Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Paul Davies.

Symudwn ymlaen at eitem 7, sef dadl Plaid Cymru. Galwaf ar Llyr Gruffydd i gynnig y cynnig.

Cynnig NDM6198 Rhun ap Iorwerth

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn cydnabod pa mor bwysig yw sector addysg uwch Cymru o ran cynnig cyfleoedd pwysig i bobl Cymru, a sicrhau manteision economaidd sylweddol i gymunedau ar hyd a lled y wlad.

2. Yn credu bod sector addysg uwch llwyddiannus a bywiog yn hanfodol ar gyfer Cymru ffyniannus.

3. Yn credu y dylai Llywodraeth Cymru wneud popeth sydd ei angen i ddiogelu cynaliadwyedd sector addysg uwch Cymru ar gyfer y dyfodol.

4. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda Llywodraeth y DU i:

a) diogelu cyllid a rhaglenni presennol yr UE ar gyfer ymchwil ac addysg uwch neu ddarparu cyllid a rhaglenni yn eu lle;

b) sicrhau bod prifysgolion Cymru yn parhau i gymryd rhan yng nghynllun cyfnewid staff a myfyrwyr Erasmus+, a chefnogi rhagor o gydweithio rhyngwladol a chyfnewid o ran myfyrwyr, ymchwilwyr a staff;

c) sicrhau statws fisa a dinasyddiaeth gwladolion yr UE sy’n gweithio ym mhrifysgolion Cymru;

d) galluogi prifysgolion Cymru i gymryd rhan mewn cynllun fisa i weithio ar ôl astudio; ac

e) dileu myfyrwyr rhyngwladol o dargedau mudo net y DU.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Mae’n bleser gennyf ddod â’r cynnig yma gerbron yn enw Plaid Cymru. Mi rydym ni, wrth gwrs, o’r farn bod myfyrwyr o’r tu allan i’r Deyrnas Unedig—boed nhw’n dod o oddi fewn i’r Undeb Ewropeaidd neu du hwnt, wrth gwrs—yn dod â budd diwylliannol, economaidd ac addysgol aruthrol i’n prifysgolion a’n colegau ni yma yng Nghymru ac, yn wir, i gymdeithas yn ehangach. Mae’n bwysig, felly, yn wyneb y newidiadau mawr sydd o’n blaenau ni yn gyfansoddiadol bod hynny yn parhau ac, yn wir, ein bod ni’n gwneud beth y gallwn ni i gryfhau’r berthynas ryngwladol yna sydd rhwng ein prifysgolion ni a’r Undeb Ewropeaidd a thu hwnt.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

I wneud hynny, wrth gwrs, mae’n bwysig ein bod ni’n sicrhau bod Cymru’n parhau i fod yn lle deniadol iddyn nhw ddod iddo fe. Yn fy marn i, mae cynnig y cyfle i fyfyrwyr i aros yn y Deyrnas Unedig ar ôl astudio yn rhan bwysig o hynny: rhywbeth hefyd yn ei dro fyddai’n helpu i leihau’r bwlch sgiliau mewn sawl sector hefyd yma yng Nghymru. Mae presenoldeb cryf myfyrwyr tramor hefyd, wrth gwrs, yn caniatáu inni ddatblygu partneriaethau rhyngwladol newydd. Yn wir, gan fod y Deyrnas Unedig yn mynd i fod dros y blynyddoedd nesaf yma yn y broses o ddatblygu perthynas newydd gyda gwledydd ar draws y byd, yna mae mwy o angen nag erioed am raddedigion llythrennog yn rhyngwladol, os leiciwch chi—’internationally literate graduates’—unigolion all ddarparu’r arweinyddiaeth sydd ei angen i greu partneriaethau a pherthnasau newydd ar lefel fyd-eang yn y dyfodol. Nid yw lleihau ymwneud prifysgolion Cymru â’r gymuned ryngwladol yn mynd i helpu i gyflawni hynny.

Mae amrywiaeth ryngwladol ein campysau prifysgolion ni yn sylweddol gyfoethogi profiad addysgol myfyrwyr cartref hefyd drwy’r gymysgedd o ddiwylliannau a safbwyntiau gwahanol y mae myfyrwyr o rannau eraill o’r byd yn eu cyfrannu i’r cymunedau hynny. Mae hyn oll yn fanteision pwysig, heb sôn am y manteision economaidd hefyd, wrth gwrs, sy’n cael eu cyfeirio atyn nhw yn ein cynnig ni y prynhawn yma.

Os cyfrwch chi wariant prifysgolion, eu staff a’u myfyrwyr, mae prifysgolion Cymru, wrth gwrs, yn cael effaith uniongyrchol bwysig iawn ar yr economi. Yn 2013, mi gynhyrchon nhw werth £2.4 biliwn o bunnau o GVA Cymru, yn cyfateb i 4.6 y cant o holl GVA Cymru yn y flwyddyn honno. Mi gynhyrchodd prifysgolion Cymru £600 miliwn o enillion allforio yn 2014. Mae prifysgolion yn gyfrifol am bron 47,000 o swyddi yng Nghymru yn uniongyrchol ac yn anuniongyrchol, gan gynrychioli bron 3.5 y cant o gyflogaeth gweithlu Cymru yn 2013. Yn 2014, fe amcangyfrifwyd fod cyfanswm o bron i £0.75 biliwn wedi’i wario ar ymchwil a datblygu yng Nghymru, yn cynrychioli bron i 2.5 y cant o gyfanswm gwariant ymchwil ac arloesi’r Deyrnas Unedig. Nid yw gymaint ag y byddem ni’n dadlau y dylem fod yn ei gael, ac mi wnaeth Plaid Cymru, wrth gwrs, yn ôl ym mis Medi, ddweud y dylid fod mwy yn cael ei fuddsoddi yn y maes yma. Ond, yn sicr, mae hynny yn ei hunan fel y mae yn ffigwr sylweddol iawn, iawn.

I amddiffyn y buddiannau yma, mae angen i ni ddiogelu cynaliadwyedd y sector addysg uwch yng Nghymru ar gyfer y dyfodol. Rydym yn gwybod bod sefyllfa gyllidol y sector yn fregus fel ag y mae hi ar hyn o bryd. Mae adroddiad gan Prifysgolion Cymru wedi amlinellu y pwysau sylweddol sydd ar gyllid y sector addysg uwch ar hyn o bryd. Ers 2011, wrth gwrs, rydym ni wedi gweld y cyllid cyhoeddus uniongyrchol ar gyfer ein prifysgolion ni drwy HEFCW ac yn y blaen yn gostwng o bron £400,000 i rhyw £112,000 dros y pum mlynedd ddiwethaf, a hynny’n bennaf, wrth gwrs, oherwydd y ffordd y mae ffioedd dysgu bellach yn ariannu llawer o’r sector. Tua 10 y cant o gyllid y sector sy’n deillio o’r arian cyhoeddus yma ar hyn o bryd—HEFCW ac yn y blaen—50 y cant yn dod o ffioedd myfyrwyr rhyngwladol a myfyrwyr cartref, gyda’r gweddill yn deillio o grantiau ymchwil, cytundebau masnachol ac elusennau ac yn y blaen. Ac mae prifysgolion yn fwyfwy wedi gorfod benthyg nawr er mwyn gwneud buddsoddiad cyfalaf er mwyn aros yn gystadleuol gyda phrifysgolion eraill. Tan yn ddiweddar, roedd gan brifysgolion Cymru lefelau benthyg yn is na chyfartaledd y Deyrnas Unedig, ond mae’r rhagolygon diwethaf yn awgrymu y bydd y lefelau yma yn codi yn sylweddol iawn ac efallai yn codi’n uwch na’r gyfartaledd honno yn y blynyddoedd nesaf.

Felly, beth sydd angen i ni ei wneud? Mae’r cynnig, wrth gwrs, yn amlinellu sawl cymal sydd yn ceisio awgrymu rhai o’r meysydd y dylid mynd i’r afael â nhw. Yn amlwg, i gychwyn, mae angen diogelu cyllid a rhaglenni presennol yr Undeb Ewropeaidd ar gyfer ymchwil ac addysg uwch, neu o leiaf ddarparu cyllid a rhaglenni yn eu lle. Mae Cymru, wrth gwrs, wedi derbyn, fel rŷm ni’n ei wybod, dros €140 miliwn o raglen fframwaith yr Undeb Ewropeaidd yn ystod rownd 2007-2013. Mi dderbyniodd prosiectau yng Nghymru tua £12 miliwn mewn cyllid o gronfa Horizon 2020 yn 2014 yn unig. Mae prifysgolion Cymru wedi derbyn tua £180 miliwn o gyllid gan y Banc Buddsoddi Ewropeaidd yn y pum mlynedd ddiwethaf ar gyfer datblygu campysau a gwella cyfleusterau dysgu ac ymchwil ac yn y blaen ac yn y blaen. Felly, mae hwn yn faes pwysig. Mae rhai prifysgolion eisoes yn dweud wrthym ni bod partneriaid yn tynnu allan o’r trefniadau sydd yn eu lle yn barod oherwydd consyrn na fyddan nhw’n gymwys fel partneriaid rhyngwladol, wrth gwrs, am ariannu, os nad yw’r holl bartneriaid o fewn yr Undeb Ewropeaidd.

Nawr, mae cydweithio rhyngwladol yn hollbwysig i brosiectau ymchwil. Maen nhw’n cyfoethogi profiadau myfyrwyr a’n staff academaidd ni. Fe welwch chi gyfeiriad at Erasmus yn y cynnig yma—dros 200,000 o fyfyrwyr ac aelodau staff Prydeinig wedi cymryd rhan yng nghynllun Erasmus, nid dim ond o’r sector addysg uwch ond o’r sector addysg bellach hefyd, wrth gwrs, sydd wedi cael budd sylweddol iawn o’r rhaglen yma. Roedd arolwg barn gan y British Council ddechrau’r mis yn dweud bod 69 y cant o Brydeinwyr yn meddwl y dylem ni barhau i gymryd rhan mewn cynlluniau cyfnewid megis Erasmus. Mae mantais, wrth gwrs, a dylanwad rhyngwladol i’w ennill o groesawu myfyrwyr rhyngwladol yma. Mae myfyrwyr a staff rhyngwladol sydd wedi byw yng Nghymru yn fwy tebygol o ymddiried ynom ni, i ymweld â Chymru, ac, wrth gwrs, yn bwysig iawn, i ddechrau partneriaethau busnes gyda chwmnïoedd Cymreig. Rŷm ni’n gwybod, wrth gwrs—mae e wedi cael ei drafod cyn heddiw—bod modd cymryd rhan yn Erasmus heb fod yn aelod o’r Undeb Ewropeaidd. Mae gwledydd fel Gwlad yr Iâ, Rwsia, Norwy a Thwrci i gyd yn dyst o hynny ac rwyf hefyd yn gwybod bod y Llywodraeth eisoes wedi cytuno â’r farn bod angen gwneud beth y gallwn ni i sicrhau bod y berthynas yna yn parhau.

