Diolch i chi, bawb, am gymryd rhan yn y ddadl hon. Rwy’n falch o gymryd rhan hefyd. Rwy’n credu ei bod yn mynd i fod yn ddadl eithaf meddylgar ynglŷn â sut rydym eisiau i’r Gymru drefol edrych, nid yn unig yn llythrennol, ond yn athronyddol yn ogystal, gan fod hyn yn ymwneud yn helaeth iawn â lle’r dinesydd wrth gynllunio ein hamgylchedd.

Er fy mod yn awyddus i siarad yn uniongyrchol am y cynnig heddiw, yn gyntaf roeddwn am gyfeirio at y ddadl ddoe a’r cyfraniadau a wnaed ar ansawdd aer, yn syml oherwydd fy mod am atgyfnerthu pwynt a wnaed am ewyllys gwleidyddol. Soniodd David Melding yn ei gyfraniad agoriadol am y fframweithiau, ond hyn a hyn yn unig y gall fframweithiau ei wneud, a heb ewyllys gwleidyddol, ni fydd syniadau da iawn yn digwydd. Rwyf am roi’r enghraifft hon yn unig: efallai y bydd yr Aelodau’n cofio fy mhrotestiadau ynglŷn â’r aer brwnt sy’n dod o dro i dro i mewn drwy ffenestr fy ystafell wely wrth iddo groesi bae Abertawe. Mae yna rai boreau pan wyf yn teimlo fel band teyrnged Emily Brontë, mae’n rhaid i mi gyfaddef. Ond mae’r un aer brwnt yn amgylchynu ein hadeilad prifysgol newydd gogoneddus yn Jersey Marine. Mae’n effeithio ar ein hatyniad twristiaeth byd-eang: arfordir gwych de Cymru. Yr un mwrllwch, yn y bôn, ag sy’n cripian ar draws ein llwybrau beicio glan môr. Mae’n cymysgu â mygdarth egsôst pan wyf yn eistedd yno yn y traffig yn chwarae cysylltu’r dotiau gyda’r nifer helaeth o oleuadau traffig sydd i’w gweld yn bla ynghanol dinas Abertawe. Nid yw hyn yn gwneud unrhyw beth i ennyn bywyd yn yr arwyddion dargyfeirio nowcaster hynny a gostiodd £100,000 i bawb ohonom i’n helpu i osgoi ardaloedd o lygredd uchel. Maent yn dal i weithredu fel fawr ddim mwy na cherfluniau braidd yn ddiflas ar ochr y ffordd.

Felly, pan ddywedodd Simon Thomas ddoe fod gwir angen i’r Llywodraethau fod o ddifrif ynglŷn â’u cyfrifoldebau gorfodi rheoliadau amgylcheddol, roedd yn llygad ei le. Nid pethau tebyg i’r nowcasters yw’r cyfleoedd gorfodi—pethau addurniadol yn unig ar ochr y ffordd. Nid yw’n ymwneud yn llwyr â rheoleiddio ychwaith. Rwy’n credu y byddai’n gamgymeriad i fychanu’r cyfleoedd—cyfrifoldebau, hyd yn oed—i’n dinasyddion, ac nid yn unig o ran pethau fel ailgylchu, fel yr ailadroddwyd gennym yma yr wythnos diwethaf, ond o ran y cynlluniau gwella amwynderau fel y nodir yn y cynnig, ac fel y mae David a Jeremy wedi crybwyll. Mae’n wythnos pan fuom yn trafod y gwahaniaeth rhwng pobl ac uchelfreintiau a’r Senedd a’r Weithrediaeth, ond ni allwn fynd ati i fynnu’r hawl i gael ein clywed os nad ydym yn barod hefyd i fod o ddifrif ynglŷn â’n cyfrifoldeb i wneud hynny.

