at 30 o blant 2 i 5 oed, a fydd yn treulio’r rhan fwyaf o’u hamser yn dysgu yn yr awyr agored. Fel y dywedodd Vikki, dyma fydd ysgol feithrin gyntaf y DU wedi’i hysbrydoli gan Skogsmulle. Mae’r athroniaeth hon o Sweden ar gyfer y blynyddoedd cynnar sy’n seiliedig ar fanteision dysgu yn yr awyr agored eisoes wedi ymwreiddio, fel y dywedodd Vikki, mewn gwledydd fel Sweden, Denmarc, Norwy, yr Almaen a Japan. Bydd yn wych cael un yma yng Nghymru.

Fel y dywedodd Julie, mae profiad y plant hynny’n beth mor gadarnhaol, ac mae’n fy atgoffa o ddywediad a oedd gan fy nain: nad oedd ychydig o faw erioed wedi brifo neb, ac nad oedd y fath beth â thywydd gwael, dim ond dewis gwirioneddol wael o ddillad. Mae manteision dysgu yn yr awyr agored i blant yn glir. Mae’n gwella eu sgiliau corfforol a’u sgiliau echddygol yn ogystal â’u sgiliau cymdeithasol a gwybyddol, ac yn gwella eu hiechyd cyffredinol a’u ffitrwydd corfforol, rhywbeth na allwn ei anwybyddu yn ein gwlad. Rwyf wedi ymrwymo i hyrwyddo manteision a defnydd cynyddol o ddysgu yn yr awyr agored, y gwyddom ei fod yn gallu helpu i sicrhau bod plant a phobl ifanc Cymru yn hyderus, yn iach, ac yn anad dim, yn ddysgwyr uchelgeisiol. Diolch.

Dyna ddiwedd y trafodion am heddiw.

Daeth y cyfarfod i ben am 18:17.