Mae hefyd angen sicrhau statws fisa a dinasyddiaeth gwladolion yr Undeb Ewropeaidd sy’n gweithio ym mhrifysgolion Cymru, a’r peth cyntaf i’w ddweud, wrth gwrs, yw mai dyna ydy’r peth moesol-gywir i’w wneud oherwydd pobl ydyn nhw wedi’r cyfan, nid rhyw gardiau chwarae mewn gêm wleidyddol. Mae gennym ni gyfundrefn fisa ar gyfer academyddion ac ymchwilwyr o’r tu allan i’r Undeb Ewropeaidd sydd mor llym fel ei bod hi, yn ôl y dystiolaeth rydw i wedi’i chael gan brifysgolion, wedi llesteirio nifer o brosiectau ymchwil ac mae e yn cael effaith negyddol ar recriwtio myfyrwyr rhyngwladol. Er enghraifft, dros y pedair blynedd ddiwethaf, mae nifer y myfyrwyr o India sy’n astudio yn y Deyrnas Unedig wedi cwympo o ryw hanner—50 y cant—ac mae yna drafod, wrth gwrs, fod Llywodraeth y Deyrnas Unedig am wneud y gyfundrefn yn fwy llym, sydd wedyn yn creu pryder go iawn, wrth gwrs, ymhlith staff a myfyrwyr rhyngwladol ac yn golygu i rai ohonyn nhw ddiystyru Cymru fel cyrchfan, sydd yn golled economaidd, academaidd, diwylliannol ac yn y blaen. Mae Pwyllgor Gwyddoniaeth a Thechnoleg Tŷ’r Cyffredin wedi galw ar y Llywodraeth i eithrio gwyddonwyr ac ymchwilwyr yr Undeb Ewropeaidd sydd eisoes yn gweithio yn y Deyrnas Unedig o unrhyw newidiadau i’r rheolau mudo fel bod modd cadw staff talentog ym mhrifysgolion y Deyrnas Unedig, ac mae hynny’n rhywbeth y byddem ni, wrth gwrs, yn ei ategu.

Hefyd, mae angen galluogi prifysgolion Cymru i gymryd rhan mewn cynllun fisa i weithio ar ôl astudio. Mae Jo Johnson, Gweinidog y Deyrnas Unedig dros brifysgolion a gwyddoniaeth wedi cyhoeddi y bydd myfyrwyr o’r Undeb Ewropeaidd sy’n ceisio am le mewn prifysgol Brydeinig yn 2017 yn ddiogel o’u lle a’u cyllid hyd ddiwedd eu cyrsiau, hyd yn oed os bydd y Deyrnas Unedig yn gadael yr Undeb Ewropeaidd cyn i’r cyrsiau yna ddod i ben. Ond, wrth gwrs, heb y cyfle i aros am flwyddyn neu ddwy yn y Deyrnas Unedig ar ôl graddio, mae’n gwbl bosib y bydd llawer o’r myfyrwyr hynny’n dewis astudio mewn gwledydd eraill ta beth. Felly, er mwyn denu myfyrwyr i astudio yng Nghymru, dylid ystyried ailgyflwyno cynllun fisa a fyddai’n galluogi myfyrwyr i aros yn y wlad i weithio ar ôl gorffen eu hastudiaethau, efallai o’r fath a gafodd ei ddiddymu, wrth gwrs, yn 2012: y ‘tier 1 post-study’—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Ie, iawn.

Diolch i chi, Llyr. A ydych hefyd yn cytuno nad ar gyfer gweithio’n unig y mae hyn; mae hefyd yn cynnwys agweddau ôl-ddoethurol, gan y bydd llawer o fyfyrwyr o dramor yn parhau â’u hastudiaethau yma drwy waith ôl-ddoethurol?

Ie, rydw i’n cytuno. Llaw fer, efallai, oedd ‘gweithio’; rŷch chi’n berffaith iawn i fy nghywiro i a diolch am hynny.

Wrth gwrs, roedd y ‘tier 1 post-study work visa’ a gafodd ei ddiddymu yn 2012 yn caniatáu i fyfyrwyr rhyngwladol aros am ddwy flynedd ychwanegol ar ôl graddio, ac mae prifysgolion ledled y Deyrnas Unedig ac yng Nghymru yn gefnogol i hynny ddigwydd. Mi fyddai cynllun fel hyn, wrth gwrs, o fudd i’r economi, gan alluogi myfyrwyr talentog i aros yma gyda ni.

Mae cynllun peilot, wrth gwrs, ar hyn o bryd yn caniatáu i bedwar prifysgol yn Lloegr gymryd mwy o gyfrifoldeb dros wirio cymwysterau darpar-fyfyrwyr am fisa ‘tier’ 4. Fel rhan o’r cynllun, mae myfyrwyr cymwys yn cael aros yn y wlad am chwe mis ar ôl graddio er mwyn dod o hyd i waith, ac wedyn ceisio am fisa ‘tier’ 2, ond mae’r cynllun hwnnw’n bell o fod cystal â’r un a oedd gennym ni’n flaenorol. Mae Plaid Cymru hefyd, wrth gwrs, wedi galw am system o fisas Cymreig a fyddai’n galluogi Cymru i gyhoeddi ei thrwyddedau astudio ei hun yn lle bod yna risg o San Steffan yn gweithredu fel rhyw rwystr yn y cyd-destun yma, rhwng Cymru a’r byd, ac wrth gwrs, mae’n rhywbeth wnaeth y grŵp pob plaid ar integreiddio cymdeithasol yn San Steffan ei amlygu’r wythnos diwethaf hefyd.

Yn olaf, wrth gwrs, mae angen dileu myfyrwyr rhyngwladol o dargedau mudo net y Deyrnas Unedig, ac erbyn hyn, mae unigolion fel George Osborne a Boris Johnson wedi datgan y bydden nhw o blaid hynny. Mi ddatgelodd arolwg barn diweddar gan Universities UK nad yw mwyafrif o’r cyhoedd yn ystyried myfyrwyr rhyngwladol fel mewnfudwyr—75 y cant yn croesawu niferoedd uwch o fyfyrwyr rhyngwladol a 91 y cant yn meddwl y dylai fod hawl ganddyn nhw i aros yn y Deyrnas Unedig i weithio ar ôl graddio. Felly, mae yna lawer i’w wneud, ond yr hyn, wrth gwrs, sy’n ddi-gwestiwn yw bod myfyrwyr o’r tu allan i’r Deyrnas Unedig yn gwneud cyfraniad diwylliannol academaidd ac economaidd pwysig a sylweddol iawn i Gymru, ac mae angen gwarchod a chryfhau hynny, yn fy marn i. Mae’n rhaid i San Steffan beidio â bod yn rhyw fath o rwystr, fel yr oeddwn i’n ei ddweud, rhwng Cymru a’r byd. Mi allwn ni anfon neges ynglŷn â rhai o’r pethau y bydden ni am eu gwneud o’r Siambr y prynhawn yma drwy gefnogi’r cynnig yma heddiw.

Rwyf wedi dethol y gwelliant i’r cynnig ac rydw i’n galw ar Darren Millar i gynnig gwelliant 1 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies.

Gwelliant 1—Paul Davies

Ym mhwynt 4, dileu is-bwyntiau a), b), c) a d) a rhoi yn eu lle:

a) manteisio i’r eithaf ar ffynonellau rhyngwladol o ran cyllid ymchwil ar gyfer prifysgolion Cymru;

b) cefnogi mentrau cydweithredu sy’n cynnig cyfleoedd i fyfyrwyr, ymchwilwyr a staff prifysgolion Cymru ymgysylltu â rhaglenni cyfnewid rhyngwladol;

c) archwilio’r posibilrwydd o ddatblygu trefniadau dwyochrog â’r UE i fynd i’r afael â phryderon ynghylch statws gwladolion yr UE sy’n gweithio mewn prifysgolion yng Nghymru;

d) parhau i gynnig cyfleoedd i raddedigion rhyngwladol gael fisas ar ôl eu hastudiaethau i’w galluogi i weithio a sefydlu busnesau yn y DU;’

Cynigiwyd gwelliant 1.

Diolch i chi, Lywydd. Rwyf am ddiolch hefyd i gynrychiolydd Plaid Cymru am gyflwyno’r ddadl bwysig hon heddiw. Cynigiaf y gwelliannau a gyflwynwyd yn enw fy nghyd-Aelod Paul Davies ar ran grŵp y Ceidwadwyr Cymreig.

Rwy’n credu bod pawb yn y Siambr hon yn cytuno bod y sector addysg uwch yn bwysig iawn i Gymru. Rydym yn gwybod bod ein prifysgolion, fel y dywedwyd eisoes, yn gyflogwyr pwysig a bod ganddynt gyfraniad sylweddol, a wneir ganddynt ar sail flynyddol, i’n heconomi. Maent hefyd, wrth gwrs, yn cyfrannu at lwyddiant allforion o Gymru ac mae’r enillion hynny wedi bod yn tyfu yn y blynyddoedd diwethaf. Wrth gwrs, maent yn cynnig gwaith i’r rhai a gyflogir yn uniongyrchol ganddynt, ac wrth gwrs, caiff rhai eu cyflogi, drwy economeg o’r brig i lawr, mewn swyddi o ganlyniad uniongyrchol i gael prifysgolion yn eu cymunedau lleol. Nid oes amheuaeth yn fy meddwl, oherwydd natur gynyddol fyd-eang marchnadoedd a natur gynyddol fyd-eang ein heconomi yma yn y DU, y bydd angen i ni fod yn wlad yma yng Nghymru gyda gweithlu hynod o fedrus, ac mae’r prifysgolion hynny’n helpu i gyflawni hyn ac mae gan lawer ohonynt berthynas waith dda ac agos iawn gyda chyflogwyr er mwyn diwallu eu hanghenion.

Rwy’n credu ei bod yn werth atgoffa ein hunain heddiw nad prifysgolion yn unig sy’n darparu addysg uwch. Mae llawer o golegau addysg bellach ar draws Cymru bellach â chyfran gynyddol o’u hincwm yn deillio o ddarparu’r hyn a fyddai’n cael ei ddarparu yn y sector prifysgolion yn draddodiadol. Yn ôl y cyfrif diweddaraf, rwy’n meddwl bod tua 8 y cant o incwm colegau addysg bellach yng Nghymru yn gysylltiedig ag addysg uwch mewn gwirionedd. Yn wir, mae’r ganran mor uchel ag 20 y cant yn rhai o’n colegau addysg bellach.

