2. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau amgylchedd dysgu corfforol hygyrch a chynhwysol i blant ag awtistiaeth? OAQ(5)0089(EDU)

Mae amgylchedd dysgu ffisegol hygyrch a chynhwysol yn hanfodol ar gyfer pob dysgwr, gan gynnwys dysgwyr ag awtistiaeth. Trwy’r rhaglen addysg ac ysgolion ar gyfer yr 21ain ganrif, rydym yn buddsoddi £1.4 biliwn dros y cyfnod o bum mlynedd a ddaw i ben yn 2019 mewn ysgolion a cholegau ledled Cymru. Bydd y rhain yn cynnwys cyfleusterau arbenigol i blant ag awtistiaeth.

Diolch i’r Gweinidog am y cwestiwn hwnnw a hoffwn ei ganmol am ei waith ar y Bil Anghenion Dysgu Ychwanegol a’r Tribiwnlys Addysg (Cymru), y gwn y bydd pawb ohonom yn gobeithio ei weld yn arwain at ganlyniadau a phrofiadau gwell i blant ag awtistiaeth ar eu taith ysgol. Gwn ei fod yn rhannu fy synnwyr o flaenoriaeth ynglŷn â sicrhau bod yr amgylchedd ffisegol mewn ysgolion hefyd yn addas ar gyfer plant ag awtistiaeth. Datblygodd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru raglen, Dysgu gydag Awtistiaeth, sy’n pennu meini prawf ar gyfer yr ystad ysgolion i’w gwneud yn fwy hygyrch i blant ag awtistiaeth. I ba raddau y mae’r canllawiau’n cael eu dilyn gan ysgolion yn gyffredinol ac i’r graddau nad ydynt yn cael eu dilyn, a oes unrhyw beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i fynnu hynny?

Diolch yn fawr iawn. Gwn fod gan yr Aelod ddiddordeb mawr iawn yn y materion hyn ac mae wedi gwneud cryn dipyn o waith yn y maes. Rwy’n meddwl bod pob un ohonom yn ymwybodol o ymrwymiad yr Aelod i’r agenda hon. Os caf ddweud, o ran y rhaglen ysgolion 21ain ganrif, mae hon yn rhaglen sy’n cael ei chyflwyno mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol ac mae gan awdurdodau lleol ganllawiau technegol i sicrhau bod yna amgylchedd dysgu priodol ar gyfer pob ysgol. Mae’n ystyried dysgwyr a disgyblion a’u holl anghenion, gan gynnwys disgyblion ag anhwylder ar y sbectrwm awtistig.

Yn ogystal â hyn, bydd Estyn yn ystyried amgylchedd yr ysgol ac a yw’r ysgol yn gallu diwallu angenion disgyblion yn ffisegol ac a wneir defnydd da o adnoddau arbenigol hefyd i ddiwallu anghenion y disgyblion. Felly, drwy’r modd y caiff ystad newydd ei chynllunio, ei dylunio a’i hadeiladu, rwy’n gobeithio bod y canllawiau technegol yn darparu’r math o uchelgais a ddisgrifiwyd gennych. Yna, o fewn amgylchedd yr ysgol, pan fydd Estyn yn cynnal arolwg, bydd amgylchedd yr ysgol honno’n rhan o’r arolwg ac yn amlwg, os ceir meysydd sydd angen eu gwella, bydd y Llywodraeth hon yn rhoi camau ar waith i sicrhau eu bod yn cael eu gwella ochr yn ochr â’r awdurdodau lleol. Ond gwn fod Aelodau ar draws y Siambr gyfan wedi mynegi pryderon am y materion hyn, ac os oes meysydd penodol yn peri pryder mewn ysgolion penodol, mae croeso i unrhyw Aelod ysgrifennu ataf a byddaf yn sicr yn bwrw ymlaen â hyn.

Rwyf newydd frysio draw gyda rhai o’ch cyd-Aelodau o gyfarfod y grŵp awtistiaeth trawsbleidiol yn y Pierhead. Yn ein cyfarfod diwethaf, cawsom gyflwyniad gan Brosiect Grymuso Menywod Awtistig, a oedd yn trafod y gwahanol fathau o awtistiaeth mewn menywod a merched ac yn awgrymu y dylai’r gymhareb—y gymhareb a dderbynnir o bum bachgen i un ferch—fod yn llawer agosach mewn gwirionedd. Dywedwyd wrthym fod llawer o fenywod nad ydynt yn cael diagnosis, yn cael diagnosis anghywir neu’n cael eu gadael heb gymorth, ac er bod merched awtistig yn wynebu nifer o’r un heriau â bechgyn awtistig, mae bechgyn yn ffrwydro allan a merched yn ffrwydro i mewn. Sut, felly, y byddwch chi a’ch cyd-Aelodau yn mynd i’r afael â’r broblem real iawn, fel y mae’r llwyth o waith achos sydd gennyf yn ei dystio, fod merched yn methu cael diagnosis am fod ysgolion yn nodi eu bod yn ymdopi mor dda yn yr ysgol, er gwaethaf y ffaith eu bod yn mynd adref wedyn, ac yn colli rheolaeth ac mewn llawer o achosion, yn hunan-niweidio ac yn un o fy achosion, yn ceisio cyflawni hunanladdiad hyd yn oed?

Rwy’n llawn werthfawrogi, yn deall ac yn derbyn y pwynt a wnaeth yr Aelod. Rwy’n meddwl bod llawer ohonom yn ymwybodol fod gwneud diagnosis o awtistiaeth mewn merched, yn enwedig merched iau, yn llawer anos nag mewn bechgyn. Bydd yr Aelod yn gwybod bod y cynllun gweithredu ar awtistiaeth—y diweddariad ohono—a gyhoeddwyd gan fy nghyd-Weinidog ddiwedd y llynedd yn cynnwys amserlen ar gyfer diagnosis ac mae’n cynnwys gofynion ar y gwasanaeth iechyd i sicrhau bod diagnosis yn cael ei wneud ar fyrder, ac mae hynny wedi bod yn ddiffygiol ar adegau, rwy’n cytuno. Ond os caf ddweud, o ran addysg, mae gennym y rhaglen Dysgu gydag Awtistiaeth hefyd, sy’n cael ei hariannu’n uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru, ac sy’n rhan o’n cynllun gweithredu strategol ar anhwylder ar y sbectrwm awtistig, pecyn cynhwysfawr o adnoddau ar gyfer ysgolion cynradd yn bennaf, sy’n mabwysiadu dull ymwybyddiaeth ysgol gyfan. Buaswn yn gobeithio bod cyflwyno dull ysgol gyfan yn sicrhau bod plant ag awtistiaeth yn cael yr addysg sydd ei hangen arnynt, ond bod hynny’n cael ei osod yng nghyd-destun amgylchedd sy’n gefnogol hefyd.