Hoffwn ddiolch i’r Ceidwadwyr Cymreig am gynnig y ddadl hon heddiw. Mae sicrhau canlyniadau iechyd gwell i blant a phobl ifanc yn un o’r tasgau pwysicaf sy’n ein hwynebu yn y Cynulliad hwn. Mae Cynulliadau blaenorol a Llywodraeth Cymru wedi rhoi camau ar waith i wella iechyd plant, ond nid yw’n ddigon yn ôl y Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant yn eu hadroddiad blynyddol ar gyflwr iechyd plant. Maent yn tynnu sylw at y ffaith fod canlyniadau iechyd plant yn llusgo ymhell y tu ôl i’n cymheiriaid yng ngorllewin Ewrop, yn enwedig o ran canlyniadau iechyd meddwl a marwolaethau plant. Mae’r ddadl hon yn arbennig o amserol gan i ni gael y newyddion ddoe fod llygredd aer yn argyfwng iechyd cyhoeddus difrifol. Gwelodd Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint, mewn astudiaeth ddiweddar nad oedd gan bron i hanner cynghorau Cymru unrhyw offer monitro ansawdd aer y tu allan i ysgolion. Canfu Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint hefyd, yn y pum ardal a nodwyd fel rhai â lefelau anniogel o lygredd gronynnol—Caerdydd, Cas-gwent, Casnewydd, Abertawe a Phort Talbot—chwe ysgol yn unig a oedd ag offer monitro gerllaw.

Cofnodwyd bod llygryddion aer yn gysylltiedig ag amrywiaeth eang o effeithiau andwyol ar iechyd plant. Oherwydd y newidiadau cyflym y mae corff plentyn yn mynd drwyddynt, mae plant yn arbennig o agored i effaith llygryddion aer. Dangosodd adroddiad diweddar gan y Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant y gall llygredd aer gynhyrchu effeithiau andwyol ar dwf, deallusrwydd, a datblygiad niwrolegol. Yn aml, bydd babanod a phlant bach yn cael trafferth gyda brest dynn a pheswch mynych o ganlyniad i lygredd aer, ac mae tystiolaeth yn dod i’r amlwg y gall hefyd effeithio ar ddatblygiad meddyliol a chorfforol.

Mae ymchwil o Sweden wedi canfod bod cysylltiad rhwng cynnydd cymharol fach mewn llygredd aer a chynnydd sylweddol yn y problemau seiciatrig sy’n cael eu trin mewn plant. Ond efallai mai canfyddiad mwyaf arwyddocaol adroddiad y Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant oedd y dystiolaeth lethol fod llygredd aer yn gysylltiedig â llai o dwf ysgyfaint yn ystod plentyndod a mwy o berygl o ddatblygu asthma. Bob 20 munud caiff plentyn ei dderbyn i’r ysbyty oherwydd pwl o asthma, ac mae un o bob tri phlentyn ym mhob ystafell ddosbarth yn dioddef o’r clefyd.

Dylai’r rhybudd ddoe gan Iechyd Cyhoeddus Cymru fod llygredd aer yn fwy o bryder na gordewdra ac alcohol fod yn sioc i bawb ohonom—nid yn unig oherwydd y 2,000 o bobl sy’n colli eu bywydau’n ddiangen bob blwyddyn, ond oherwydd yr effaith a gaiff llygredd aer ar iechyd plant. Rhaid i Lywodraeth Cymru sicrhau bod offer monitro llygredd aer yn cael ei osod y tu allan i bob ysgol yng Nghymru, a gweithio gydag awdurdodau lleol a Llywodraeth y DU i leihau lefelau llygryddion aer o amgylch ysgolion a mannau lle y bydd plant yn chwarae.

Yn ogystal â rhoi camau ar waith i leihau llygredd aer, rhaid i Lywodraeth Cymru sicrhau hefyd fod plant a phobl ifanc yr effeithir arnynt gan lygryddion aer yn cael mynediad cynnar at wasanaeth adsefydlu cleifion yr ysgyfaint. Mae cyfrifoldeb ar Lywodraethau ar bob lefel i amddiffyn plant ein cenedl rhag melltith llygredd aer, a chan fod Iechyd Cyhoeddus Cymru bellach wedi ei nodi fel argyfwng iechyd y cyhoedd, rwy’n gobeithio y bydd camau’n cael eu rhoi ar waith ar fyrder. Diolch.