Felly, gadewch i ni beidio ag anghofio mai dyna’r cyd-destun rydym yn sôn amdano. Nawr, rhaid i mi ddweud, ym mhwynt 4 heddiw rydym wedi cyflwyno gwelliant arwyddocaol sy’n newid natur llawer o’r pwyntiau a wnaed. Y rheswm pam ein bod wedi gwneud hynny yw oherwydd ein bod yn deall bod angen gwneud y gorau o’r ffynonellau incwm hynny neu ddarparu ffynonellau incwm eraill yn eu lle mewn perthynas ag incwm ymchwil ar gyfer ein sector prifysgolion yng Nghymru yn y dyfodol os na fydd gennym fynediad at gronfeydd fel Horizon 2020 mwyach o ganlyniad i Brexit.

Nawr, mae Horizon 2020 yn ffynhonnell sylweddol o gyllid ar gyfer ymchwil—dyma yw oddeutu 20 y cant o gyllid ymchwil ar hyn o bryd yma yng Nghymru—ond nid dyma’r unig ffynhonnell o gyllid ymchwil. Daw 80 y cant o lefydd eraill. Rydym hefyd yn gwybod bod yna risgiau yn y dyfodol i’r gyfran o’r arian ymchwil Ewropeaidd a gawn ar hyn o bryd—nid yn unig oherwydd Brexit, hyd yn oed os ydym yn rhan o Horizon 2020 ar ôl Brexit—a gallai hynny fod yn wir, yn sicr, yn dibynnu ar y trafodaethau a gynhelir—ac fe wyddom fod yna awgrymiadau o’r Undeb Ewropeaidd y bydd ffocws cyllido ymchwil Horizon 2020 ar hyrwyddo a datblygu diwylliant ymchwil o ansawdd mewn rhannau o’r UE a’r gwledydd eraill sy’n cymryd rhan lle nad oes ganddynt ymchwil o ansawdd uchel ar hyn o bryd. Felly, byddwn ar ein colled yn ôl pob tebyg o ran ein cyfran o’r arian hwnnw yn y dyfodol. Felly ni wyddom beth fydd y newidiadau hynny eto ac mae’n anodd dyfalu. [Torri ar draws.] Iawn, ond nid oes gennyf lawer o amser.

Diolch i chi, Darren, am dderbyn yr ymyriad. Ond rydych hefyd yn cydnabod mai rhan o Horizon 2020 mewn gwirionedd oedd edrych ar sut y gallwn annog busnesau i fod yn rhan o’r proffil ymchwil, a sicrhau bod cydweithio’n digwydd ar draws y gwahanol wledydd, ac felly mae’r ffocws mewn gwirionedd ar fwy o gydweithio, yn enwedig gyda busnes y tro hwn.

Ie, wrth gwrs, rwy’n cydnabod hynny, ac rwyf hefyd yn cydnabod ei bod yn bosibl cymryd rhan yn Horizon 2020 ar ôl Brexit, ac rwy’n credu mai dyna’r pwynt y mae Llyr Huws Gruffydd yn ei wneud, sy’n bwynt pwysig iawn. Dylai’r pethau hyn gael eu trafod a dylent fod ar y bwrdd, ond y pwynt rwy’n ei wneud yw bod yna gyfleoedd i brifysgolion ddatblygu cysylltiadau eraill yn rhyngwladol, y tu allan i hynny, a chredaf yn ôl pob tebyg, oherwydd yr orddibyniaeth ar Horizon 2020, efallai bod diffyg ffocws wedi bod ar ddatblygu’r cysylltiadau hynny yn rhai o’n prifysgolion yng Nghymru. Mae’r un peth, wrth gwrs, yn berthnasol i Erasmus +—mae’n gynllun pwysig, mae’n galluogi rhaglen gyfnewid, ond nid dyma’r unig raglen gyfnewid sy’n gweithredu yng Nghymru ac nid dyma’r unig raglen gyfnewid sy’n gweithredu ar draws y DU. Rwy’n credu nad ydym yn gwneud cyfiawnder â’r sector prifysgolion drwy ddweud mai dyma’r unig gynllun o bwys o ran y rhaglenni cyfnewid hynny.

O ran fisâu, os caf am ychydig eiliadau, mae yna raglenni fisa ar waith ar hyn o bryd sy’n cynorthwyo myfyrwyr ôl-raddedig i gael hawl i aros yn y DU er mwyn dechrau eu busnesau eu hunain, mae yna rai sy’n rhoi hawl iddynt aros yn y DU os ydynt wedi cael cynnig swydd, mae yna rai sy’n rhoi hawl i bobl aros ac astudio y tu hwnt i gwrs ôl-raddedig yn ogystal. Y rheswm pam y newidiodd y gyfundrefn fisâu oedd oherwydd ei bod yn cael ei chamddefnyddio’n eang. Rydym yn gwybod ei bod yn cael ei chamddefnyddio—roedd llawer o golegau’n caniatáu i bobl gael fisas pan na ddylent fod wedi’u cael, yn enwedig mewn perthynas â chymwysterau iaith Saesneg. Roedd llawer o’r rheini, wrth gwrs, yn y wlad honno—India, Pacistan ac eraill y cyfeiriwyd atynt wrth agor y ddadl hon. Dyna pam y mae’r gyfundrefn fisa wedi newid.

Nawr, rwy’n cytuno â Phlaid Cymru o ran yr angen i ni eithrio myfyrwyr o’r ffigurau mudo net hynny, a dyna pam y byddwn yn cefnogi’r rhan benodol honno o’r cynnig heddiw. Ond rwy’n gobeithio y byddwch yn deall bod angen i ni gael rhywfaint o drefniant o’r ochr arall hefyd â’r UE, o ran dinasyddiaeth a’r gallu i barhau i weithio yn y prifysgolion lle y mae gennym staff yn cael eu cyflogi. Rwy’n derbyn nad yw’r ansicrwydd yn helpu dim ar hyn o bryd, ond mae angen i hynny fod yn ddwyochrog yn y dyfodol.

Wel, yn amlwg, fel y dywedwyd eisoes, mae’r sector addysg uwch yn hanfodol bwysig i’n cymdeithas a’n heconomi, nid yn lleiaf am fod ei brosiectau ymchwil a datblygu yn allweddol i greu economi fwy ffyniannus yma yng Nghymru.

Mae amheuon ynglŷn â chyllid ymchwil yn gwneud hwn yn gyfnod ansicr i’r sector. Gallai rhoi diwedd ar ein mynediad at gyllid gan gyrff rhyngwladol arwain at sector prifysgolion sy’n ei chael hi’n anodd ymdopi, a bydd hynny yn ei dro yn cael effaith ganlyniadol negyddol sylweddol ar Gymru. Gallai Brexit, a diwedd posibl ar arian ymchwil o dramor ysgwyd sylfeini ein heconomi’n sylweddol. Gyda llawer llai i ddenu pobl alluog i astudio ac aros yng Nghymru, rydym yn gwthio ein hunain yn nes byth at farchnad McJob. Mae’r ffeithiau’n siarad drostynt eu hunain: mae graddedigion yn ennill bron i £10,000 y flwyddyn yn fwy na phobl heb radd. Soniodd Llyr am India yn gynharach, ac rwy’n credu ei bod yn bwysig i ni edrych y tu hwnt i’r Undeb Ewropeaidd yn hyn o beth. Byddem yn ffôl i amcangyfrif yn rhy isel, mewn gwirionedd, y cyfoeth, nid yn unig o ran talent, ond y cyfoeth ym mhocedi’r myfyrwyr hyn a ddaw yma i Gymru, a’r ffaith fod llawer ohonynt yn aros a gweithio yng Nghymru, ac yn gwneud Cymru yn gartref iddynt yn sgil eu hastudiaethau yma yng Nghymru, a hir y parhaed hynny.

Mae effaith y sector addysg uwch wedi ei ledaenu ar draws Cymru, gan gefnogi hyd yn oed yr ardaloedd nad oes ganddynt brifysgolion, a gyfrannodd chwarter y cyfanswm gwerth ychwanegol gros hwnnw. Yn yr un modd, roedd dros 25 y cant o’r swyddi a gefnogwyd gan y sector yn 2013 wedi’u lleoli mewn awdurdodau lleol heb brifysgol—ardaloedd fel Castell-nedd Port Talbot a Phen-y-bont ar Ogwr yn fy rhanbarth i, lle y cynhyrchodd y sector addysg uwch dros 2,000 o swyddi.

Dylem fod yn falch fod prifysgolion Cymru yn gwneud yn well na’r disgwyl mewn perthynas ag ymchwil. Gennym ni y mae’r ganran uchaf o waith ymchwil o’r radd flaenaf o ran ei effaith o holl wledydd y DU, yn ôl Fframwaith Rhagoriaeth Ymchwil 2014, ac ystyrir bod bron ei hanner yn effeithio’n drawsnewidiol ar yr economi a’r gymdeithas. Felly, o ystyried y gefnogaeth ariannol sylweddol a gafodd Cymru gan yr UE, bydd Brexit yn creu heriau sylweddol i ymchwil a datblygu. Yn 2015 yn unig, cafodd bron £25 miliwn o gyllid datblygu rhanbarthol Ewropeaidd ei gymeradwyo ar gyfer cynigion i wella’r seilwaith ymchwil ac arloesi a meithrin gallu ar draws Cymru, yng nghampws arloesi a menter Aberystwyth, a Chanolfan Ymchwil Delweddu’r Ymennydd Prifysgol Caerdydd. Agorodd campws gwyddoniaeth ac arloesedd y bae ym Mhrifysgol Abertawe yn fy rhanbarth ym mis Hydref 2015 a chafodd fuddsoddiad gwerth €60 miliwn gan Fanc Buddsoddi Ewrop. Ni allwn fychanu pwysigrwydd y buddsoddiad i economi Gorllewin De Cymru.

Soniodd Darren Millar am Horizon 2020 yn gynharach, ac er ei bod yn wir ein bod yn dal i allu cael mynediad at Horizon 2020 ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd, nid ydym yn gwybod ar hyn o bryd beth fydd cynnwys y trafodaethau na pha fath o gytundeb Brexit a gawn i ni wybod a fyddwn yn gallu cael yr un lefel o fynediad at Horizon 2020 ag sydd gennym ar hyn o bryd. Felly, mae’n bwysig ein bod yn cyflwyno achos dros fod yn rhan o’r mathau hynny o gynlluniau, boed yn un o lawer ai peidio.