Rwy’n credu bod yna ddadl arall i’w chael yma ynglŷn â beth yw ymgynghori, ond mae’n rhan o gwestiwn llawer mwy y mae’r ddadl hon yn cyffwrdd ag ef, am ymgysylltu â dinasyddion fel porth i gyfranogiad dinasyddion. A ydym wedi cael ein magu fel poblogaeth i feddwl bod ein hamgylchedd yn gyfrifoldeb i rywun arall? A ydym wedi cael ein magu i feddwl y dylem wneud rhywbeth am y peth? Ai gwaith rhywun arall yw poeni am y peth? A ydym wedi cyrraedd cam lle nad yw ein dinasyddion yn hyderus fod ein syniadau’n werthfawr neu’n berthnasol neu’n ddylanwadol?

Rwy’n credu ei bod yn werth cofio mai’r athroniaeth sy’n sail i gais dinas diwylliant Abertawe oedd y byddai’n helpu i newid y ffordd rydym yn meddwl am ein hamgylchedd a’n cymunedau, a’u gwneud yn rhan o fynd i’r afael â phroblemau yn hytrach na rhoi’r gorau i’r problemau hynny a gadael iddynt gael eu datrys gan gynghorau. Rwy’n meddwl bod y morlyn llanw ym mae Abertawe yn enghraifft dda o’r hyn rwy’n siarad amdano. Mae’r ewyllys gwleidyddol wedi cael ei gryfhau, nid yn unig gan ddadleuon academaidd ond drwy greu dadleuwyr o’r bobl sy’n byw yn lleol—eu cael i feddwl am syniad mawr newydd mewn maes polisi eithaf cymhleth a chredu eu bod yn ddigon grymus, yn ddigon dewr a digon hyderus i helpu i wneud y newid gweledigaethol hwn. Gall yr un peth yn sicr fod yn wir am geir trydan maes o law, David.

Rwy’n meddwl y gallai’r cynnig hwn, sy’n awgrymu bod y cysyniad o ddinas-ranbarth yn ganolog i adfywio, fod yn gywir yn sicr, ond rwy’n meddwl y gallai’r ddau gais yng Nghymru ddysgu un neu ddau o bethau o stori’r morlyn ynglŷn â dod â dinasyddion i mewn i ganol newid gweledigaethol. Gall y newid gweledigaethol hwnnw fod yn seiliedig i raddau helaeth yn y gymdogaeth, wrth gwrs. Deallaf fod Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi adroddiad tai yn fuan. Os nad yw’n sôn am wneud dinasyddion yn rhan o bolisi tai drwy eu hannog i feddwl sut y byddant yn cynllunio ar gyfer eu hanghenion gydol oes yna byddaf yn siomedig. Fe gymhwysaf yr un peth i gynllunio canol trefi, os mynnwch. Mae rhai o’r cynlluniau Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid yn fy rhanbarth yn adlewyrchu elfennau o hyn. Nid ymwneud â chartrefi cychwynnol fforddiadwy ar y stryd fawr yn unig a wnânt heb fod unman i fynd wedyn. Ystyriwyd bywydau go iawn, eiddo rhent canolradd, yn ogystal ag eiddo llai o faint hygyrch i symud iddo, fel y gall pobl ddod o hyd i gartrefi newydd yn ddiweddarach mewn bywyd mewn cymuned gyfarwydd, gan ryddhau eiddo mwy o faint i alluogi teuluoedd newydd i ddod i mewn, gan ailfywiogi cydlyniant cymunedol ac wrth gwrs, annog cyfranogwyr newydd yn yr economi leol.

Ond yn syth pan fyddaf yn meddwl bod gwir anghenion bodau dynol go iawn yn dechrau dod yn weladwy iawn wrth galon syniad mawr trawsnewidiol, daw yn erbyn offeryn di-awch cynlluniau datblygu lleol sy’n cael eu gyrru gan dargedau. Efallai nad yw’r dinesydd yn ddigon grymus eto i wneud yr holl newidiadau gweledigaethol pan fo casglwyr data datblygu polisi’r Llywodraeth yn ddall i’r data pwysig sy’n bendant yn ganolog i lywio ewyllys gwleidyddol. Diolch.