Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

Diolch i chi, Lywydd. Arweinydd y tŷ, roeddem ni i gyd wedi’n harswydo gan y stori am farwolaeth Ellie-May Clark dros y penwythnos, a’r trychineb a arweiniodd at y gyfres o ddigwyddiadau—bod ei mam, yn amlwg, wedi mynd i’r feddygfa deulu, wedi gofyn am apwyntiad yn y pen draw ac, o ystyried hanes meddygol Ellie fach, dylai fod wedi cael ei gweld gan y meddyg teulu. Ni allai unrhyw un yn ei iawn bwyll fethu ag arswydo at yr hyn a arweiniodd at y digwyddiadau trasig hynny. Byddwn yn ddiolchgar deall beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud—ac nid wyf yn rhoi'r bai ar Lywodraeth Cymru yma. Yr hyn rwy’n ei ddweud yw, fel Llywodraeth Cymru—a digwyddodd hyn yng Nghymru—beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i weithio gyda'r rheoleiddiwr i fynd i'r afael â'r materion a godwyd yn yr adroddiad a ymchwiliodd i'r digwyddiad hwn?

Diolch i Andrew R.T. Davies am y cwestiwn yna, oherwydd rydym ni i gyd yn ymwybodol yma heddiw o farwolaeth drasig Ellie-May, ac mae fy meddyliau gyda’i theulu ar yr adeg anodd hon. Mae'n fater rheoleiddio proffesiynol i’r Cyngor Meddygol Cyffredinol, sy'n goruchwylio'r achosion o'r fath ar lefel y DU, fel y bydd arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig yn ei gydnabod. Ac, fel yr ydych chi wedi ei gydnabod, mae'n fater o ba ran y gallwn ni ei chwarae. Byddai'n amhriodol i Lywodraeth Cymru ymyrryd, ond rwy’n credu bod rhaid i ni ddweud, yn ôl yr hyn a ddeallwn, bod ymchwiliad y Cyngor Meddygol Cyffredinol o weithredoedd y meddyg teulu yn tanlinellu'r angen i ddarparu safonau uchel o ofal bob amser. Rwyf hefyd yn ymwybodol bod y crwner yn ymchwilio nawr ac y bydd cwest yn cael ei gynnal.

Arweinydd y tŷ, mae'n eithaf amlwg pe na bai’r ‘Mail on Sunday’ wedi cynnal ei ymchwiliad, y byddai’r adroddiad hwn wedi cael ei gladdu yn nyfnderoedd dyfnaf adroddiad y Cyngor Meddygol Cyffredinol ac ni fyddai wedi dod i'r amlwg. Mae arnom ni ddyled fawr o ddiolch i’r ‘Mail on Sunday’ gan eu bod wedi hysbysu’r teulu am y canlyniad, oherwydd, fel y deallaf, nid oedd y teulu wedi cael gwybod am ganlyniad yr ymchwiliad. Ond ni all fod yn iawn, pan edrychwch chi ar yr amgylchiadau hyn, bod y mathau hyn o ymchwiliadau yn cael eu cynnal y tu ôl i ddrysau caeedig, ac nad yw’r teulu a'r rhai sy'n ymwneud â'r materion hyn yn cael eu hysbysu'n llawn am y broses a'r canlyniad. A ydych chi’n credu, fel fi, arweinydd y tŷ, bod gweithdrefnau'r Cyngor Meddygol Cyffredinol yn y materion hyn yn codi llawer o gwestiynau y mae angen eu hateb, ac nad ydynt yn addas i’r diben?

Rwy’n meddwl bod yr achos wedi cael ei adolygu yn unol â gweithdrefnau presennol y Cyngor Meddygol Cyffredinol. Ac mae'n bwysig hefyd dweud y prynhawn yma mai’r bwrdd iechyd a gymerodd y camau i atgyfeirio'r meddyg i’r Cyngor Meddygol Cyffredinol, yn dilyn ei ymchwiliad mewnol ei hun. Felly, rwy’n meddwl mai dyna, unwaith eto, lle mae'n rhaid i ni gydnabod y cyfrifoldeb hwnnw—cymerwyd y camau hynny. Rwyf hefyd yn sylwi bod Syr Donald Irvine, cyn-lywydd y Cyngor Meddygol Cyffredinol, ei hun yn galw am ragor o dryloywder o ganlyniad i'r achos trasig hwn.