Efallai’n wir na fydd ymrwymiad y Canghellor i ychwanegu £2 biliwn ychwanegol y flwyddyn at wariant ar ymchwil a datblygu erbyn diwedd Senedd bresennol San Steffan yn arwain at ddim os yw cyllid grant Ewropeaidd yn diflannu, o ystyried mai 1.67 y cant yn unig o gynnyrch domestig gros oedd gwariant gros y DU ar ymchwil a datblygu yn 2014, un o’r isaf o wledydd y G7, ac rydym yn mynd tuag at yn ôl. Ond yn fwy na hynny, beth y mae’n ei olygu ar gyfer prosiectau newydd? Beth y byddai’n ei olygu i ganolfan ymchwil a datblygu dur ar gampws arloesedd Abertawe, er enghraifft—prosiect y mae llawer ohonom wedi bod yn pwyso amdano ers peth amser bellach? Os mai dim ond llenwi tyllau y mae unrhyw gyllid ychwanegol yn ei wneud, gan redeg er mwyn aros yn llonydd, yna mae’n dilyn y bydd buddsoddiad newydd yn annhebygol iawn o gael ei ystyried, ac mae’n bosibl y byddai argymhellion fel y cynllun ymchwil a datblygu dur, a fyddai’n tanategu hyfywedd yr ardal fel canolfan gynhyrchu dur—rhywbeth sy’n hynod o bwysig i economi Cymru—yn wynebu mwy o gystadleuaeth fan lleiaf.

Mae hwn yn gyfnod bregus iawn i addysg uwch, a rhaid i ni sicrhau, fel llunwyr cyfraith a pholisi, ein bod yn deall yn llawn beth fydd effaith y newid sylweddol hwn i’r tirlun gwleidyddol ar ein sefydliadau, os a phan fyddwn yn pleidleisio ar y cynllun Brexit yn y pen draw.

Hoffwn ddatgan buddiant, Lywydd, fel darlithydd cysylltiol ym Mhrifysgol Metropolitan Caerdydd. Rwy’n mynd i fod yn cefnogi’r cynnig hwn heddiw, ac roeddwn yn neidio i fyny ac i lawr mewn cytundeb ag araith Llyr Gruffydd. Yn benodol, hoffwn dynnu sylw at bwyntiau—nid yw’n digwydd yn aml iawn, ond dyna ni. [Chwerthin.]—4(d) a 4(e) y cynnig. Mae addysg uwch yn alwedigaeth ryngwladol, ac mae cydweithrediad ar draws y gwledydd ym maes addysgu ac ymchwil yn cael ei werthfawrogi’n fawr gan y gymuned academaidd. Yn wir, yn fy rôl flaenorol fel uwch ddarlithydd, roeddwn yn diwtor cyswllt gyda choleg yng Ngwlad Groeg, lle roeddem yn dilysu cyrsiau, yng Ngholeg Perrotis/Ysgol Fferm Americanaidd yng Ngwlad Groeg, yn Thessaloniki, ac roeddwn yn ystyried fy hun yn gynnyrch wedi’i allforio o Gymru.

Credaf fod rheolaethau fisa Llywodraeth y DU y mae Llyr eisoes wedi’u crybwyll, ac a gyflwynwyd gan ein Prif Weinidog pan oedd hi’n Ysgrifennydd Cartref, yn rhan o ymosodiad ehangach ar werth myfyrwyr rhyngwladol a’r sector myfyrwyr rhyngwladol i’r economi. Rwy’n meddwl, Darren Miller—fel cyn-ddarlithydd addysg uwch—eich bod wedi siarad llwyth o sbwriel tuag at ddiwedd eich araith, mae’n rhaid dweud. Cafodd Theresa May wared ar fisas gwaith ôl-astudio yn 2012. Roedd y rhain wedi caniatáu i fyfyrwyr o’r tu hwnt i’r UE aros yn y DU a gweithio am hyd at ddwy flynedd ar ôl iddynt raddio. Nawr ni chânt aros am fwy na phedwar mis. Roedd hi eisiau mynd ymhellach ar y pryd a diarddel myfyrwyr rhyngwladol o Brydain yn syth ar ôl iddynt raddio, hyd nes i arweinwyr busnes ei chael i weld rhywfaint o synnwyr drwy sôn am yr effaith negyddol bosibl ar yr economi.

Yn fy swydd flaenorol, roeddwn yn dysgu MBA Met Caerdydd. Yn 2008, roedd cyfartaledd o 150 o fyfyrwyr MBA rhyngwladol ar y rhaglen bob semester. O ganlyniad uniongyrchol i bolisi Llywodraeth y DU, roedd 30 o fyfyrwyr ar ôl ar y rhaglen pan roddais y gorau i weithio amser llawn yn 2016. Dyna ganlyniad uniongyrchol i bolisi Llywodraeth y DU, ac mae’n sarhaus—[Torri ar draws.] Mewn eiliad. Mae’n sarhaus dweud bod hyn oherwydd camymddwyn ar ran y myfyrwyr hynny. Nid oedd hynny’n wir.

Nid wyf yn cyhuddo unrhyw un o’r myfyrwyr hynny o wneud cais twyllodrus am fisa. Rwy’n gwneud y pwynt yn syml iawn fod twyll wedi’i ganfod yn y system ac angen rhoi sylw iddo. Nid oedd y system flaenorol yn gweithio. Mae yna gyfleoedd o hyd o dan y trefniadau fisa presennol i bobl wneud cais am fisâu a’u cael.

Nid yng Nghymru. Nid oedd hynny’n digwydd yng Nghymru. Fe ddywedaf rywbeth arall wrthych: fel Ceidwadwr, eich polisi fel arfer yw tynnu’r wladwriaeth allan o bethau. Wel, fe ddywedaf un peth: rydych yn defnyddio gordd i dorri cneuen. Pe baech chi eisiau datrys rhai o’r pethau hyn yn y colegau lle roedd yna gamymddwyn, rydych chi’n eu datrys drwy gau’r colegau hynny. Nid ydych yn ei wneud drwy niweidio economi Cymru.

Mae myfyrwyr tramor hefyd yn cael eu cynnwys yn ffigurau ymfudo net y DU. Mae hynny’n gwbl hurt. Myfyrwyr yw’r bobl hyn, nid ymfudwyr, ac maent yn gwneud cyfraniad enfawr i’n heconomi, ac yn dal i wneud hynny. Yn 2013-14, yn y flwyddyn academaidd honno, hyd yn oed ar ôl cyflwyno’r diwygiadau dinistriol hyn, myfyrwyr rhyngwladol oedd ychydig o dan un rhan o bump o’r bobl mewn addysg yn y DU. Os awn ymlaen ymhellach â’r cynigion hyn gyda fisâu myfyrwyr, rydym yn mynd i niweidio ein heconomi. Felly, mae’n anodd gorbwysleisio pwysigrwydd myfyrwyr tramor i addysg uwch yng Nghymru. Rwy’n aelod o Undeb y Prifysgolion a Cholegau, a chynhaliwyd arolwg ganddynt a ganfu fod dwy ran o bump o staff a myfyrwyr, ar ôl Brexit, bellach yn fwy tebygol o ystyried peidio â dod i’r DU neu adael cyfundrefn addysg uwch y DU o ganlyniad i Brexit, oherwydd ofnau fod yr amodau y mae myfyrwyr rhyngwladol y tu allan i’r UE yn eu dioddef—byddant yn wynebu’r un problemau o fewn yr UE. Cyfarfûm ag is-ganghellor prifysgol a ddywedodd wrthyf fod staff rhyngwladol yn hanfodol i ddatblygiad addysgu ac ymchwil sy’n edrych tuag allan. Iawn, David.

Diolch i chi am gymryd yr ymyriad. A ydych hefyd yn cytuno nad ar gyfer graddio a chael graddau’n unig y maent yn dod? Maent am fynd i mewn i’r meysydd ymchwil ar ôl hynny mewn gwirionedd. Felly, maent yn dod am eu bod yn gwybod bod yr ymchwil yno. Maent yn awyddus i barhau â’u hastudiaethau ar ôl graddio, a hyd yn oed ar ôl doethuriaeth, maent am barhau i weithio mewn ymchwil. Felly, mae’n ddarlun cyfan.

Ie, myfyrwyr MBA yw ein myfyrwyr doethurol yn y dyfodol a’n hymchwilwyr yn y dyfodol. Ie, yn hollol. Mae ganddynt werth deallusol a ddylai aros yn ein heconomi. Gallai gwneud gwladolion yr UE yn ddarostyngedig i’r un cyfyngiadau llym â gwladolion nad ydynt o’r UE ar ôl Brexit effeithio’n drychinebus ar ein system brifysgolion, a bydd yn anfantais i’n twf economaidd sydd eisoes yn arafu. Felly, mae’n hanfodol ein bod yn sicrhau statws fisa a dinasyddiaeth gwladolion yr UE sy’n gweithio ym mhrifysgolion Cymru, fel y mae’r cynnig yn ei nodi’n gwbl briodol. Mae ein gallu i ateb y galw am swyddi sgiliau uchel yn dibynnu ar hynny, a dyna pam y byddaf yn llwyr gefnogi cynnig Plaid Cymru heddiw.

Mae’n dda gen i ychwanegu at y cytundeb sy’n torri mas yn y Siambr. Rwy’n cytuno’n llwyr gyda’r hyn a ddywedodd Hefin wrth gyflwyno ei araith yntau. Yn amlwg, os gallwn ni gadw draw o borc, gallwn gytuno ar nifer o bethau yn y Siambr yma. Rwyf am ganolbwyntio ar dri pheth y gallwn eu gwneud i sicrhau dyfodol addysg uwch yng Nghymru, yn dilyn y penderfyniad i ymadael â’r Undeb Ewropeaidd, a rhai o’r agweddau eraill sydd wedi cael eu crybwyll gan Aelodau eraill. Dewch inni fod yn glir am ba mor bwysig yw’r sector yma. Fel sydd wedi cael ei ddweud—ond mae’n hynod bwysig ailadrodd y peth—dyma un o’r ‘exports’ mwyaf sydd gennym ni. Rydym yn ail yn unig i’r Unol Daleithiau ynglŷn â’r ymwneud rhyngwladol sydd yn y sector addysg uwch drwy ynysoedd Prydain. Rydym ni eisiau cadw hynny a sicrhau bod hynny yn parhau i fod o fudd i Gymru.

Mae un swydd yn cael ei chreu yng Nghymru o bob tri myfyriwr sy’n dod o’r tu hwnt i’r Undeb Ewropeaidd. Mae un swydd yn cael ei greu o bob pum myfyriwr sy’n dod o’r tu fewn i’r Undeb Ewropeaidd i Gymru. Mae hynny yn gyfystyr â dros £200 miliwn mewn taliadau gan fyfyrwyr rhyngwladol i brifysgolion Cymru bob blwyddyn, gan gynnwys £160 miliwn o daliadau mewn ffioedd dysgu. Felly, mae’n hynod bwysig ein bod ni’n cadw’r llif incwm yma i brifysgolion, yn ogystal â’r ffaith, wrth gwrs, fod nifer o’n prifysgolion ni bob blwyddyn o fewn rhyw 150 i 200 o lefydd i fod yn fethiant neu’n lwyddiant ar y nifer o ‘recruitment’ sydd yn digwydd i’r prifysgolion yna. Mae myfyrwyr tramor nid yn unig yn bwysig yn rhyngwladol ac yn economaidd; maen nhw’n bwysig yn ddeallusol achos maen nhw’n cyfoethogi ein prifysgolion ni, maen nhw’n dod â sgiliau newydd, maen nhw’n dod â phersbectif newydd, maen nhw’n ymwneud â’n myfyrwyr ni, y rhai domestig, os liciwch chi, ac maen nhw’n cyfoethogi’r holl broses drwy hynny.

