Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.

Rydw i’n galw nawr ar Mark Isherwood i ofyn yr ail gwestiwn brys.

A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am Ganolfan Feddygol Rhiwabon yn Wrecsam, sydd wedi dod â’i chontract gyda’r GIG i ben ar ôl methu â llenwi dwy swydd wag am feddygon? EAQ(5)0095(HWS)

Nid yw’r geiriad gennyf mewn gwirionedd, ond a fydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gwneud datganiad ar y cyhoeddiad y bydd meddygfa deulu yn cau yn Wrecsam?

Mae meddygfa Rhiwabon wedi rhoi rhybudd i'r bwrdd iechyd y bydd yn terfynu ei chontract ar 31 Mawrth 2017. Mae'r bwrdd iechyd sy'n gyfrifol am ddarparu gwasanaethau gofal iechyd wedi ysgrifennu at gleifion i’w sicrhau na fydd y feddygfa yn cau, ac y bydd gwasanaethau yn parhau.

Caiff yr Aelod ofyn cwestiwn atodol mewn munud. Os yw cwestiwn yn un brys, dylid ei ofyn mewn modd brys, ac rwy’n disgwyl i Aelodau fod yn barod i ofyn cwestiynau brys y tro nesaf. Ond gofynnwch eich cwestiwn atodol.

Diolch am hynny, ac rwy’n ymddiheuro. Mae'r feddygfa, Canolfan Feddygol Rhiwabon, y diweddaraf i gyhoeddi y bydd yn terfynu ei chontract GIG â'r bwrdd iechyd oherwydd ei bod yn methu â llenwi dwy swydd meddyg wag. Fis diwethaf, practis Rashmi ym Mae Colwyn oedd yn gwneud y cyhoeddiad hwn. Yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, rydym ni wedi gweld yr un peth yn digwydd ym Mhrestatyn, Rhuddlan, Wrecsam, Conwy, a dywedodd Dr Charlotte Jones, cadeirydd y pwyllgor arfer cyffredinol o Gymdeithas Feddygol Prydain:

Mae’r ffaith bod meddygfeydd yn rhoi eu contractau yn ôl i'r bwrdd iechyd yn arwydd amser real o sut y mae rhai practisau cyffredinol mewn cyflwr enbyd ac yn ystyried mai hyn yw’r unig ateb sydd ar gael iddynt.

Rhybuddiodd pwyllgor meddygol lleol gogledd Cymru mewn cyfarfod yn y Cynulliad ym mis Mehefin 2014 fod arfer cyffredinol yn y gogledd yn wynebu argyfwng, wrth i sawl practis fethu â llenwi swyddi gwag, ac wrth i lawer o feddygon teulu ystyried ymddeol. Yn gynnar eleni, ysgrifennodd meddygon teulu y gogledd at Brif Weinidog Cymru, yn ei gyhuddo o beidio â bod yn ymwybodol o realiti’r heriau sy'n eu hwynebu. Sut, felly, ydych chi’n ymateb i'r pryder a fynegwyd gan Goleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol yn y Cynulliad ym mis Mehefin eleni, fod angen y model tîm amlddisgyblaethol sy’n cael ei gyflwyno yn lle hynny gan y bwrdd iechyd yn y gogledd, ond y mae'n seiliedig ar fodel tramor lle mae cymhareb uwch o feddygon teulu i ddisgyblaethau eraill, ac y bydd yn colli'r golwg cyfannol a’r dilyniant y mae meddygon teulu yn eu darparu, gan niweidio lles cleifion, a bod angen i'r bwrdd iechyd weithredu ar adegau—dylai weithredu—ni ddylai aros am argyfwng i weithredu? Dylai fod wedi gweithredu ymhell ymlaen llaw, fel y dylai Llywodraeth Cymru, o ystyried y blynyddoedd o rybuddion y mae wedi’u cael.

Diolch am y cwestiwn. Mae nifer o bractisau dan reolaeth uniongyrchol byrddau iechyd. Mae'n cynrychioli llai na 5 y cant o gyfanswm y practisau meddygon teulu, sy'n cymharu â'r sefyllfa yn yr Alban. Bu cynnydd bach dros y flwyddyn neu ddwy ddiwethaf. Rydym yn cydnabod bod heriau gwirioneddol ar gyfer dyfodol gofal sylfaenol, ac rydym yn cydnabod, ynghyd â Chyngor Meddygol Prydain a choleg brenhinol yr ymarferwyr cyffredinol, y bydd angen newid y ffordd y caiff gofal sylfaenol ei ddarparu yn y dyfodol. Dyna pam mae gennym fodel o glystyrau, sy’n dwyn practisau ynghyd i gefnogi ei gilydd, i weithio gydag aelodau eraill o'r tîm gofal sylfaenol ehangach—fferyllwyr therapyddion, a gofal cymdeithasol a phartneriaid eraill hefyd. Rydym yn cydnabod bod heriau sylweddol y tu hwnt i’n rheolaeth. Mae'r newidiadau i’r pensiwn, er enghraifft, wedi arwain at nifer o feddygon teulu yn ystyried gadael y practis yn gynharach. Dyna pam yr ydym yn hapus i weithio gyda’n cydweithwyr ym maes gofal sylfaenol. Dyna pam mae gennym dasglu gweinidogol ei nod uniongyrchol yw gwella'r cynnig i Feddygon Teulu yng Nghymru yn rhan o dîm ehangach. Dyna pam yr wyf i wedi cael trafodaeth lwyddiannus iawn â’r partneriaid hynny a'r grŵp ehangach o weithwyr proffesiynol gofal sylfaenol.