Efallai mai’r hyn yr wyf i'n ceisio ei ddenu allan ohonoch chi, arweinydd y tŷ, yw dull rhagweithiol gan Lywodraeth Cymru i nodi nad yw'r prosesau hyn yn addas i'r diben, fel yr ydych chi wedi ei nodi bod Syr Donald wedi ei nodi yn ei asesiad ei hun o’r weithdrefn hon. Lawer gwaith, gelwir ar Lywodraeth Cymru i wneud sylwadau ar wahanol faterion. Hoffwn i chi geisio annog Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd ysgrifennu at y Cyngor Meddygol Cyffredinol i roi sylw i’w brotocolau a’i weithdrefnau oherwydd nid yw’r Cyngor Meddygol Cyffredinol yno i edrych ar ôl ei hun, ond i edrych ar ôl pawb. Yn yr achos hwn yn benodol, mae wedi methu. Rwy’n gobeithio, wrth ymateb i’m trydydd cwestiwn, y byddwch yn nodi y bydd Llywodraeth Cymru yn ysgrifennu at y Cyngor Meddygol Cyffredinol i ofyn iddyn nhw roi sylw i bryderon hynod, hynod ddwys aelodau'r sefydliad hwn, ond y cyhoedd yn fwy cyffredinol yn yr achos penodol hwn, sydd wir wedi gadael y teulu i lawr ac, yn anad dim, yn gadael Ellie a’r cof am Ellie i lawr.

Wel, mae Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd a llesiant yn sicr yn mynd i fod yn ystyried yr achos hwn o ran swyddogaeth a gweithdrefnau'r Cyngor Meddygol Cyffredinol, ond rwy’n credu ei bod hi’n bwysig eich bod chi wedi gwneud eich pwynt ar goedd heddiw, ac rwy'n siŵr y gall y pwyntiau hynny gael eu gwneud, ac y byddant yn cael eu gwneud, ar draws y Siambr hon.

Arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood.

Diolch, Lywydd. Arweinydd y tŷ, byddwch yn ymwybodol, yn ystod yr ychydig flynyddoedd diwethaf, fy mod i wedi pwyso’r Prif Weinidog ar y cwestiwn o ehangu mynediad at gyffuriau a thriniaethau yng Nghymru. Heddiw, mae gennym ni rai pobl yn yr oriel gyhoeddus sy'n byw gyda sglerosis ymledol, a hoffwn eu croesawu nhw i'r Senedd. Maen nhw wedi gofyn i mi godi mater sydd o'r pwys mwyaf i ansawdd eu bywydau. Mae pawb yn y Siambr yn ymwybodol o'r anawsterau o gael mynediad at gyffuriau a thriniaethau penodol ar gyfer MS. Arweinydd y tŷ, beth yw barn Llywodraeth Cymru ar ba mor hawdd yw cael gafael ar y cyffuriau a’r triniaethau hynny?

Wel, ceir cyfle nawr yn amlwg, ac yn sgil y trafodaethau yr ydym ni wedi eu cael, i edrych yn ofalus iawn ar y cyfleoedd i'r cyffuriau hynny gael eu gwneud ar gael. Wrth gwrs, mae hyn yn rhan o'r ffordd ymlaen o ran yr adolygiad o ragnodi’r cyffuriau hynny.

Diolch i chi, arweinydd y tŷ. Rydym ni’n gwybod mai Cymru oedd y wlad gyntaf yn y DU i gymeradwyo Sativex, sy’n gyffur wedi’i seilio ar ganabis, ac a gymeradwywyd yn ôl yn 2014. Mae'r dystiolaeth gan gleifion sy'n derbyn Sativex ar bresgripsiwn yn gyson ac yn eglur: mae'n effeithiol, mae'n lleihau poen, mae'n lleihau sbasmau, ond mae mynediad at y cyffur yn anghyson. Canfu arolwg ar ran y Gymdeithas Sglerosis Ymledol mai dim ond 1 y cant o bobl a ddywedodd eu bod yn gymwys i dderbyn Sativex oedd â mynediad ato mewn gwirionedd. Awgrymodd yr arolwg hefyd ei bod yn ymddangos bod nifer y bobl sy'n byw gydag MS sy'n cymryd therapïau addasu clefydau yn is nag yn yr Alban neu Loegr. Ceir pryder gwirioneddol y bydd yr un mor anodd cael gafael ar gyffuriau a thriniaethau newydd eraill sy’n dod drwy'r system. Os ydych chi’n derbyn bod y cyffuriau hyn ar gael yn anghyson, a bod hynny’n rhwystr mawr i ansawdd bywyd dinasyddion yng Nghymru, pa adnoddau y mae Llywodraeth Cymru yn barod i’w dyrannu i’r seilwaith sy’n gysylltiedig ag MS, yn gysylltiedig â nyrsio a niwroleg MS, er mwyn helpu cleifion i gael y cymorth sydd ei angen arnynt?

