6. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud ynghylch y galwad am ymchwiliad annibynnol i drais a hunanladdiad mewn carchardai? OAQ(5)0260(FM)

Nid yw carchardai wedi eu datganoli, a mater i Lywodraeth y DU yw unrhyw alwad am ymchwiliad annibynnol, ond yn amlwg ceir problemau o fewn y system carchardai y mae angen i Lywodraeth y DU roi sylw iddynt.

Diolchaf i chi am hynna, ac rwy'n siŵr eich bod yn gwybod, Brif Weinidog, y cyhoeddwyd Papur Gwyn diogelwch a diwygio mewn carchardai gan yr Adran Gyfiawnder ddechrau'r mis hwn. Ni allwn ysgaru toriadau’r Llywodraeth Geidwadol i’r gyllideb yn y blynyddoedd diwethaf o’r gostyngiad i staff carchardai sydd wedi arwain at ganlyniadau trychinebus i garcharorion ac i'r staff. Mae Llywodraeth San Steffan wedi cyllidebu £104 miliwn ychwanegol erbyn hyn i helpu i recriwtio 2,500 o staff carchardai newydd, a rhywfaint o ddiwygio carchardai, ac rwy’n gobeithio mewn ffordd y bydd hynny’n helpu. Ond fy nghwestiwn i yw: pa sylwadau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu gwneud i Lywodraeth San Steffan o ran ein cyllid Barnett canlyniadol a sut y gallai hwnnw ein helpu ni yma yng Nghymru i geisio clirio eu llanast?

Nhw sy’n gyfrifol am glirio eu llanast, yn bennaf. Mae'r gostyngiad o 25 y cant mewn swyddogion carchar rheng flaen yn golygu bod y rhai sy’n dal yno yn cael eu gorymestyn, eu gorlethu, a heb gefnogaeth, ac mae carcharorion a staff yn cael eu gadael mewn sefyllfa fregus. Fi oedd y cynghorydd lleol pan adeiladwyd carchar y Parc yn fy ward cyngor, a’r brif broblem oedd gan y carchar oedd ei fod yn brin o staff, ac nad oedd y staff wedi eu hyfforddi’n ddigonol. Roedd terfysgoedd yno yn rheolaidd, a bu’n rhaid i staff o Abertawe a Chaerdydd ddod i mewn i gynorthwyo'r sefyllfa. Llwyddodd un gŵr i ddianc trwy hongian o dan lori ac ni ddaethpwyd o hyd iddo. Roedd yr holl flynyddoedd cyntaf hynny o weithredu carchar y Parc yn draed moch oherwydd y ffaith fod y cwbl yn cael ei wneud yn rhad. Nawr, wrth gwrs, mae mewn sefyllfa llawer gwell, ond mae'n dangos, os nad yw Llywodraeth y DU yn barod i fuddsoddi mewn swyddogion carchar, mai’r canlyniad yw anhrefn a charcharorion agored i niwed a swyddogion carchar agored i niwed. Mae angen iddyn nhw ailystyried eu cynlluniau.

Mae'r system carchardai mewn argyfwng ac mae miloedd o swyddogion carchar yn protestio yn erbyn eu hamodau gwaith peryglus. Pryd fydd y Prif Weinidog yn ystyried ei bod yn hanfodol i garchardai Cymru a lles carcharorion a staff carchardai Cymru ddod o dan awdurdodaeth Llywodraeth Cymru a’r Cynulliad Cenedlaethol?

Pwynt diddorol, ond nid yw mor hawdd â hynny, oherwydd nid oes gennym ni’r ystâd carchardai hunangynhwysol. Er enghraifft, byddai’n dal i fod angen i chi brynu i mewn, fel petai, lleoedd mewn carchardai yn Lloegr, am bris y byddai Lloegr yn dymuno ei godi—ni fyddai gennym ni unrhyw reolaeth benodol dros hynny. Rydym ni’n brin o garchardai diogelwch uchel penodol hefyd, felly mae’n rhaid archwilio hyn i gyd er mwyn sicrhau na fydd gennym ni, yn y pen draw, reolaeth dros garchardai, nad oes gen i unrhyw wrthwynebiad iddo mewn egwyddor, a dweud y gwir, gytundeb ariannol sy'n llawer, llawer gwaeth yn y pen draw. Yn wahanol i'r Alban a Gogledd Iwerddon, ni fu gennym ni’r system carchardai hunangynhwysol honno erioed. Mae'n rhywbeth, wrth gwrs, y bydd yn rhaid i ni feddwl amdano wrth ystyried datganoli carchardai.