Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd.

Diolch yn fawr iawn. Mi gyhoeddodd y tasglu gweinidogol ar gyfer modelau cyflenwi adroddiad yr wythnos diwethaf ar yr opsiynau posib ar gyfer darpariaeth athrawon cyflenwi yn y dyfodol. Wrth gwrs, dyma’r ail adroddiad i ymddangos ar y pwnc yma mewn rhyw flwyddyn a hanner. A gaf fi ofyn faint o gynnydd y mae’r Ysgrifennydd Cabinet yn ystyried sydd wedi bod i fynd i’r afael â’r problemau ynghylch darpariaeth athrawon cyflenwi ers adroddiad gwreiddiol Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg y Cynulliad yma yn ôl yn 2015? A ydym ni’n unrhyw agosach at y lan, neu, fel y mae rhai o’r undebau ac eraill yn ei awgrymu, a ydy’r blynyddoedd diwethaf wedi cael eu gwastraffu i bob pwrpas a bod yr adroddiad yma yn enghraifft arall o fethu cyfle?

Diolch i chi, Llyr. Fel y byddwch yn gwybod, lluniwyd yr adroddiad hwn gan bobl sy’n annibynnol ar y Llywodraeth, er iddo gael ei gomisiynu gan y Llywodraeth. Os oedd partïon â diddordeb wedi gobeithio y byddai’r grŵp gorchwyl a gorffen yn llunio ateb pendant o ran cael un model cyflenwi, yna rwy’n derbyn nad yw’r adroddiad yn gwneud hynny. Wrth gyfarfod gyda chadeirydd y grŵp hwnnw, maent wedi dweud eu bod yn teimlo ei bod yn amhosibl argymell un model ar gyfer y dyfodol ar hyn o bryd. Rwy’n derbyn y bydd rhai pobl yn cael eu siomi. Mae hwn yn faes pwysig o bolisi addysg. Mae angen i ni sicrhau bod y rhai sy’n darparu gwaith cyflenwi yn cael y cymwysterau, y cymorth, y datblygiad proffesiynol parhaus a’r telerau ac amodau y maent yn eu haeddu, a byddaf yn edrych eto ar sut y gallwn wneud cynnydd yn y maes hwn.

Wel, rwy’n falch eich bod chi’n cydnabod, efallai, nad oedd yr adroddiad yn cyrraedd rhai o’r disgwyliadau oedd mas yna. Yn sicr, mae yna deimlad o rwystredigaeth fod yna 18 mis arall, o bosib, o waith yn mynd i ddigwydd cyn ein bod ni’n cyrraedd rhyw bwynt lle, efallai, y byddwn ni’n gweld gwahaniaeth gwirioneddol. Ac, wrth gwrs, rydych chi’n iawn hefyd i gydnabod bod yna bwysau cynyddol o safbwynt y ddarpariaeth, oherwydd rŷm ni’n ymwybodol, o gyfrifiad mwyaf diweddar y gweithlu addysg y llynedd, fod niferoedd yr athrawon yng Nghymru wedi disgyn yn flynyddol ers rhyw chwe mlynedd. Rŷm ni hefyd yn gwybod, dros y misoedd a’r blynyddoedd nesaf, fod yna gyfnod o gryn newid yn mynd i fod o fewn y gyfundrefn addysg yng Nghymru, gyda nifer o ddiwygiadau ar y gweill, o’r cwricwlwm, fel roeddech chi’n sôn, i ddatblygu proffesiynol ac yn y blaen. Felly, mi fydd y galwadau ar ein hathrawon ni a’r angen efallai i’w tynnu nhw mas o’r dosbarth yn cynyddu ar yr union amser pan fydd niferoedd athrawon yn lleihau. Ac yn y fath sefyllfa, mae’n anochel y bydd rhan gynyddol bwysig i athrawon cyflenwi i’w chwarae wrth gefnogi ysgolion. A gaf i ofyn, felly, sut ydych chi’n bwriadu sicrhau cyflenwad digonol o athrawon cyflenwi, nid mewn dwy flynedd neu mewn tair blynedd, ond yn y cyfnod tyngedfennol nesaf yma sydd i ddod?