There are three quick things that we could do to ensure the viability of the sector going forward. First of all, as Hefin David concluded upon, we need to ensure the visa status of EU students and teachers and lecturers in universities, and researchers, who are here with us already. We’re already reading some quite frightening stories about EU nationals being asked to prove their nationality and their right to remain in this country. We don’t want to see any more of that. We need a clear commitment from the UK Government that these students and members of staff are entitled to stay within the university sector in Wales. There are about 1,300-odd staff who are EU nationals in Welsh universities alone, and they really need to be encouraged to remain.

The second thing we need to see is a visa system that’s fit for purpose. On a day that the aptly, or unaptly, named Robert Goodwill said that we’ll have a £1,000 levy for all EU citizens coming to work in this country, I think we need to revisit very quickly how we differentiate between students and workers within those figures, because we do not want to see the already reducing number of students who are applying to Welsh universities—down something like 32 per cent already in the early applications following the referendum result from EU countries—we don’t want to see that developing into a real disaster for our universities. So, a visa system that’s fit for purpose. That, in Plaid Cymru’s view, includes a visa system that’s regionalised within the UK context, so Wales has its own visa demands. That’s nothing new. Sadiq Khan, the Mayor of London, has called for that, relying on a PricewaterhouseCoopers report produced for the City of London Corporation. Canada has a visa system like that and has been running that visa system for many years within the provinces. Only last week, the all-party group on social integration within the Westminster House of Commons also called for a visa system that had a regional immigration system. We can make use of that then to tailor both students and migrant workers to the needs of the Welsh economy.

The final thing that we need to do to ensure the future of the higher education system and international students is to take international students out of those immigration targets. It’s not widely known, but of the immigration numbers that we always talk about, 30 per cent of them—one in three—are students and they do return home. I have to say to Darren Millar that the numbers—and these are the official numbers—of those who overstay their visas is 1 per cent. That’s the nature of the beast. It’s not worth wasting the 99 per cent in order to deal with that. Yes, by all means deal with failing colleges, by all means deal with exploitation—[Interruption.] I don’t have time, sorry; my time is up. By all means deal with those who are abusing the system, but for the 99 per cent, we need to take them out of the figures and we need an honest debate about the true number of migrants that are coming to Wales and the part that they play, and students are not migrants.

Er y gall addysg uwch fod yn brofiad sy’n datblygu cymeriad, mae’r rhuthr i droi pob pwnc a galwedigaeth yn gwrs gradd wedi bod yn brofiad sy’n dinistrio cymeriad i lawer o bobl ifanc. Mae’r farchnad swyddi wedi gorlifo â graddedigion nes bod eu cyflogau’n is nag erioed o’r blaen, mae eu dyledion yn uwch, ac mae’r trethdalwr yn talu bil llawer mwy am weinyddu system fenthyciadau wrth i lai o raddedigion gyrraedd y trothwy ad-dalu pan fo disgwyl iddynt wneud hynny. I raddau helaeth, mae cyflogwyr yn hidlo ymgeiswyr rhwng y rhai sydd â 2:1 a’r gweddill. Mae rhai sefydliadau mwy o faint yn dweud erbyn hyn fod yna gymaint o raddedigion fel eu bod bellach yn trin graddau Meistr fel y radd anrhydedd newydd.

Mae cynaliadwyedd y system addysg uwch yng Nghymru yn dibynnu, nid yn unig ar gyllid Llywodraeth, ond hefyd ar ei henw da mewn perthynas ag ymchwil a datblygu ac ar safon yr addysg a phrofiadau eraill y gall sefydliadau addysg uwch eu cynnig yma. Byddai’n anghywir i fynd ati’n ddall i fabwysiadu barn yr UE ar wario ar addysg uwch wrth ystyried cymorth ariannol. Nid yw’r UE wedi bod yn enwog am ei ddarbodusrwydd na’i atebolrwydd. Mae angen i Lywodraeth Cymru farnu drosti ei hun a yw cronfeydd o’r fath yn creu elw digon da ar fuddsoddiad cyn ailddarparu’r cyllid. Mae hi mewn sefyllfa well na neb arall i wybod beth sy’n fforddiadwy ac i ymateb i anghenion economi Cymru.

A wnewch chi dderbyn ymyriad? A ydych yn barod i dderbyn bod myfyrwyr rhyngwladol yn cyfrannu £22 miliwn yn uniongyrchol i economi’r DU?

Rwy’n derbyn hynny ac rwyf hefyd yn dadlau, pe bai ein sefydliadau addysg uwch yn ehangu eu rhwyd, gallent wneud llawer mwy o arian yn y tymor hir mewn gwirionedd, a bod yn fwy cynaliadwy yn y tymor hir, yn hytrach na chanolbwyntio ar fyfyrwyr o’r UE y mae’n rhaid cynnig yr un telerau iddynt â myfyrwyr o’r wlad hon.

Bydd y rhai sy’n gweithio ym mhrifysgolion y DU ar hyn o bryd yn cael caniatâd i aros. Mae dweud efallai na fyddant, unwaith eto, yn dod o bosibl gan blaid sy’n gwneud popeth yn ei gallu i godi bwganod a mynnu pethau a fydd yn digwydd beth bynnag fel y gallant geisio hawlio buddugoliaeth ymhellach i lawr y lôn. Mae UKIP wedi dweud, dro ar ôl tro, y dylai gwladolion yr UE sy’n byw yma ar hyn o bryd gael hawl i aros. Dylai Theresa May gyhoeddi hynny ar unwaith a rhoi’r gorau i ddefnyddio pobl sydd wedi setlo yma fel rhyw fath o ddarn bargeinio. Ni ddylai’r Aelod Torïaidd a gynigiodd y gwelliant fynnu dim llai na hynny. Rwy’n ofni bod ei welliant gwangalon i edrych yn unig ar drefniadau ar gyfer cytundeb dwyochrog yn llawer llai na hynny. Mae UKIP yn dweud y dylai’r rhai sydd yma ar hyn o bryd gael caniatâd i aros heb ystyried unrhyw gytundeb dwyochrog. Mae’r gyfraith yn awgrymu mai felly y mae beth bynnag.

Mae fisâu gwaith ar ôl astudio yn rhan hanfodol o ddenu a chadw graddedigion o ansawdd uchel yn y wlad, ac rwy’n cefnogi eu defnydd. Fodd bynnag, o dan drefniadau rhyddid i symud yr UE, rydym wedi dod yn gyfarwydd â gorsymleiddio dosbarthiadau’r rhai sy’n dod yma. Nid oedd gennym unrhyw ddewis yn hynny. Fodd bynnag, mae llawer o bobl yn dod i Gymru i astudio. Dylem o leiaf eu cyfrif ac ystyried a allwn ymdopi â’r niferoedd neu a oes angen i ni ddenu mwy. Nid oes unrhyw reswm pam na allwn gael targedau ar wahân ar gyfer niferoedd myfyrwyr, ond mae angen i ni gydnabod bod pen draw ar ein hadnoddau a’n gwasanaethau cyhoeddus yn y wlad hon. Mae esgus fel arall yn anghyfrifol.

Mae cyllid ymchwil rhyngwladol yn bwysig, ond rhaid iddo basio prif brawf ansawdd addysg. Nid oes y fath beth â chinio am ddim a buasai’n drueni gweld ymchwil yn cael ei wneud yn unig am ei fod yn cael ei noddi gan gwmnïau rhyngwladol sy’n canolbwyntio ar elw. Mae’n mynd yn groes i’r hyn y dylai addysg fod. O ran graddedigion y dyfodol, rwy’n llwyr gefnogi gallu graddedigion rhyngwladol i aros, gweithio a setlo yma. Ond mae polisi ymfudo drws agored yr UE ar hyn o bryd yn golygu y byddai person graddedig cymwys iawn o Nigeria yn cael anhawster mawr i aros yma ar ôl eu hastudiaethau, neu hyd yn oed i ddod yma yn y lle cyntaf.

Yn dilyn Brexit, mae gennym ddyletswydd i wneud yn siŵr fod ein polisi mewnfudo yn seiliedig ar deilyngdod, nid ar genedligrwydd fel y mae yn awr. Mae enw da iawn gan sefydliadau addysg uwch y DU ar draws y byd. Mae saith o 11 prifysgol orau Ewrop yn y DU, ac er bod gan y DU bedair prifysgol yn 20 prifysgol orau’r byd, nid oes yr un gan wledydd eraill yr UE. Mae gennym fanteision nad oes gan lawer o wledydd eraill mohonynt. Rhaid i Lywodraeth Cymru hyrwyddo a marchnata addysg uwch Cymru ar draws y byd, pan gânt y rhyddid i wneud hynny ar ôl Brexit. Diolch.

Mae yna bryderon cyffredinol ynghylch dyfodol y sector addysg uwch yng Nghymru, nid yn unig o ganlyniad i Brexit, wrth gwrs; mae cynaliadwyedd y sector wedi bod yn fregus ers blynyddoedd erbyn hyn. Ond, mae goblygiadau Brexit ar gyfer ein prifysgolion yn golygu ei bod yn hanfodol bod Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn gweithredu yn fuan i ddiogelu dyfodol y sector.

Fel mae llawer wedi dweud y prynhawn yma, mae sector addysg uwch llwyddiannus yn hanfodol ar gyfer Cymru ffyniannus. Felly, mae’n rhaid i Lywodraeth Cymru wneud popeth sydd ei angen i ddiogelu cynaliadwyedd y sector. I gychwyn, mae angen diogelu cyllid a rhaglenni cyllido presennol yr Undeb Ewropeaidd, neu ddarparu cyllid a rhaglenni yn eu lle.

Gan gyfrif gwariant prifysgolion, y staff a myfyrwyr, mae prifysgolion Cymru’n cael effaith uniongyrchol, bwysig a phellgyrhaeddol ar economi Cymru. Roedd holl effaith economaidd y sector addysg uwch yng Nghymru yn dod at gyfanswm o £4.6 biliwn yn ystod 2014-15, efo £251 miliwn o hynny yn dod i Wynedd. Mae yna 3,000 o swyddi ym Mhrifysgol Bangor, sy’n rhan bwysig o’r economi leol, efo llawer mwy yn cael cyflogaeth anuniongyrchol yn sgil bodolaeth y coleg ar y bryn.