Wel, rwy’n croesawu ymgysylltiad y Gymdeithas Sglerosis Ymledol yn fawr, fel sefydliad sydd wedi cynrychioli cleifion â sglerosis ymledol mor effeithiol yng Nghymru, ac wrth gwrs mae eu tystiolaeth yn hanfodol bwysig i’n hysbysu wrth ystyried y trefniadau clinigol eglur iawn o ran rhagnodi cyffuriau. Ond mae'n bwysig iawn ein bod ni’n edrych yn benodol ar yr effaith a’r effaith fuddiol, a hefyd ar argaeledd a mynediad o ran y meddyginiaethau hynny fel Sativex, yr ydych chi newydd eu codi.

Rwy’n meddwl bod eich ail gwestiwn hefyd yn ymwneud â'r gwasanaethau ehangach y gallwn eu darparu i ddioddefwyr MS. Gwnaed llawer o gynnydd o ran yr hyn sydd ar gael, o ran ymchwil, cyffuriau a thriniaeth briodol, ond mae’n rhaid cael y llwybr gofal ehangach hefyd.

Wel, rwy’n gobeithio'n fawr y byddwn ni’n gweld adnoddau ychwanegol ar gyfer hyn, arweinydd y tŷ. Mae’r anhawster o gael gafael ar Sativex wedi arwain pobl i fynd ar drywydd dewisiadau eraill eu hunain. Cyfarfûm yn ddiweddar â menyw 64 mlwydd oed o Gwmbrân sydd ag MS cynyddol sylfaenol. Mae’n dioddef poen a sbasmau yn ddyddiol, ac mae ei threfn gyffuriau feunyddiol yn cynnwys morffin, codeine, paracetamol, pregabalin a diazepam. Gan nad yw Sativex ar gael yn ei hardal, mae hi'n defnyddio canabis yn ei le, sy’n amlwg yn arwain at berygl o broblemau gyda’r gyfraith. Sut mae'n iawn i gymryd morffin, ond ei bod yn risgio cael ei herlyn trwy brynu canabis?

Ar 10 Chwefror, yn dilyn adolygiad a gomisiynwyd gan y Llywodraeth, ymunodd Iwerddon â Chanada, yr Iseldiroedd, yr Almaen a llawer o wledydd eraill o gwmpas y byd i argymell y dylid cyfreithloni canabis at ddefnydd meddyginiaethol. Ceir cefnogaeth i hyn yn yr Alban hefyd, ac rydym ni wedi clywed o leiaf un comisiynydd heddlu a throseddu o Gymru yn argymell bod yr un peth yn digwydd yma. A wnaiff Llywodraeth Cymru ddilyn ein cymheiriaid yn Iwerddon a’r Alban ac argymell dad-droseddu canabis i liniaru symptomau sglerosis ymledol a chyflyrau eraill?

Yr hyn yr hoffwn i ei wneud yw sicrhau y gallwn wneud y meddyginiaethau hynny, y cyffuriau hynny, ar gael, fel Sativex, sydd yn amlwg a manteision a brofwyd. Byddwn yn sicr eisiau sicrhau, o'ch cwestiynau heddiw, arweinydd Plaid Cymru, ein bod ni’n edrych yn ofalus iawn ar argaeledd a mynediad at y meddyginiaethau hynny a brofwyd ac sy’n fuddiol i bobl ag MS yng Nghymru.

Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.

Diolch, Lywydd. Bythefnos yn ôl yn ystod y cwestiynau i'r Prif Weinidog, cododd arweinydd Plaid Cymru yr anghydfod sy'n digwydd yn Llangennech dros droi ei hysgol gynradd o un ddwyieithog i addysg cyfrwng Cymraeg yn unig, a dywedodd bod yr awyrgylch yn y pentref yn wenwynig. Apeliodd y Prif Weinidog i bobl beidio â chynhyrfu. Ers hynny, mae arweinydd Plaid Cymru wedi dehongli peidio â chynhyrfu mewn ffordd sydd braidd yn anarferol. Mae Plaid Cymru wedi anfon eu troliau rhyngrwyd ar drywydd yr ymgyrchwyr sydd eisiau cadw addysg dwy ffrwd yn Llangennech ac wedi troi negeseuon Facebook diniwed mewn ymdrech i ladd ar gymeriad eu gwrthwynebwyr. Mae Jonathan Edwards, yr Aelod Seneddol dros Ddwyrain Caerfyrddin a Dinefwr, gyda chefnogaeth arweinydd Plaid Cymru, wedi cymryd rhan mewn ymgyrch gyhoeddus o frawychu un o’r ymgyrchwyr hynny am fod yn ddigon hy i ofyn am fy nghymorth i fel un o'i ACau yn y frwydr yn erbyn anoddefgarwch Plaid Cymru. Yn wir, mae arweinydd Plaid Cymru hyd yn oed wedi cyhoeddi, ar ei thudalen Facebook, ffotograff o un ohonyn nhw, ac yn dilyn hynny mae’r wraig hon wedi cael ei cham-drin ar lafar yn y stryd a phoerwyd arni.