Diolch i chi, Llyr. Yr hyn nad yw’r adroddiad yn ei ddangos yw ein bod yn cael anhawster i ddarparu athrawon cyflenwi. Yn ddiddorol, mae’r adroddiad yn dangos darlun o waith cyflenwi y byddai rhai pobl yn ei ystyried yn anarferol o bosibl, lle y mae nifer fawr o athrawon sy’n cael eu cyflogi ar sail cyflenwi yn gwneud hynny, nid am un, dau neu dri diwrnod dros absenoldeb neu dros ddatblygiad proffesiynol parhaus cydweithiwr, ond eu bod mewn gwirionedd yn bobl sy’n darparu gwaith cyflenwi ar sail dymhorol, am dymor cyfan neu fwy na dau dymor. Felly, mae hwn yn ddata newydd sydd gennym, sy’n dangos i ni pa mor gymhleth yw’r model cyflenwi athrawon, a bydd angen i ni ddod o hyd i fodel sydd â’r hyblygrwydd i ganiatáu ar gyfer y cyfnodau o ddiwrnod neu ddau dros absenoldeb salwch, neu’n fwy hirdymor.

A gaf fi ddweud mai ychydig bach iawn y mae cymarebau athro-disgybl wedi newid yn ystod y blynyddoedd rhwng 2010 a’r presennol, o 18 i 18.5? Felly, nid oes argyfwng ond gwyddom fod yna rai meysydd penodol lle’r ydym yn ei chael hi’n anodd recriwtio a chadw athrawon, yn enwedig mewn rhai pynciau gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg a mathemateg, ac yn enwedig yn y ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg. Bydd yn rhaid cynnwys y meysydd anodd penodol hyn mewn ateb ar gyfer athrawon cyflenwi.

Nid wyf yn meddwl fy mod i wedi defnyddio’r gair ‘creisis’, ond, yn sicr, rŷm ni’n gwybod mai rhyw 68 y cant, rwy’n meddwl, o’r targed recriwtio ysgolion cynradd sydd wedi digwydd—na, 90 y cant mewn ysgolion cynradd, 68 y cant mewn ysgolion uwchradd. Felly mae yn broblem ac mae yn storio problemau i fyny ar gyfer y blynyddoedd nesaf, ac rwy’n deall eich bod chi yn cydnabod y perig yna, wrth gwrs. Mae tua 5,000 o athrawon wedi’u rhestru fel athrawon cyflenwi gyda Chyngor y Gweithlu Addysg, ond, yn ddiddorol iawn, mae hefyd 5,000 o weithwyr cefnogi dysgu—‘learning support workers’—hefyd wedi’u rhestru fel staff cyflenwi gyda nhw, ac mae’n ymddangos i mi nad oes unrhyw ystyriaeth o’r grŵp yma wedi bod wrth edrych ar ddyfodol staff cyflenwi yng Nghymru—rhywbeth yn sicr wnaeth y tasglu, hyd y gwelaf i, ddim edrych arno fe. A oes yna berig felly fod y grŵp pwysig yma’n cael ei dan-werthfawrogi, ac a allwch chi ddweud wrthym ni sut a ble mae’r Llywodraeth yn ystyried sefyllfa gweithwyr cefnogi dysgu wrth ystyried dyfodol gwasanaethau cyflenwi?

Wel, yn sicr nid wyf yn tanbrisio cyfraniad gweithwyr cymorth dysgu i system addysg Cymru. Mae llawer o athrawon dosbarth a phenaethiaid yn dweud wrthyf na fuasai eu hysgolion yn gweithredu cystal ag y maent yn ei wneud heb allu’r unigolion hyn i helpu yn eu hysgolion, yn enwedig yn y cyfnod sylfaen. Mae’r Llywodraeth hon wedi ymrwymo i ehangu nifer y cynorthwywyr cymorth dysgu cymwysedig lefel uwch oherwydd eu bod mor werthfawr i ni. Yr wythnos diwethaf yn unig, pasiwyd y rheoliadau ar gyfer eu cofrestru gyda Chyngor y Gweithlu Addysg. Rydym yn eu hystyried yn bwysig, dyna pam rydym am iddynt fod yn broffesiwn cofrestredig, dyna pam rydym yn eu cefnogi drwy ostwng eu ffioedd cofrestru, a byddant yn rhan bwysig o’r ffordd yr ydym yn cynllunio’r gweithlu ar gyfer ein hysgolion a’n colegau yn y dyfodol.

Llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Darren Millar.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, roedd adroddiad blynyddol Estyn, a gyhoeddwyd yn ddiweddar, yn nodi bod ansawdd ac amrywioldeb ansawdd addysgu yn broblem fawr yma yng Nghymru. Yn wir, dywedodd y prif arolygydd:

‘Y ffactor pwysicaf o ran pa mor dda y mae dysgwyr yn datblygu a dysgu yw ansawdd yr addysgu. Fodd bynnag, addysgu yw un o’r agweddau gwannaf ar y ddarpariaeth yn y rhan fwyaf o sectorau.’

A allwch ddweud wrthym beth rydych yn ei wneud i fynd i’r afael â’r broblem benodol hon, a phryd y gallwn ddisgwyl gweld newid?

Diolch i chi, Darren. Roedd darllen sylwadau’r prif arolygydd ynglŷn â chysondeb addysgu rhagorol ar draws Cymru yn peri pryder. Ceir rhai addysgwyr rhagorol, ond yn rhy aml mae yna lefel o amrywioldeb nad wyf yn credu ei bod yn dderbyniol. Rwyf am i bob plentyn yng Nghymru gael mynediad at addysgu o’r safon orau ni waeth ble y maent yn astudio, ni waeth pa ysgol y maent yn ei mynychu, ni waeth ym mha ddosbarth y maent yn yr ysgol.

Beth rydym yn ei wneud? Rydych yn gwybod ein bod yn diwygio ein rhaglenni hyfforddiant cychwynnol i athrawon yn sylweddol, fel mai’r athrawon gorau posibl sy’n dod o’n prifysgolion. Yn nes ymlaen y gwanwyn hwn, byddaf yn cyhoeddi safonau addysgu newydd, safonau proffesiynol newydd, y byddwn yn disgwyl i athrawon a’u rheolwyr—penaethiaid—eu dilyn ar gyfer rheoli eu staff. Rydym yn parhau i weithio gyda’n hysgolion a’n partneriaid i wella’r cyfleoedd datblygiad proffesiynol parhaus ar gyfer athrawon sydd eisoes yn y gweithlu.

Diolch i chi am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy’n hapus gyda rhai o’r datblygiadau hynny, ond wrth gwrs, canfu’r prif arolygydd broblemau gyda mwy nag ansawdd yr addysgu a’i amrywioldeb. Canfu broblemau hefyd yn ein hunedau cyfeirio disgyblion. Dywedodd fod y ddarpariaeth mewn unedau cyfeirio disgyblion yn parhau i fod yn arbennig o wael, ac wrth gwrs, rydych chi a minnau’n gwybod bod llawer o’r unigolion mewn unedau cyfeirio disgyblion yn ddysgwyr sy’n agored i niwed. Pa gamau penodol sydd ar waith gennych i godi’r safonau mewn unedau cyfeirio disgyblion?

Diolch i chi, Darren. Nid y disgyblion sy’n mynychu’r unedau cyfeirio disgyblion yn unig sy’n rhaid i ni boeni yn eu cylch, ond yr holl blant sy’n derbyn eu haddysg heblaw yn yr ysgol. Fe fyddwch yn gwybod bod Ann Keane yn cadeirio grŵp sy’n edrych ar y ddarpariaeth i rai sy’n derbyn addysg heblaw yn yr ysgol i sicrhau y byddwn yn gweld y gwelliannau sydd eu hangen arnom i rai sy’n derbyn addysg heblaw yn yr ysgol, boed hynny mewn uned cyfeirio disgyblion neu mewn lleoliad penodol arall, ac rydym yn gweithio’n agos iawn gydag Ann i weithredu’r newidiadau y mae hi’n teimlo eu bod yn angenrheidiol.