Mae prifysgolion yng Nghymru wedi codi pryderon ynghylch y sefyllfa gyllidol ers tro, gan bwyntio at y bwlch ariannol, y ‘funding gap’, rhwng sefydliadau yng Nghymru a Lloegr o ganlyniad i’r grant ffioedd dysgu, ac amcangyfrifwyd bod y bwlch rhwng £73 miliwn a £115 miliwn yn 2015. Y gobaith, wrth gwrs, yw y bydd argymhellion Diamond yn llwyddo i waredu rhywfaint ar y bwlch yma, ond mae’r effaith hanesyddol ar y sector wedi bod yn ddifrifol, ac mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn tanariannu prifysgolion ein gwlad. Mae Plaid Cymru wedi gallu sicrhau na fydd toriadau pellach yng nghyllideb 2017-18, ond mae’r sefyllfa yn parhau yn hynod o heriol. Mae’r bwlch ariannol wedi golygu toriadau i gyrsiau, gyda Phrifysgol Bangor, er enghraifft, yn gorfod cau’r ysgol gydol oes, er bod yna obaith y bydd y ddarpariaeth yn cael ei chynnig mewn ffordd arall.

O ystyried y pwysau cyllidol yma, felly, mae grantiau’r Undeb Ewropeaidd ar gyfer ymchwil a dysgu, yn ogystal â chyllid cyfalaf, wedi bod yn hynod o bwysig i gefnogi ymdrechion y sector addysg uwch yng Nghymru a’i galluogi hi i aros yn gystadleuol: £12 miliwn mewn cyllid o gronfa Horizon 2020 yn 2014 yn unig; £180 miliwn o gyllid gan yr European Investment Bank rhwng 2011 a 2016 ar gyfer datblygu adeiladau dysgu a gwella cyfleusterau dysgu ac ymchwil. Er enghraifft, fe dderbyniodd Prifysgol Bangor gyllid gwerth €10 miliwn ym mis Mawrth 2016 gan y banc Ewropeaidd i’r perwyl yna, a phecyn cyllido arall gwerth €54 miliwn gan y banc yn 2014, sydd yn arian pwysig iawn, nid yn unig i’r brifysgol, ond i’r economi, fel roeddwn i’n dweud.

Mae Philip Hammond wedi addo sicrhau diogelu cyllid unrhyw brosiect sy’n derbyn cyllid o Horizon 2020 hyd at ddiwedd y prosiect, hyd yn oed os byddwn ni’n gadael yr Undeb Ewropeaidd cyn i’r rhaglen orffen, ond beth sy’n digwydd ar ôl hynny? Clustnododd ddatganiad yr hydref arian ar gyfer ymchwil a datblygu, ond beth am yr ystod ehangach o waith ymchwil academaidd sydd hefyd yn cael cyllid o’r undeb Ewropeaidd? Mae modd cymryd rhan yn Horizon 2020 heb fod yn aelod o’r Undeb Ewropeaidd. Mae Norwy, Twrci ac Israel, er enghraifft, yn llwyddo i wneud, a hefyd mae modd derbyn cyllid o’r Banc Buddsoddi Ewropeaidd heb fod yn aelod—er enghraifft, Norwy, Gwlad yr Iâ, Liechtenstein a’r Swistir. Mae’n bwysig bod pob ymdrech yn digwydd rŵan a’n bod ni’n troi pob carreg i sicrhau bod ein sector addysg uwch yn parhau i gael mynediad at y ffynonellau hyn ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd.

Hoffwn ddiolch i Llyr am gyflwyno’r ddadl hon ac rwy’n cefnogi llawer o’r cyfranwyr eisoes sydd wedi siarad o blaid y cynnig. Nid wyf yn ymddiheuro am ailadrodd rhai o’r pwyntiau sydd wedi’u gwneud eisoes, oherwydd credaf eu bod yn werth eu nodi’n bendant iawn. A gaf fi hefyd ddiolch yn fawr iawn i Brifysgol Caerdydd, Prifysgolion Cymru ac eraill am y deunydd briffio a ddarparwyd ganddynt cyn y ddadl hon yn tynnu sylw at rai o’r materion perthnasol iawn sydd eisoes wedi cael eu crybwyll yn y Siambr?

Mae’n dda fod gennym bellach grŵp prifysgolion, grŵp trawsbleidiol a sefydlwyd yn y Cynulliad sy’n edrych ar y materion hyn, yn ogystal â’r grŵp a gadeirir gan Rhun ap Iorwerth ar Gymru yn y cyd-destun rhyngwladol, sydd wedi edrych ar nifer o’r agweddau hyn ar ein cyrhaeddiad gyda’n haddysg, gyda’n myfyrwyr a’n harbenigedd staffio yn rhyngwladol, ond hefyd, pwysigrwydd parhau i fod yn lle deniadol iawn i ddod i astudio, i ymchwilio, ac i weithio yn ogystal, ac i ymestyn y cyfleoedd gwaith hyn. Mae’n werth dweud bod y gerddoriaeth naws a osodwyd gennym fel Llywodraeth Cymru a hefyd fel Llywodraeth y DU yn rhyngwladol yn gefndir i’r ddadl hon a’r cyd-destun ar ei chyfer: sut y mae’n swnio dramor? Rydym yn gwybod ein bod wedi bod drwy gyfnod eithaf anodd. Mae yna farchnad ryngwladol gystadleuol iawn am fyfyrwyr. Rydym yn gwybod y bydd y dystiolaeth yn dangos bod pobl wedi bod yn pleidleisio gyda’u harian a’u traed, a’u bod yn dewis mannau eraill, yn rhannol oherwydd y rhwyg a ddigwyddodd y llynedd—y teimlad nad oedd cymaint o groeso yma i bobl o dramor.

Rwy’n credu bod angen i ni newid hyn, ac roedd yn dda gweld bod araith Ysgrifennydd y Cabinet ym Mhrifysgol Caerdydd ac araith y Prif Weinidog ym Mhrifysgol Bangor ym mis Tachwedd yn ogystal, yn etholaeth Sian Gwenllian, wedi cael derbyniad da iawn gan y sector prifysgolion yng Nghymru. Maent yn dweud eu bod wedi cael llawer o dawelwch meddwl mai blaenoriaethau Llywodraeth Cymru oedd y blaenoriaethau cywir ar gyfer y sector prifysgolion yn y wlad hon, ond hefyd dywedwyd y pethau cywir ynglŷn â sut y dylem edrych allan ar y byd a chroesawu myfyrwyr rhyngwladol o’r UE a thu hwnt, yn ogystal â chroesawu’r cyfleoedd sydd gennym a gwneud yn siŵr ein bod yn cadw’r cyfleoedd hynny a bod ein harbenigedd a’n myfyrwyr ni hefyd yn mynd allan i’r byd a bod arbenigedd ein staff yn cael ei rannu. Mae’r pwyntiau hyn wedi cael eu gwneud mewn rhyw ffordd eisoes gan y cyfranwyr i’r ddadl hyd yn hyn.

Ond rwy’n awyddus i nodi rhai ffeithiau eglur yn y ddadl. Wrth i ni siarad, ar hyn o bryd, ceir bron 5,500 o fyfyrwyr o’r UE o bob math, ar bob lefel, amser llawn a rhan-amser, ôl-raddedig ac israddedig, ym mhrifysgolion Cymru eleni. Mae’n cyfateb i fwy na 4 y cant o boblogaeth y myfyrwyr. Mae’r myfyrwyr UE hyn yng Nghymru wedi cynhyrchu oddeutu £150 miliwn i economi Cymru—os ychwanegwch bob myfyriwr rhyngwladol at hynny, mae oddeutu £235 miliwn i economi Cymru—ac mae hwn, fel rwy’n dweud, nid yn unig yn gyfraniad sylweddol ond mae hefyd yn farchnad gystadleuol iawn allan yno ar gyfer y dyfodol. Rwy’n clywed y geiriau o sicrwydd gan Darren Millar, y bydd pethau’n iawn yn y dyfodol er gwaethaf yr ansicrwydd. Rydym yn gobeithio’n fawr fod hynny’n wir, ond rhaid i mi ddweud mai’r ansicrwydd ar hyn o bryd yw pam y mae Prifysgolion Cymru yn lleisio’r pryderon hyn, yn enwedig ar ôl y flwyddyn rydym newydd droi cefn arni.

Os edrychwch ar yr effaith ar y staff, pa mor allweddol yw staff o’r UE i gynnal rhagoriaeth ein sector prifysgolion yng Nghymru, wrth i ni siarad, mae yna bron i 1,400 o staff o rannau eraill, o wledydd eraill yn yr UE—ac rydym yn dal i fod yn yr UE ar hyn o bryd—yn ein prifysgolion yng Nghymru, yn staff academaidd, a heb fod yn staff academaidd, gyda llaw. Felly, pan edrychwn ar fater fisâu—gyda sgiliau, heb sgiliau, graddau gwahanol o sgiliau ac yn y blaen—rhaid i ni fod yn ofalus, wrth i’r Swyddfa Gartref edrych ar hyn, nad ydym, heb i ni sylwi, yn sydyn yn gweld y canlyniad negyddol ein bod wedi denu rhai pobl i gael caniatâd i fod yma a’n bod wedi gwahardd pobl eraill sydd yr un mor hanfodol i’r sector addysg uwch yng Nghymru.

Yn olaf, rwyf am gyfeirio’n fyr iawn, Lywydd, at bwysigrwydd ymchwil yr UE: cydweithredu a’r incwm a gawn. Wrth i ni siarad, mae cyfanswm grantiau ymchwil yr UE ac incwm contractau ar gyfer Cymru oddeutu £46 miliwn. Bydd eraill yn y Siambr hon yn ein sicrhau y gellir dod o hyd i’r arian mewn mannau eraill. Rwy’n falch eu bod mor hyderus. Hoffwn wybod o ble y mae’n mynd i ddod. Ond mae hynny’n arwyddocaol, mae’n 20 y cant o’n hincwm o ran ymchwil, a dyna pam ein bod yn gwneud mor dda ar hyn o bryd. Fe roddaf y gorau iddi ar y pwynt hwnnw, oherwydd mae llawer o’r pwyntiau roeddwn am eu gwneud wedi’u gwneud eisoes. Ond mae angen i ni gael hyn yn iawn yma wrth symud ymlaen. Ond rwy’n dod yn ôl at y cyd-destun i’r hyn rydym yn ei ddweud, sef bod yn gyrchfan deniadol yn rhyngwladol i fyfyrwyr o’r UE, ond o’r tu hwnt i’r UE hefyd. Mae angen i ni gadw hynny a’r arbenigedd sy’n gysylltiedig â hynny.

