A gaf i ymuno â Simon Thomas a David Melding i groesawu'r ddadl hon? Mae'r amgylchedd y mae pobl yn byw ynddo yn hynod o bwysig iddyn nhw. Mae cyflwr ein hamgylchedd yn bwysig ar gyfer sut yr ydym yn byw nawr a’r etifeddiaeth y byddwn yn ei gadael i genedlaethau'r dyfodol. Er bod Brexit yn dominyddu trafodaethau’r Cynulliad, cyflwr yr amgylchedd y mae fy etholwyr i yn sôn amdano wrthyf i—nid dim ond mewn cymorthfeydd, ond pan fyddaf yn cerdded i lawr y ffordd, yn mynd i fy siopau lleol, yn yr archfarchnad, yn y clwb ac ar y maes chwarae. Cyflwr yr amgylchedd maen nhw’n sôn amdano. Bydd pobl yn aml yn tynnu fy sylw pan fydd pethau wedi cael eu gollwng, pan fo baw cŵn ac amrywiaeth helaeth o bethau eraill. Dyna, mewn gwirionedd, yw’r pryderon—sbwriel, tipio anghyfreithlon, gall fod yn sŵn, yn enwedig pan fydd pobl yn gwneud hynny yn hwyr yn y nos. Mae canclwm yn fy etholaeth i, sy'n creu problem enfawr nad oes gan bawb yr anfantais o fod ag ef.

Tai gwag tymor hir ac eiddo gwag—adeiladau sydd wedi cael eu gadael nes eu bod yn disgyn i lawr. A fyddech chi'n hoffi byw drws nesaf i dŷ a oedd wedi cael ei adael yn wag am 10 neu 15 mlynedd, gyda gordyfiant, yn ôl pob tebyg, o bryd bynnag y gadawyd y tai hynny yn wag dros y 10 neu 15 mlynedd diwethaf? Baw cŵn, sy’n broblem fythol—er gwaethaf gwaith caled cyngor Abertawe, sydd wedi gwneud gwaith rhagorol o ran cael biniau baw cŵn, rwyf yn aml yn poeni na all cŵn ddarllen yn dda iawn a’u bod yn methu â rhoi eu llanast yn y biniau, ac mae’n amlwg nad yw eu perchnogion yn gallu darllen o gwbl. Ac wedyn ansawdd yr aer.

Dechreuaf gydag un o straeon llwyddiant mawr y blynyddoedd diwethaf—ailgylchu a’r gostyngiad mewn tirlenwi. Yn ôl ffigurau a welais yn ddiweddar, mae gostyngiad o dros 70 y cant wedi bod yn y gwastraff a anfonir i safleoedd tirlenwi gan awdurdodau lleol o’i gymharu â phan oedd hynny ar ei anterth. Mae Llywodraeth Lafur Cymru, a'r rhan fwyaf o fy etholwyr i, a minnau eisiau gweld Cymru ddiwastraff. Ni fydd hynny'n bosibl oherwydd bydd gennych bob amser rywfaint o wastraff gweddilliol, ond mae angen i ni symud tuag at cyn lleied o wastraff ag y gallwn mewn gwirionedd. Mae cenedl ddiwastraff yn uchelgais gwych. Mae cyfraddau ailgylchu wedi cynyddu'n fwy nag mewn unrhyw le arall ledled y DU yn ystod y degawd diwethaf, ac mae Cymru bellach yn arwain y DU o ran ailgylchu gwastraff trefol. Pe byddem yn wlad ar ein pennau ein hunain, byddem yn bedwerydd yn yr Undeb Ewropeaidd.

Dylai llawer o'r clod am hyn fynd i awdurdodau lleol—eu harweinwyr cyngor sy’n ei hyrwyddo, a'r rhai hynny sy'n gweithio ym maes sbwriel ac ailgylchu sy'n gwneud iddo ddigwydd. Mae problem troseddau gwastraff—neu dipio anghyfreithlon, fel y caiff ei alw gan amlaf—yn gost sylweddol i awdurdodau lleol. Yn anffodus, mae pobl sy’n tipio’n anghyfreithlon yn mynd i rai o'r lleoedd mwyaf anhygyrch—i lawr lonydd bach ac ati—sydd hefyd yn creu problem enfawr i’w gasglu wedyn. Gallai fod yn beryglus i'r amgylchedd, gallai fygwth iechyd pobl, gallai hefyd fod yn beryglus i anifeiliaid, ond mae bob amser yn hyll—ble bynnag y mae, mae’n hyll—pa un a yw'n beryglus ai peidio, mae'n hyll ac mae'n broblem. Rwyf bob amser yn gofyn y cwestiwn, ‘A fyddwn i'n hoffi byw mewn ardal lle caiff gwastraff sylweddol ei daflu?’ Os mai fy ateb i yw ‘na’, mae'n rhaid mai 'na' fyddai ateb gweddill fy etholwyr hefyd.

Mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi defnyddio pwerau newydd i gryfhau gallu Cyfoeth Naturiol Cymru i gymryd camau cyflymach a mwy effeithiol i fynd i'r afael â’r gyfran fach iawn o weithredwyr anghyfreithlon sy’n perfformio’n wael yn y diwydiant gwastraff. Rydym yn edrych ar y Bil presennol sydd ar ei daith drwy’r Cynulliad, a bydd hwnnw, gobeithio, gydag awgrymiadau gan y Gweinidog, Mark Drakeford, yn golygu bod pobl sydd yn sefydlu eu safleoedd anghyfreithlon eu hunain yn gorfod talu ddwywaith, a dylai hynny roi diwedd ar y mater.

Mae tipio anghyfreithlon yn bla ar gymunedau. Ni ellir cyflwyno dirwy cosb benodedig yn ddigon cyflym yn fy marn i. Dal pobl a rhoi dirwy iddyn nhw, yn hytrach na gorfod mynd drwy'r broses gyfan o fynd â nhw i'r llys. Gadewch i ni gael dirwy cosb benodedig. Gadewch i ni ddal y tipwyr anghyfreithlon hyn. Nid dim ond pobl yn dympio ambell i fag yw hyn—weithiau mae'r tipio anghyfreithlon wedi’i drefnu pan fo llwythi lori yn cael eu dympio, yn aml mewn ardaloedd lle nad oes llawer iawn o dai o'u cwmpas, lle y mae pobl yn ceisio osgoi talu pris i gael gwared ar y gwastraff sydd ganddyn nhw.

Rwyf am ymuno â phawb arall yn awr drwy sôn am dagfeydd traffig, allyriadau carbon a chyflwr yr aer. Effeithir ar rai cymunedau, fel Hafod yn Abertawe, gan lefelau uchel o lygredd o drafnidiaeth ffyrdd. Mae'n bwysig bod Llywodraeth Cymru yn gweithio gydag awdurdodau lleol i'w helpu i weithredu eu cyfrifoldebau rheoli ansawdd aer lleol, ac i dargedu ardaloedd sy’n achosi problemau drwy gynlluniau gweithredu ar ansawdd aer lleol. Weithiau, gellir cyflawni hyn drwy gael mwy o bobl i gerdded a beicio. Ar adegau eraill, mae angen ffordd osgoi arnom er mwyn sicrhau nad yw ceir yn llonydd neu'n symud yn araf drwy ein cymunedau. Ceir prif ffyrdd—mae ffordd Castell-nedd sy’n mynd trwy Hafod yn brif ffordd—lle mae traffig yn symud yn araf ac sydd mewn cwm lle y mae’r aer yn symud yn y fath fodd fel bo’r gronynnau yn cael eu cadw’n agos at y ddaear. Mae yna rai pobl a fydd yn dweud nad ffordd ychwanegol yw'r ateb. Wel, rwy’n croesawu ffordd ddosbarthu Morfa sy’n agor yn fuan, ac a fydd yn lleihau traffig yn yr Hafod. I'r rhai hynny nad ydyn nhw’n credu mewn gwaith ffordd o'r fath, dyma ddau awgrym: ceisiwch fyw yno a gofyn i'r bobl sydd yn byw yno. Nid ffyrdd newydd yw'r ateb ym mhob man, ond ni ellir eu diystyru fel dewis.

Yn olaf, fel rhywun a aned ac a dreuliodd ei fywyd cynnar yng nghwm isaf Abertawe pan allai fod wedi cael ei ddefnyddio ar gyfer unrhyw ffilm a oedd eisiau dangos tirwedd drefol wedi’i chreithio gan ddiwydiant, rwyf eisiau gadael gwell amgylchedd i’m plant.