Ar hyn o bryd rwy’n ystyried edrych ar y defnydd o grantiau amddifadedd disgyblion mewn perthynas â disgyblion mewn unedau cyfeirio disgyblion neu ddisgyblion sy’n derbyn addysg heblaw yn yr ysgol, gan edrych ar opsiynau, a allwn dargedu adnoddau ychwanegol ar gyfer addysg y plant hynny, yn ogystal â sicrhau bod darpariaeth a chanlyniadau o ansawdd ac na chyfyngir ar gyfleoedd bywyd a chyfleoedd addysgol plant drwy eu bod y tu allan i ysgol brif ffrwd, gan fod yna dystiolaeth sy’n awgrymu nad yw disgyblion a allai fynd ymlaen i gyflawni ystod eang o gymwysterau yn cael y cyfle hwnnw oherwydd bod y cwricwlwm wedi’i gyfyngu cymaint ar eu cyfer os ydynt y tu allan i’r ystafell ddosbarth brif ffrwd.

Mae’n ymwneud â mwy na’r rhai sydd mewn unedau cyfeirio disgyblion y tu allan i ysgolion prif ffrwd; mae gennym broblemau yn ein hysgolion prif ffrwd yn ogystal. Unwaith eto, roedd canfyddiadau’r prif arolygydd yn cyd-fynd yn agos iawn â chanfyddiadau’r Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr, a oedd yn dangos nad yw plant sy’n fwy abl a thalentog—y plant mwy dawnus hynny—yn cyrraedd eu potensial yn ein hysgolion prif ffrwd, ac mae’n debyg nad ydynt yn cael digon o’r gefnogaeth sydd ei hangen arnynt i ddatblygu’r potensial hwnnw. Pa gamau a roddir ar waith gennych i gefnogi’r disgyblion nad ydynt yn cael y sylw y maent yn ei haeddu ar hyn o bryd, yn enwedig y plant dawnus hynny?

Diolch i chi, Darren. Rydych yn hollol iawn; nododd y Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr ac Estyn bryderon ynglŷn â’r hyn a wnawn dros ein plant mwy abl a thalentog. Mae angen i ni sicrhau bod ein hathrawon yn meddu ar y gallu i wahaniaethu yn yr ystafell ddosbarth fel eu bod yn gallu darparu gwersi mewn modd sy’n ymestyn ein disgyblion mwy abl a thalentog.

Gan weithio’n agos gyda fy nghyd-Aelod, Gweinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes, rydym yn cefnogi rhwydwaith Seren. Y bore yma, ar ymweliad â Choleg Merthyr Tudful, cyfarfûm â nifer o bobl ifanc o Ferthyr Tudful a oedd yn astudio at Safon Uwch yn y coleg ac a oedd yn rhan o raglen Seren, pobl ifanc sydd ag uchelgais i fynd i astudio gwyddoniaeth filfeddygol neu feddygaeth yn nes ymlaen yn eu bywydau ac sy’n cael y cymorth ychwanegol sydd ei angen arnynt i wneud i’r pethau hynny ddigwydd.

Rydym hefyd wedi mireinio ein hatebolrwydd a’n mesurau perfformiad ar gyfer ysgolion. Un o ganlyniadau anfwriadol ffocws trwm ar drothwy cynwysedig lefel 2+ oedd canolbwyntio ar y disgyblion hynny a’u codi, yn ddigon teg, o radd D i radd C, ond mae hynny wedi arwain at ganlyniadau i’n perfformiad A* ac A a B. Rydym wedi newid hynny. Rydym bellach yn defnyddio sgoriau pwyntiau wedi’u capio yn ogystal â lefel 2+, fel bod rhaid i ysgolion ganolbwyntio ar sicrhau bod pob disgybl unigol yn cyrraedd eu potensial llawn.

Llefarydd UKIP, Michelle Brown.

Diolch i chi, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, cyhoeddwyd categorïau ysgolion Cymru gennych yn ddiweddar. Ni fydd categoreiddio’r ysgolion o ddefnydd oni bai bod y wybodaeth yn cael ei defnyddio’n brydlon ac yn effeithiol er mwyn helpu ysgolion i wella; fel arall, bydd plant yn parhau i ddihoeni mewn ysgolion nad ydynt yn perfformio cystal â’r safon. A ydych yn barod i roi sicrwydd personol i’r Cynulliad ac i rieni plant mewn ysgolion sydd angen cymorth, yn enwedig y rhai yn y categori coch, y byddwch yn cymryd cyfrifoldeb personol am gefnogi a chynorthwyo’r ysgolion hynny i godi i statws gwyrdd?