Fel arweinydd y tŷ, a wnewch chi amddiffyn ein hawliau cyfunol fel Aelodau yn y Cynulliad hwn, fel cynrychiolwyr pobl Cymru, i geisio unioni cwynion ar ran ein holl etholwyr, waeth beth yw eu barn wleidyddol, a chondemnio’r ymosodiad ar hawl cyfansoddiadol fy holl etholwyr i ofyn am fy nghymorth ar addysg eu plant yn y dyfodol?

Wel, mae’n rhaid i mi ddweud fy mod i’n pryderu braidd nad yw arweinydd UKIP yn helpu i leihau'r sefyllfa wenwynig a ddisgrifiwyd. Rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth lle, o ran ein cyfrifoldebau ni, eich cyfrifoldebau chi, yn wir—ac mae’n rhaid i ni fod yn eglur iawn yma, ac efallai fod angen atgoffa arweinydd UKIP o hyn: ni all Llywodraeth Cymru wneud sylwadau ar unrhyw gynigion ar gyfer newid sy'n cael eu hystyried gan awdurdod lleol. Cyfrifoldeb awdurdodau lleol, cynllunio lleoedd ysgol—nhw sy’n gyfrifol.

Rwy’n derbyn hynny’n llwyr, ond mae gan y broses a ddefnyddiwyd i wneud y penderfyniad yng Nghyngor Sir Caerfyrddin oblygiadau ehangach ac mae’n galw am newid i’r ddeddfwriaeth. Cynhaliwyd ymarfer ymgynghori, a oedd yn dwyll llwyr. Cafwyd 1,418 o ymatebion—roedd 698 o ymatebion yn cefnogi'r cynnig ac roedd 720 yn ei erbyn. Ond, roedd un o'r ymatebion yn erbyn yn cynnwys 757 o lofnodion ac ystyriwyd hwnnw fel un bleidlais allan o'r 1,418. Nid oes rhaid i chi ddarparu cyfeiriad na chod post os ydych chi’n ymateb i'r ymgynghoriad—roedd 27 o'r rhain yn ddienw, nid oedd enw hyd yn oed.

O dan yr amgylchiadau hyn, o gofio ei bod yn amlwg bod gwrthwynebiad sylweddol iawn yn nalgylch yr ysgol i orfodi addysg cyfrwng Cymraeg, does bosib bod achos yma am saib yn yr achos tra byddwn yn ystyried a ddylid cyflwyno’r newid hwn—a allai’n wir fod yn ddymunol yn y tymor hwy? Gadewch i ni gymryd barn y cyhoedd gyda ni yn hytrach na’i hymladd.

Mae'r rhain, fel y dywedais, yn faterion i Gyngor Sir Gaerfyrddin. Fel Llywodraeth, rydym yn cefnogi’r Gymraeg. Rydym eisiau gweld estyniad i addysg cyfrwng Cymraeg a mwy o blant yn cymryd rhan ynddi. Mater i Gyngor Sir Caerfyrddin yw cyfiawnhau'r penderfyniadau y mae'n eu gwneud—yn sensitif i'r ffaith, yn amlwg, fod rhaid i awdurdodau lleol gydymffurfio â Deddf Safonau a Threfniadaeth Ysgolion (Cymru) a'r cod ac ystyried yr amrywiaeth o ffactorau wrth gynnig newid.

Mae'n sicr yn wir fod yn rhaid iddynt gydymffurfio â'r ddeddfwriaeth, ond gallant gydymffurfio’n llawn â’r gyfraith gan anwybyddu ei hysbryd yn gyfan gwbl, a dyna'n union beth sydd wedi digwydd yn yr achos hwn. Ni fu ymgynghoriad, bu ‘dimgynghoriad’, gan fod y penderfyniad wedi cael ei wneud cyn i’r ymarfer ymgynghori ddechrau hyd yn oed. Onid yw'n bryd nawr i Gyngor Sir Caerfyrddin gael ymarfer ymgynghori priodol, wedi’i gynnal yn annibynnol, gyda phawb yn nalgylch Llangennech yn unig, gan anwybyddu'r ymatebion sydd ddim i'w wneud â'r ardal sydd fwyaf dan sylw?

Unwaith eto, rhaid i mi ddweud, Lywydd, nad yw'n fater i Lywodraeth Cymru ymyrryd. Wrth gwrs, mae'n bwysig bod unrhyw awdurdod lleol yn cymryd barn y rhai sy'n byw yn lleol i ystyriaeth ac, yn wir, cynhaliwyd ymgynghoriad rhwng 28 Ionawr 2016 a 18 Mawrth, y cafwyd 267 o ymatebion iddo. Ein cyfrifoldeb ni nawr yw gadael i'r broses fynd rhagddi o ran y ddeddfwriaeth, Deddf safonau ysgolion 2013 a’r cod trefniadaeth ysgolion.