Nid oes unrhyw beth hunanfodlon am y Llywodraeth hon. Rydym yn cydnabod bod angen newid gofal sylfaenol ac rydym yn dymuno gweithio gyda phartneriaid i gyflawni hynny i sicrhau bod pobl yn derbyn gofal sylfaenol o ansawdd uchel. Bydd yn cael ei drefnu a'i ddarparu mewn ffordd wahanol, ond y prif bwynt yw, bydd yn ofal sylfaenol o safon uchel i helpu pobl i ddiwallu eu hanghenion gofal iechyd, a, gobeithio, i helpu mwy o bobl i osgoi cyflyrau iechyd hirdymor yn y dyfodol hefyd.

Nodaf y cysylltwyd â chleifion i roi tawelwch meddwl iddynt nad yw'r practis hwn mewn perygl o gau. Ond mae pobl yn anesmwyth iawn, ar hyd a lled Cymru, wrth i un feddygfa ar ôl y llall gau ei drysau neu ddirwyn ei chontract i ben. Fel yn Rhiwabon, yr hyn a welwn mewn llawer o fannau eraill yw methiant i allu recriwtio'r nifer digonol o feddygon teulu i gadw’r practis ar agor, a dyna pam mae angen i ni weithredu ar yr argyfwng o ran hyfforddi a recriwtio a chadw meddygon mewn gofal sylfaenol â llawer mwy o frys nag sydd i’w weld yn sicr ar hyn o bryd. Nid wyf yn awgrymu nad yw Llywodraeth yn gwneud dim am y peth, ond y brys hwn y mae angen i ni weld llawer mwy o dystiolaeth ohono.

Mae’r hyn yr ydym yn ei weld yn Rhiwabon yn digwydd lawer yn rhy aml bellach yn Betsi Cadwaladr. Yn flaenorol, mae eich Llywodraeth wedi awgrymu nad yw dod â gwasanaethau meddygon teulu yn fewnol yn broblem. Rydych yn hapus â hynny. Nid yw hyn wedi ei ystyried yn rhywbeth a ddylai fod o bryder mawr. Gallai rhai ystyried hyn yn arwydd y byddech yn fwy na bodlon gael gwared ar y model contractwyr annibynnol beth bynnag. Felly, efallai nad ydych yn gwneud digon i helpu meddygfeydd recriwtio nes iddynt allu mynd yn fewnol. Fe’ch gadawaf i roi sylwadau ar hynny. Ond, a wnewch chi gomisiynu ymchwil annibynnol sy’n edrych ar yr effaith ar gleifion pan fydd hyn yn digwydd? Oherwydd nhw yw’r rhai pwysicaf yn hyn i gyd.

Diolch i chi am y gyfres o gwestiynau. Nid wyf yn derbyn eich sylwadau agoriadol bod un feddygfa ar ôl y llall yn cau ei drysau fel petai symud eang. Mae dros 95 y cant o bractisau yn dal i reoli eu hunain. Mae awgrymu fel arall yn or-ddweud nad yw'n cael ei gadarnhau gan y ffeithiau. Darperir y mwyafrif llethol o wasanaethau gofal sylfaenol a meddygon teulu trwy’r model contractwyr annibynnol. Ar gyfer y dyfodol, bydd y model contractwyr annibynnol yn parhau i ddarparu mwyafrif helaeth y gwasanaethau meddyg teulu. Yr hyn yr ydym ni’n ei ddweud, ynghyd â phartneriaid mewn arfer cyffredinol, a rhannau eraill o'r byd gofal iechyd, yw ein bod ni’n credu y bydd gwahanol fodelau ochr yn ochr â'r model contractwyr annibynnol yn y dyfodol. Er enghraifft, yn Aberhonddu, rydym wedi gweld cwmni buddiant cymunedol a grëwyd wrth i feddygfeydd meddygon teulu gydweithio i helpu i ddarparu gofal mewn ffordd wahanol. Gwelwn y model ffederasiwn ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Byddwn yn ôl pob tebyg yn gweld, fel y dywedais o'r blaen, mae nifer llai o bractisau ar eu pennau eu hunain yn y dyfodol, a mwy o ffederasiwn rhwng gwahanol rannau o arfer cyffredinol, ond gyda’r tîm gofal sylfaenol ehangach hefyd. Ac nid lle Llywodraeth yw ceisio gosod un model ar draws y sector gofal sylfaenol cyfan. Ein swydd ni yw eu cefnogi a gweithio ochr yn ochr â nhw. Mewn gwirionedd, mae'r ffordd y mae clystyrau yn tynnu pobl at ei gilydd wedi bod yn gyffrous iawn ac yn wirioneddol lwyddiannus, ac mae’n annog pobl i rannu eu problemau, ond i rannu atebion hefyd.

Rwy’n credu ei bod yn bryd i ni gydnabod yr heriau sy'n bodoli, ac mae'r Llywodraeth hon yn sicr yn gwneud hynny. Rydym yn cael y sgyrsiau hynny am yr hyn y gallem ac y dylem ei wneud, ynghyd â'n partneriaid ar draws gofal sylfaenol, i sicrhau bod dyfodol ffit ac iach i ofal sylfaenol i barhau i wasanaethu pobl Cymru—trwy ffordd wahanol o weithio, ie, yn y dyfodol, ond gan barhau â gwasanaeth gofal iechyd o ansawdd uchel.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.