Diolch am y cwestiwn hwnnw. Mae’r newyddion da yn sgil cyhoeddi’r data categoreiddio ysgolion yr wythnos diwethaf yn dangos bod nifer yr ysgolion sy’n symud allan o’r categori coch yn gwella. Mae gennym lai o ysgolion yn y categori coch nag erioed o’r blaen, a deillia hynny o waith caled ac ymroddiad penaethiaid, athrawon dosbarth unigol, a chyrff llywodraethu sy’n cefnogi’r ysgolion hyn, yn ogystal â’n gwasanaethau gwella rhanbarthol. Ar gyfer pob ysgol a gafodd ei gosod yn y categori coch, rwyf wedi gofyn i’r consortia rhanbarthol roi cynllun ysgrifenedig i mi ynglŷn â’r hyn y byddant yn ei wneud i gynorthwyo’r ysgol honno. Prif ddiben ein proses o gategoreiddio ysgolion yw nodi pa ysgolion sydd angen fwyaf o gymorth, a bydd cynllun yn cael ei gyflwyno i mi’n bersonol gogyfer â phob ysgol a osodwyd yn y categori coch.

Diolch i chi am hynny. O ran y categorïau coch, oren a gwyrdd, a all Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthym faint o blant sy’n byw mewn dalgylchoedd lle y bernir bod yr ysgolion cynradd ac uwchradd naill ai yn y categori oren neu’r categori coch? Rwy’n siŵr fod Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi fod gorfodi plentyn i fynd i ysgol sydd angen ei gwella yn annerbyniol a buasai’n warth cenedlaethol pe baem yn dedfrydu plentyn i ysgolion sy’n methu drwy gydol eu bywyd addysgol, felly mae’n hanfodol ein bod yn gwybod am unrhyw sefyllfa lle y mae angen gwella’r ysgolion ar y ddwy lefel.

Nid oes gennyf y data wrth law, ond rwy’n hapus i ddarparu’r data hwnnw i’r Aelod. Fel y dywedais wrth ateb cwestiwn Darren Millar, rwy’n disgwyl i’n holl ysgolion fod yn ysgolion rhagorol lle bynnag y mae plentyn yn digwydd bod. Mae’r data o’r broses o gategoreiddio ysgolion yn dangos bod nifer yr ysgolion sy’n mynd i gategori melyn neu wyrdd yn gwella. Mae mwy o blant Cymru yn mynd i fwy o ysgolion gwyrdd nag ers i’r system hon ddechrau, ac ni fyddaf yn gorffwys nes ein bod yn gweld cynnydd ym mhob un o’n hysgolion. Mae’r system hon yn caniatáu i bob ysgol fod yn wyrdd os yw eu perfformiad yn cyrraedd y safon honno, ac rwy’n siŵr y buasai’r penaethiaid ym mhob un o’n hysgolion yn awyddus i anelu at hynny er mwyn eu plant.

Iawn. Diolch. Ar ôl gofyn am faint y broblem, mae’n anghywir i drin unrhyw un, wrth gwrs, yn enwedig plant, fel ystadegau. Felly, hoffwn glywed peth sicrwydd gan Ysgrifennydd y Cabinet y bydd unrhyw ysgol sydd angen cymorth yn cael ei thrin yn gyfartal o gymharu ag ysgolion eraill sydd angen help, waeth beth yw maint yr ysgol.

Mae categoreiddio yn arwydd o’r lefel o gymorth y gall ysgol ddisgwyl ei gael, a bydd hynny’n wir waeth beth yw maint yr ysgol. Rwy’n disgwyl i’r consortia rhanbarthol, ein gwasanaeth gwella ysgolion, weithio’n agos gyda’r pennaeth a chorff llywodraethu’r cyfryw ysgol i sicrhau bod yna becyn o gymorth sy’n berthnasol. Ond bydd maint yr ysgol yn amherthnasol i lefel y cymorth y bydd yr ysgol honno’n ei gael.