Rwy’n credu y gellir arddangos perthnasedd addysg uwch yng Nghymru drwy’r cyhoeddiad diweddar gan Brifysgol Caerdydd ei bod yn mynd i wario £23 miliwn ar adeilad mathemateg a chyfrifiaduraeth newydd a £32 miliwn ar lety newydd i fyfyrwyr. Yn wir, mae wyneb Caerdydd wedi’i drawsnewid yn y 10 neu 20 mlynedd diwethaf, a llawer ohono drwy fuddsoddiad ein prif brifysgol, ac rwy’n falch iawn o ddweud fy mod yn un o raddedigion y brifysgol honno.

Credaf ei bod yn bwysig iawn canolbwyntio ar yr hyn fydd ei angen i sicrhau bod carfan prifysgolion y DU yn parhau i fod, yn ôl pob tebyg, yn ail orau yn y byd ar ôl yr Unol Daleithiau. Yr Unol Daleithiau yn unig sydd â nifer uwch na ni o enillwyr gwobrau Nobel ac os edrychwch ar gyfeiriadau academaidd, rydym filltiroedd ar y blaen i unrhyw wlad arall, ac eithrio’r Unol Daleithiau’n unig, unwaith eto. Hynny yw, rydym yn arweinydd byd go iawn, a hynny, gyda llaw, am fuddsoddiad cymharol fach mewn perthynas â chyfanswm yr arian sy’n angenrheidiol. I baratoi ar gyfer y ddadl hon, edrychais ar wefan Universities UK a cheir pedwar gofyniad hanfodol mewn gwirionedd o ran y math o sector prifysgolion fydd ei angen arnom a’r hyn fydd ei angen ar y sector i ffynnu mewn amgylchedd ôl-Brexit.

Mae cydweithio rhyngwladol ar ymchwil yn gwbl allweddol, ac ni ddylai hynny fod yn syndod i neb, ond rydym yn debygol o fod mewn byd sy’n symud oddi wrth yr awydd naturiol i gydweithredu â’n cymdogion, ac unrhyw symud tuag at fyd caeedig—. A chlywsom sut y mae polisi fisâu yn ffordd ymarferol iawn o greu canlyniadau nas bwriadwyd. Ond hefyd fel lle deniadol i ddod i astudio a chael gyrfa yn y dyfodol, o bosibl, os ydych yn y grŵp elît sy’n mynd i arwain ymchwil ar gynhyrchion newydd a phob math o bethau.

Yn ail, rhaid i’r DU gael ei gweld fel un o’r prif gyrchfannau ar gyfer myfyrwyr. Nawr, yn anochel, wrth i brifysgolion yn India a Tsieina, er enghraifft, ddatblygu, byddant yn cadw llawer o’u myfyrwyr disgleiriaf ac nid yw hynny’n beth gwael. Ond bydd mwy o gystadleuaeth yn gyffredinol am y sector elît o fyfyrwyr rhyngwladol. Yn y bôn, rydym yn ail o ran y dewis o gyrchfannau ar hyn o bryd, yn ail yn unig i’r Unol Daleithiau unwaith eto, ac mae’n rhaid i ni weithio’n galed iawn i sicrhau ein bod yn cynnal hynny.

Yn drydydd, mae’n rhaid i ni fuddsoddi yn y sylfaen ymchwil. Dyna pam y mae ein prifysgolion mor eithriadol. Roedd y rhan fwyaf ohonom yma yn israddedigion ac mae’n bwysig iawn, yr addysg israddedig sy’n cael ei darparu gan ein prifysgolion gwych, ond mewn gwirionedd mae’n—. Maent yn gwneud hynny mewn gwirionedd o ganlyniad, fel effaith eilaidd ddymunol iawn, i fod ag ymchwil sy’n rhagorol. Dyna pam eu bod ar y blaen yn yr ymchwil am wybodaeth. Heb y sylfaen ymchwil, fe fyddwch yn fuan iawn yn colli’r gallu i addysgu israddedigion i lefel uchel.

Mae angen i staff a myfyrwyr gael mynediad at gyfleoedd rhyngwladol. Roeddwn yn ffodus iawn i gael astudio am flwyddyn fel myfyriwr ôl-raddedig yn Virginia ac roedd gennyf ddiddordeb arbennig pan oeddwn yno yng nghyfansoddiad America a ffederaliaeth. Nawr, er gwell neu er gwaeth, rwyf wedi ei ddefnyddio yng nghyd-destun y DU ac yn y cyd-destun Cymreig, ac mae’n debyg fy mod wedi eich diflasu chi ar yr holl faterion hynny dros y blynyddoedd, ond yn y bôn, deilliai o fy astudiaethau tramor.

Felly, yr hyn rwy’n ei ddweud—wyddoch chi, mae newidiadau addysgol a diwylliannol mawr yn digwydd yn y byd. Rwyf wedi crybwyll rhyngwladoliaeth. Y symud oddi wrth brofiadau fflangellol dau ryfel byd, ac yna adeiladu cryfder drwy ddulliau o gydweithredu’n rhyngwladol—ac roedd addysg yn allweddol i hynny, fel yr oedd adeiladu sefydliadau rhyngwladol. Y parch at dystiolaeth—. Wyddoch chi, dyma’r oleuedigaeth—wel, ar hynny y mae’n seiliedig, parch at dystiolaeth. Nid wyf am eich diflasu am y traddodiad empirig Torïaidd, ond rwy’n credu ei bod yn bwysig pennu’r hyn y gellir ei brofi, yr hyn sy’n gweithio, a chymryd y dystiolaeth a derbyn tystiolaeth, weithiau, a oedd yn groes i’ch rhagdybiaeth gychwynnol o bosibl. Yn fwy na dim, yr ymchwil am wybodaeth—yr ymchwil am wybodaeth sy’n gwella canlyniadau i bobl ac sydd wedi arwain at y datblygiadau mwyaf rhyfeddol, a llawer ohonynt na ellid eu rhagweld, ond a ddigwyddodd o ganlyniad i’r wreichionen naturiol honno, a dyna y dylem fod yn mynd ar ei drywydd yn hytrach na slogan ddisylwedd fel ‘adfer rheolaeth’.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, Kirsty Williams.

Diolch i chi, Lywydd. A gaf fi ddechrau drwy sicrhau David Melding na fyddaf fi, yn un, byth yn diflasu ar eich defnydd o’r gair Ff—ffederaliaeth—yma yn y Siambr hon, David? A gaf fi ddiolch hefyd i Blaid Cymru am gyflwyno’r cynnig y prynhawn yma ac am y nifer fawr o gyfraniadau gwerthfawr gan yr Aelodau? Mae’r ddadl wedi rhoi cyfle i ni drafod a chydnabod rôl hanfodol bwysig y sector addysg uwch yng Nghymru.

Mae ein sefydliadau yn asedau cenedlaethol sy’n cael eu parchu’n fawr ledled y byd, ac mae’n bwysig ein bod yn rhoi amser i gydnabod y cyfraniad sylweddol y maent yn ei wneud i’n lles economaidd, cymdeithasol a diwylliannol. Rwyf wedi ymrwymo i lwyddiant lleol, cenedlaethol a rhyngwladol ein prifysgolion. Felly, y prynhawn yma, bydd y Llywodraeth yn cefnogi’r cynnig. Rwyf fi a fy nghyd-Aelodau yn Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio gydag arweinwyr prifysgolion a chymheiriaid yn Llywodraethau eraill y DU i hyrwyddo buddiannau ein sefydliadau addysg uwch yn y DU, yr UE, ac yn y cyd-destun byd-eang. Mae hyn yn cynnwys, er nad yw’n gyfyngedig i ymchwil, arloesi a symudedd myfyrwyr.

Rydym yn rhannu’r safbwyntiau a fynegwyd gan nifer o’r Aelodau yma heddiw y dylai myfyrwyr, ymchwilwyr ac academyddion barhau i allu cael mynediad at fanteision cydweithio rhyngwladol a chynlluniau cyfnewid a’r ffynonellau cyllid pwysig y mae rhaglenni’r UE yn eu darparu. Ni fydd y Llywodraeth, felly, yn cefnogi gwelliant y Ceidwadwyr, sy’n gwanychu’r ymrwymiad i fynd ar drywydd y canlyniad gorau posibl i Gymru a sefydliadau addysg uwch Cymru o’r trafodaethau Brexit sydd i ddod.

Mae addysg uwch yn rhan annatod o’n synnwyr o hunan, ein hymdeimlad o hanes ac ymchwil, a’n lle yn y byd. Mae ein prifysgolion a’n colegau yn hyfforddi ein hathrawon, ein meddygon, ein nyrsys, ein hieithyddion, ein hartistiaid a’n peirianwyr a’r rhai sy’n gallu ysbrydoli a hyfforddi eraill i gyrchu eu nodau ac i wireddu eu breuddwydion. Ond er cymaint rwy’n hyrwyddo addysg uwch yng Nghymru, mae hefyd yn ddyletswydd arnaf i herio a chymell is-gangellorion a chadeiryddion weithiau. Rwyf wedi siarad o’r blaen am yr angen i’n sefydliadau gydnabod eu cenhadaeth ddinesig a’u pwysigrwydd i gymdeithas. Rwyf am iddynt adfer eu rolau fel stiwardiaid cymuned, dinas a gwlad. Dylent berthyn i’w hardal ac i’w pobl. O’r stiwardiaeth hon y bydd prifysgolion yn cyflawni eu rolau a’u cyfrifoldebau cenedlaethol, dinesig a rhyngwladol a’n gwaith ni felly, fel Llywodraeth, yw rhannu’r risgiau a’r manteision sy’n deillio o fuddsoddi, diwygio polisi ac anghenion sgiliau yn y dyfodol.

Nawr, mae yna lawer o heriau eraill yn wynebu’r sector, ond maent yn debyg i’r sectorau allweddol eraill sy’n wynebu’r ansicrwydd yn sgil Brexit, y dull marchnadeiddio a ffefrir gan y Llywodraeth yn Lloegr, a thueddiadau economaidd a chymdeithasol ehangach. Wrth gwrs, mae yna hefyd lawer o gyfleoedd, a bydd ein hymateb i Diamond yn cyflwyno cyfundrefn ariannu sefydlog a chynaliadwy a system eang o gymorth i fyfyrwyr a fydd y gyntaf o’i bath yn y DU ac o bosibl, y gyntaf yn Ewrop. Rwyf hefyd yn ystyried yr adroddiad ar systemau addysg a hyfforddiant ôl-orfodol yng Nghymru a gyflwynwyd gan yr Athro Hazelkorn y llynedd. Rwy’n bwriadu cyhoeddi ymateb Llywodraeth Cymru i’r adroddiad yn fuan.

