7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am hawliau pori ar dir comin? OAQ(5)0099(ERA)

Diolch. Mae tir comin a reolir yn dda yn darparu manteision economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol sylweddol i bobl Cymru. Mae hawliau pori yn rhan bwysig o’r drefn reoli ar dir comin. Mae Deddf Tiroedd Comin 2006, sydd mewn grym yma ar hyn o bryd, yn darparu proses sefydledig ar gyfer sicrhau eu bod yn cael eu gwarchod.

Dywed swyddogion cynllunio o Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili wrthyf mai mater preifat i’r partïon â diddordeb yw anghydfodau dros hawliau pori. Mae’r awdurdod lleol yn cadw cofrestr o dir comin a meysydd pentref, ond nid oes ganddo bwerau statudol i warchod neu orfodi hawl unigolyn i bori anifeiliaid ar dir comin, yn ôl yr hyn a ddywedant wrthyf. Dywed yr awdurdod lleol y dylid datrys unrhyw anghydfodau o’r fath drwy gyngor cyfreithiol.

Rwyf wedi bod yn gweithio ar achos un o fy etholwyr ac un o etholwyr Andrew R.T. Davies, yn yr ardal honno, ill dau’n ffermwyr, sy’n dymuno pori anifeiliaid ar dir comin ond yn wynebu rhwystrau go anodd rhag gwneud hynny. Gall ceisio cyngor cyfreithiol fod yn gostus a chymryd llawer o amser, ac yn rhwystr—yn rhwystr pur—i nifer ohonynt. A all Ysgrifennydd y Cabinet, felly, sicrhau bod y canllawiau’n glir, er mwyn lleihau’r angen i roi camau cyfreithiol ar waith, ac os oes angen, a allai benderfynu tybed a fyddai’n briodol diweddaru’r cyngor cyfredol mewn perthynas â’r mater hwn?

Gallaf, rwy’n fwy na pharod i edrych ar hynny. Gwn ein bod wedi gohebu ar y mater hwn, a buaswn yn fwy na pharod i edrych ar hynny hefyd i weld a oes unrhyw beth arall y gallwn ei wneud. Ond byddaf yn edrych ar y canllawiau, ac os oes angen eu diweddaru, rydym yn fwy na pharod i wneud hynny.

Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf fi ategu sylwadau Hefin? Mae’r ddau ohonom wedi bod yn ymdrin â mater penodol mewn perthynas â chomin Eglwysilan, ond mewn sawl rhan o Gymru, ceir darnau enfawr o dir lle y mae hawliau wedi cronni dros nifer o flynyddoedd—dros nifer o ganrifoedd mewn gwirionedd. Wrth i bwysau gynyddu, yn enwedig pwysau trefol ar diroedd comin trefol, mae yna broblemau go iawn bellach ynglŷn â’r hyn oedd yn ddefnydd traddodiadol o’r tiroedd comin gan ffermwyr a phorwyr yn yr ardal. Gyda newid teitl arglwydd y faenor, mae pobl yn ceisio arfer hawliau nad oes ganddynt er eu bod yn berchen ar deitl arglwydd y faenor. Buaswn yn ddiolchgar pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet gyflwyno datganiad i ddangos pa lefelau o gefnogaeth sydd yno i amddiffyn hawliau sydd wedi cronni dros sawl blwyddyn, ac i warchod defnydd traddodiadol o’r tiroedd comin hyn fel y gellir parhau i’w mwynhau, nid yn unig gan borwyr, ond gan y bobl sy’n byw yn agos iawn atynt, ac fel bod modd rhoi’r bygythiadau a wnaed yn ystod yr wythnosau a’r misoedd diwethaf i’r naill ochr.

Mae fy swyddogion yn gwneud gwaith sylweddol ar hyn o bryd mewn perthynas â’r Ddeddf Tiroedd Comin, felly byddaf yn sicr yn edrych ar y pwynt penodol hwnnw, ac os yw’n briodol, byddaf yn cyhoeddi datganiad.