Rwy’n falch o gymryd rhan yn y ddadl bwysig hon y prynhawn yma i dynnu sylw at rai o’r materion y mae pobl sy’n byw gydag awtistiaeth yn eu hwynebu yng ngorllewin Cymru, yn ogystal â dangos fy nghefnogaeth i am Ddeddf awtistiaeth.

Rwy’n siŵr bod Aelodau wedi derbyn gohebiaeth torcalonnus oddi wrth etholwyr sy’n gwbl rhwystredig gyda’r amser aros hir i gael diagnosis ar gyfer eu plant. Yn y cyfamser, mae’n rhaid i’r rhieni hynny wylio eu plant yn parhau drwy’r system addysg heb fynediad at y cymorth hanfodol sydd ei angen arnynt, a gall hyn yn ei dro niweidio sgiliau cymdeithasol eu plant, niweidio sgiliau cyfathrebu, a niweidio eu cynnydd addysg yn fwy cyffredinol. Yn sir Benfro, rŷm ni’n lwcus iawn i gael cangen Cymdeithas Awtistiaeth Cenedlaethol benderfynol a threfnus sy’n parhau i ymgysylltu yn gadarn â’r bwrdd iechyd lleol, yr awdurdod lleol, ac wrth gwrs, yr Aelodau Cynulliad lleol. Rydw i eisiau, felly, cymryd y cyfle yma i ddiolch i’r bobl sy’n ymwneud â’r gangen leol—rhai ohonyn nhw sydd yn y galeri heddiw—sydd yn parhau i weithio gyda fi ac sy’n rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i fi am yr heriau sy’n wynebu pobl sy’n byw gydag awtistiaeth yn sir Benfro. Drwy’r ymgysylltu hwn—dyna pam fy mod i’n gwybod mwy am y ddarpariaeth leol a pha welliannau sydd eisiau eu gwneud.

Mae’n eithaf clir ein bod ni yng nghanol newidiadau sylweddol o ran gwasanaethau awtistiaeth yng ngorllewin Cymru. Nid oes gennyf amheuaeth fod pethau’n ceisio cael eu rhoi yn eu lle i wella pethau. Fodd bynnag, fe allai bwrdd iechyd Hywel Dda a Chyngor Sir Penfro wneud mwy i gyfleu yn well unrhyw ddatblygiadau i grwpiau cymorth lleol a rhieni, fel y gallwn sicrhau bod y cymorth cywir yn cael ei dargedu at y rhai sydd ei angen ac nad oes neb yn llithro drwy’r bylchau.

Mae’n hanfodol bod yr awdurdodau cyfrifol yn ymgysylltu â rhanddeiliad yn rheolaidd fel bod pobl yn ymwybodol o unrhyw newidiadau i wasanaethau. Yn anffodus, mae’r adborth diweddar rwyf wedi’i dderbyn gan rieni lleol yn fy ardal i yn awgrymu nad yw grŵp rhanddeiliad y bwrdd iechyd lleol wedi cyfarfod ers mis Mawrth. Felly, nid yw pryderon a phroblemau lleol yn cael y sylw y maent yn ei haeddu. Mae hyn yn dangos pam y mae’n bryd cael Deddf awtistiaeth yng Nghymru.

Mae amseroedd aros am ddiagnosis wedi dod yn fwy ac yn fwy o broblem yn sir Benfro oherwydd yr anhawster i gael y ffigurau diweddaraf ar ddiagnosis gan y bwrdd iechyd lleol. Mae’n gwbl hanfodol bod y bwrdd iechyd yn casglu’r data priodol diweddaraf er mwyn iddynt allu cynllunio’r ddarpariaeth gwasanaethau lleol yn glir. Byddai Deddf awtistiaeth yn rhoi dyletswydd ar awdurdodau lleol i gofnodi nifer y plant ac oedolion awtistig yn eu hardaloedd lleol, ac felly byddai hynny’n arwain at lywio eu prosesau cynllunio yn well.

Fel rydym ni yn sir Benfro eisoes yn gwybod, ni fydd strategaeth newydd ar ei phen ei hun yn ddigon i gyflawni’r newid sydd ei angen i fynd i’r afael â’r ddarpariaeth leol. Yn 2013, trefnodd cangen y Gymdeithas Awtistiaeth Cenedlaethol yn sir Benfro ddeiseb a oedd yn galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau diagnosis amserol ar gyfer plant ag awtistiaeth, lle bynnag roeddent yn byw yng Nghymru, er mwyn iddynt fyw bywydau llawn. Enillodd y ddeiseb dros 900 o lofnodion mewn ychydig wythnosau ac roedd yna gefnogaeth nid yn unig o sir Benfro, ond ar draws Cymru.

Fe welsom ni welliannau yn dilyn yr ymgyrch hynny, ac fe roddwyd ar waith gynllun er mwyn lleihau’r rhestr aros. Ond, cafodd y cynllun yna ei roi ar waith am un flwyddyn yn unig. Dyna yn union pam fod angen deddfwriaeth: i osod dyletswydd ar fyrddau iechyd lleol ar draws Cymru i sicrhau bod llwybr clir i ddiagnosis o awtistiaeth ym mhob rhan o Gymru. Yn anffodus, nid yw rhieni sir Benfro’n ymwybodol o’r gwasanaethau sydd ar gael iddynt. Me angen sefydlu llwybr clir gan y bwrdd iechyd lleol a’r awdurdod lleol fel bod rhieni’n gwybod pa wasanaethau penodol sydd ar gael a sut y gellir cael mynediad atynt.

Mae’n eithaf amlwg i fi ar hyn o bryd nad yw’r bobl rwy’n eu cynrychioli yn ymwybodol bod llwybrau clir. Felly, nid ydyn nhw’n ymwybodol o’r gwasanaethau sydd ar gael a sut y gallent gael mynediad atynt. Byddai Deddf awtistiaeth yn sicrhau bod dyletswydd yn cael ei rhoi ar yr awdurdodau perthnasol fel bod pobl wedyn yn glir ynghylch y gwasanaethau sydd ar gael a sut y mae’r gwasanaethau hynny’n cael eu darparu yn ein cymunedau.

Mae’n rhaid bod yna gydnabyddiaeth nad yw un dull gweithredu cyfan i bawb yn addas ac nad hynny yw’r ffordd orau ymlaen ar gyfer cefnogi pobl sy’n byw gydag awtistiaeth. Mae awtistiaeth yn gyflwr sbectrwm sy’n golygu er bod pawb sydd ag awtistiaeth yn rhannu rhai meysydd o anhawster, nid oes dau o bobl ag awtistiaeth yn union yr un fath. Byddai cyflwyno deddfwriaeth yn sicrhau y gallai materion lleol fel amseroedd aros ar gyfer diagnosis gael eu taclo, oherwydd byddai data’n cael eu casglu ar lefel briodol ac, yn bwysicach, byddai’r pobl hynny sy’n byw gydag awtistiaeth yn gwybod pa gymorth y gellid ei ddisgwyl ar lefel leol.

Felly, wrth gloi, Ddirprwy Lywydd, mae mwy o gefnogaeth i bobl sy’n byw gydag awtistiaeth yng Nghymru yn hanfodol ac rwy’n credu mai’r ffordd orau y gall y Cynulliad yma roi’r gefnogaeth honno yw i gyflwyno Deddf awtistiaeth yn ystod y Cynulliad hwn.