Mae’r bleidlais i adael yr UE yn cyflwyno heriau penodol i’r sector addysg uwch, ac nid yw popeth o fewn pwerau Llywodraeth Cymru. Felly, ychydig cyn y Nadolig, cynhaliodd y Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth a minnau gyfarfod gyda’r pedwar Gweinidog addysg uwch ar draws gweinyddiaethau’r DU. Er bod pob un ohonom yn cynrychioli gwahanol Lywodraethau, gwledydd, a phleidiau gwleidyddol yn wir, rwy’n falch o ddweud ein bod wedi gallu dod o hyd i dir cyffredin, yn enwedig ar faterion rhyngwladol yn ymwneud ag addysg uwch. Rwy’n awyddus i ddatblygu cydweithredu ar lefel y DU gyfan fel hyn a’r modd y gall pob Llywodraeth weithio gyda’i gilydd a chyda’n sectorau. Rwy’n hyderus y gallwn gynorthwyo ein prifysgolion yn well wedyn i barhau â chysylltiadau a chyfleoedd ar draws y DU a chyda phartneriaid yn yr Undeb Ewropeaidd, yn ogystal â meithrin cysylltiadau a chyfleoedd newydd.

Fel y dywedwyd y prynhawn yma, mae’n hanfodol cofio bod ein prifysgolion yn gweithredu mewn sector rhyngwladol tra chystadleuol. Mae sefydliadau ledled y DU, Ewrop, ac o amgylch y byd yn cystadlu am fyfyrwyr, staff a chyfleoedd ymchwil. Felly, wrth i ni barhau i hyrwyddo a diogelu sefydlogrwydd a chynaliadwyedd ein sector, rhaid i Lywodraeth y DU hefyd—rhaid iddynt—gydnabod, er eu bod yn treulio’r mwyafrif llethol o’u hamser addysg uwch yn meddwl am Loegr a materion Seisnig, fod ganddynt gyfrifoldeb ledled y DU hefyd mewn perthynas â materion rhyngwladol ac ariannu ymchwil. Mae angen i bedair llywodraeth y DU gydweithio ar faterion o’r fath, sy’n tanlinellu ymhellach yr angen am gynrychiolaeth ar draws y DU ar fwrdd newydd Ymchwil ac Arloesedd y Deyrnas Unedig. Yn syml iawn, nid yw’n gwneud synnwyr i’n gwlad droi cefn ar y cyfleoedd ariannu a gyflwynwyd gan Horizon 2020. Ni yw’r wlad sy’n derbyn fwyaf o’r cronfeydd hynny ar ôl yr Almaen, ac fe gofiwn hefyd pa mor bwysig y mae cronfeydd strwythurol wedi bod i’r sector addysg uwch yng Nghymru.

Nawr, roedd y rhai a ymgyrchodd dros adael yr UE, a’r rhai a gafodd eu perswadio gan yr ymgyrch honno, yn gwneud hynny ar yr addewid na fyddai er anfantais i Gymru, ac rwy’n credu bod gennym hawl i bob ceiniog o arian y cronfeydd strwythurol sydd wedi dod i’r wlad hon ac sydd wedi cynorthwyo ein sefydliadau yng Nghymru i fod yr hyn ydynt heddiw.

Mae’r cynnig heddiw yn cydnabod: yn gyntaf, pa mor bwysig yw hi i’n sefydliadau addysg uwch yng Nghymru gymryd rhan yn rhaglenni’r UE a chael cyllid o’r UE, yn ogystal â phwysigrwydd myfyrwyr a staff rhyngwladol; ac yn ail, cyfrifoldeb Llywodraeth y DU am sicrhau nad yw’r sector addysg uwch yn cael ei niweidio o ganlyniad i’w hymagwedd at bolisi mewnfudo a’r UE.

Gadewch i mi fod yn gwbl glir, Lywydd: mae Cymru yn croesawu myfyrwyr a staff o bob rhan o Ewrop ac ar draws y byd. Mae ein prifysgolion a’n cymunedau yn elwa o’r amrywiaeth honno, a’r egni hwnnw. Mae ein myfyrwyr ein hunain yn elwa ar gyfleoedd fel Erasmus sydd wedi gadael iddynt rannu eu profiadau ar draws Ewrop. Byddaf fi a’r Llywodraeth hon yn gwneud popeth a allwn i gefnogi dyfodol cyfleoedd ac ymagwedd agored o’r fath yn y sector. Mae’n warthus nad oes cyfleoedd fisa ar ôl gwaith wedi bod ar gael i fwy na phedwar lle yn Lloegr heb unrhyw ymgynghori naill ai â’r Llywodraeth hon na Llywodraeth yr Alban. Rhaid tynnu niferoedd myfyrwyr o’r ffigurau mewnfudo ac ymfudo, ac ni ddylid cysylltu fisâu â’r fframwaith rhagoriaeth addysgu sydd ar y ffordd. Buasai’n drychinebus.

Mae’r cynnig yn nodi meysydd pwysig lle y mae prifysgolion angen i Lywodraeth y DU roi camau ar waith a fydd yn diogelu cynaladwyedd y sector yn y dyfodol. Gall Llywodraeth Cymru gefnogi’r achos hwnnw a chefnogi’r cynnig. Diolch.

Galwaf ar Llyr Gruffydd i ymateb i’r ddadl.

Diolch yn fawr, Lywydd. A gaf i ddiolch i bawb sydd wedi cyfrannu i’r ddadl? Rydw i’n credu bod nifer o’r cyfranwyr wedi adlewyrchu pwysigrwydd y pwnc sydd o dan sylw, ac wrth gwrs consyrn nifer ohonom ni ynglŷn â’r effaith posib fydd ar sefydliadau addysg uwch yng Nghymru, addysg bellach hefyd wrth gwrs, fel sydd wedi ei gyfeirio ato, a’r economi yn ehangach. Fe wnes i fethu â chyfeirio yn fy sylwadau agoriadol at welliant y Ceidwadwyr. Ni fyddwn ni yn cefnogi’r gwelliant am y rheswm sydd eisoes wedi cael ei awgrymu: mae’n gwanhau’r cynnig gwreiddiol. Buaswn i, wrth gwrs, yn dadlau bod y cynnig gwreiddiol yn well na’r gwelliant sydd wedi cael ei roi gerbron.

Fe gyfeiriodd Darren Millar at ffynonellau ymchwil y tu hwnt i Horizon 2020, ac mae hynny’n bwynt digon teg, wrth gwrs. Mae yna ffynonellau amgen y tu hwnt i ariannu Ewropeaidd, ond y gwir yw bod sefydliadau ‘post-92’, fel y maent yn cael eu galw, yn fwy dibynnol ar ariannu Ewropeaidd, efallai, na rhai o’r sefydliadau eraill. Mae’n nhw’n fwy ‘exposed’ i’r risg sydd yn dod yn sgil peryglu dyfodol ariannu Undeb Ewropeaidd. Yr hyn sydd angen, felly, wrth gwrs, yw buddsoddi. Os ydy’r pres yna’n mynd i gael ei golli, mae angen datblygu ffynonellau incwm amgen, ac mae angen buddsoddiad i wneud hynny, wrth gwrs. Yn yr hinsawdd sydd gennym ni ar hyn o bryd yn y sector yma o doriadau a thanariannu ac yn y blaen, mae ffeindio’r ffynhonnell honno yn dipyn o her. Mae un prifysgol wedi ei ddisgrifio fel yr angen i gael rhyw fath o ‘bridging loan’ er mwyn gallu buddsoddi i ddatblygu, ac mae’n bosib y dylai Llywodraeth Cymru—o gymryd sylwadau Ysgrifennydd y Cabinet ynglŷn â rôl Llywodraeth y Deyrnas Unedig i edrych y tu hwnt i’r sefyllfa yn Lloegr—fod yn ystyried cyfrannu i’r perwyl yna.

Nid af ar ôl pwyntiau a wnaethpwyd gan bob cyfrannwr, ond fe wnaeth Simon Thomas ein hatgoffa ni bod un swydd yn cael ei greu am bob tri myfyriwr o du hwnt i’r Undeb Ewropeaidd yng Nghymru, a bod un swydd am bob pum myfyriwr o’r Undeb Ewropeaidd. Ond nid dim ond y cyfraniad economaidd—ac wrth gwrs mae hwnnw’n gyfraniad sylweddol—ond y cyfraniad deallusol hefyd, fel yr atgoffodd e ni, o safbwynt y myfyrwyr yma’n dod â’u profiadau gwahanol, eu persbectif gwahanol ac yn y blaen.

Mi awgrymodd Michelle Brown y dylai prifysgolion daflu eu rhwydi yn ehangach. Wrth gwrs, mae’n anodd iawn gwneud hynny pan fo Llywodraeth San Steffan yn cyfyngu ar y niferoedd sy’n cael dod, felly nid wyf i’n siŵr iawn sut mae modd cysoni hynny. Mi oedd Huw Irranca-Davies hefyd yn berffaith iawn i’n hatgoffa ni nad dim ond staff academaidd yr ydym ni’n sôn amdanyn nhw pan ydym ni’n sôn am staff rhyngwladol. Mae yna garfan bwysig iawn sydd, wrth gwrs, yn gwneud cyfraniad mewn ffordd arall hefyd.

Wrth baratoi ar gyfer y ddadl yma, mi wnes i ddarganfod bod Prifysgol Bangor, er enghraifft, ymhlith y 100 prifysgol mwyaf rhyngwladol yn y byd, yn ôl y ‘Times Higher Education’. [Torri ar draws.] ‘Wrth gwrs, wrth gwrs’ medd un neu ddau yn fan hyn. Ie, wel, pam ddim, yn sicr? Mae Prifysgol Metropolitan Caerdydd ar y brig o holl brifysgolion Prydain pan mae’n dod i ddarparu cefnogaeth i fyfyrwyr rhyngwladol yn y flwyddyn ddiwethaf yma ac, yn wir, ar bum achlysur yn flaenorol. Rwy’n siŵr bod gan bob prifysgol ei stori ei hun i’w ddweud o ran niferoedd myfyrwyr o’r Undeb Ewropeaidd a thu hwnt, eu cyfraniad nhw, ariannu Ewropeaidd, manteision symudoledd myfyrwyr a manteision i ymchwil a datblygu ac yn y blaen ac yn y blaen.

Ond ar y pwynt yma, yn y cylch ymgeisio i brifysgolion, rydw i’n gwybod am un brifysgol yng Nghymru lle mae ceisiadau gan fyfyrwyr o’r Undeb Ewropeaidd ar hyn o bryd lawr 32 y cant—32 y cant; traean. Nawr, beth mae hynny’n ei ddweud wrthym ni am effaith Brexit ar addysg uwch yng Nghymru? Beth mae hynny’n ei ddweud wrthym ni am beth sy’n rhaid inni ei wneud i sicrhau bod y manteision yr ydym ni’n eu cael o’r berthynas ryngwladol sydd gennym ni ar hyn o bryd yn parhau ac yn wir yn cael eu cryfhau? Beth mae hynny’n ei ddweud wrthym ni ynglŷn â’r angen—gobeithio y byddwch chi’n cytuno—i gefnogi’r cynnig yma’r prynhawn yma?

Y cwestiwn yw a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais o dan yr eitem yma, felly, tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.