Rwy’n credu y gellir arddangos perthnasedd addysg uwch yng Nghymru drwy’r cyhoeddiad diweddar gan Brifysgol Caerdydd ei bod yn mynd i wario £23 miliwn ar adeilad mathemateg a chyfrifiaduraeth newydd a £32 miliwn ar lety newydd i fyfyrwyr. Yn wir, mae wyneb Caerdydd wedi’i drawsnewid yn y 10 neu 20 mlynedd diwethaf, a llawer ohono drwy fuddsoddiad ein prif brifysgol, ac rwy’n falch iawn o ddweud fy mod yn un o raddedigion y brifysgol honno.

Credaf ei bod yn bwysig iawn canolbwyntio ar yr hyn fydd ei angen i sicrhau bod carfan prifysgolion y DU yn parhau i fod, yn ôl pob tebyg, yn ail orau yn y byd ar ôl yr Unol Daleithiau. Yr Unol Daleithiau yn unig sydd â nifer uwch na ni o enillwyr gwobrau Nobel ac os edrychwch ar gyfeiriadau academaidd, rydym filltiroedd ar y blaen i unrhyw wlad arall, ac eithrio’r Unol Daleithiau’n unig, unwaith eto. Hynny yw, rydym yn arweinydd byd go iawn, a hynny, gyda llaw, am fuddsoddiad cymharol fach mewn perthynas â chyfanswm yr arian sy’n angenrheidiol. I baratoi ar gyfer y ddadl hon, edrychais ar wefan Universities UK a cheir pedwar gofyniad hanfodol mewn gwirionedd o ran y math o sector prifysgolion fydd ei angen arnom a’r hyn fydd ei angen ar y sector i ffynnu mewn amgylchedd ôl-Brexit.

Mae cydweithio rhyngwladol ar ymchwil yn gwbl allweddol, ac ni ddylai hynny fod yn syndod i neb, ond rydym yn debygol o fod mewn byd sy’n symud oddi wrth yr awydd naturiol i gydweithredu â’n cymdogion, ac unrhyw symud tuag at fyd caeedig—. A chlywsom sut y mae polisi fisâu yn ffordd ymarferol iawn o greu canlyniadau nas bwriadwyd. Ond hefyd fel lle deniadol i ddod i astudio a chael gyrfa yn y dyfodol, o bosibl, os ydych yn y grŵp elît sy’n mynd i arwain ymchwil ar gynhyrchion newydd a phob math o bethau.

Yn ail, rhaid i’r DU gael ei gweld fel un o’r prif gyrchfannau ar gyfer myfyrwyr. Nawr, yn anochel, wrth i brifysgolion yn India a Tsieina, er enghraifft, ddatblygu, byddant yn cadw llawer o’u myfyrwyr disgleiriaf ac nid yw hynny’n beth gwael. Ond bydd mwy o gystadleuaeth yn gyffredinol am y sector elît o fyfyrwyr rhyngwladol. Yn y bôn, rydym yn ail o ran y dewis o gyrchfannau ar hyn o bryd, yn ail yn unig i’r Unol Daleithiau unwaith eto, ac mae’n rhaid i ni weithio’n galed iawn i sicrhau ein bod yn cynnal hynny.

Yn drydydd, mae’n rhaid i ni fuddsoddi yn y sylfaen ymchwil. Dyna pam y mae ein prifysgolion mor eithriadol. Roedd y rhan fwyaf ohonom yma yn israddedigion ac mae’n bwysig iawn, yr addysg israddedig sy’n cael ei darparu gan ein prifysgolion gwych, ond mewn gwirionedd mae’n—. Maent yn gwneud hynny mewn gwirionedd o ganlyniad, fel effaith eilaidd ddymunol iawn, i fod ag ymchwil sy’n rhagorol. Dyna pam eu bod ar y blaen yn yr ymchwil am wybodaeth. Heb y sylfaen ymchwil, fe fyddwch yn fuan iawn yn colli’r gallu i addysgu israddedigion i lefel uchel.

Mae angen i staff a myfyrwyr gael mynediad at gyfleoedd rhyngwladol. Roeddwn yn ffodus iawn i gael astudio am flwyddyn fel myfyriwr ôl-raddedig yn Virginia ac roedd gennyf ddiddordeb arbennig pan oeddwn yno yng nghyfansoddiad America a ffederaliaeth. Nawr, er gwell neu er gwaeth, rwyf wedi ei ddefnyddio yng nghyd-destun y DU ac yn y cyd-destun Cymreig, ac mae’n debyg fy mod wedi eich diflasu chi ar yr holl faterion hynny dros y blynyddoedd, ond yn y bôn, deilliai o fy astudiaethau tramor.

Felly, yr hyn rwy’n ei ddweud—wyddoch chi, mae newidiadau addysgol a diwylliannol mawr yn digwydd yn y byd. Rwyf wedi crybwyll rhyngwladoliaeth. Y symud oddi wrth brofiadau fflangellol dau ryfel byd, ac yna adeiladu cryfder drwy ddulliau o gydweithredu’n rhyngwladol—ac roedd addysg yn allweddol i hynny, fel yr oedd adeiladu sefydliadau rhyngwladol. Y parch at dystiolaeth—. Wyddoch chi, dyma’r oleuedigaeth—wel, ar hynny y mae’n seiliedig, parch at dystiolaeth. Nid wyf am eich diflasu am y traddodiad empirig Torïaidd, ond rwy’n credu ei bod yn bwysig pennu’r hyn y gellir ei brofi, yr hyn sy’n gweithio, a chymryd y dystiolaeth a derbyn tystiolaeth, weithiau, a oedd yn groes i’ch rhagdybiaeth gychwynnol o bosibl. Yn fwy na dim, yr ymchwil am wybodaeth—yr ymchwil am wybodaeth sy’n gwella canlyniadau i bobl ac sydd wedi arwain at y datblygiadau mwyaf rhyfeddol, a llawer ohonynt na ellid eu rhagweld, ond a ddigwyddodd o ganlyniad i’r wreichionen naturiol honno, a dyna y dylem fod yn mynd ar ei drywydd yn hytrach na slogan ddisylwedd fel ‘adfer rheolaeth’.