Mae’n bleser cael cymryd rhan yn y ddadl bwysig hon ar iechyd plant, ac roeddwn eisiau rhoi ychydig o amser, os caf, i dynnu sylw at ba mor bwysig yw hi i gyfleu negeseuon iechyd i blant ac i rieni, ac yn wir i addysgwyr proffesiynol yn ein hysgolion. Un o’r arfau a ddefnyddiwyd yn draddodiadol i gyflwyno’r negeseuon pwysig hyn oedd ein gweithlu nyrsio ysgolion, a chefais y pleser o ymweld â gwasanaeth nyrsio ysgolion rhagorol yn Ysgol Gyfun Bryntirion ym Mhen-y-bont ar Ogwr yn ddiweddar gyda Suzy Davies, fy nghyd-Aelod, lle y clywsom o lygad y ffynnon gan nyrs yr ysgol yno, sy’n cael ei chyflogi gan yr ysgol mewn gwirionedd yn hytrach na’r bwrdd iechyd, am y mathau o wasanaethau y mae’n eu darparu, a’r ffordd y mae hi’n gallu ymgysylltu â’r boblogaeth ysgol o ganlyniad i’r ffordd y caiff ei chyflogi gan yr ysgol honno.

Nawr, gwyddom fod y fframwaith nyrsio ysgolion yng Nghymru yn cael ei adolygu ar hyn o bryd, ac rwy’n gwybod bod y Llywodraeth yn gobeithio ei adnewyddu yn ystod yr ychydig fisoedd nesaf, ac rwy’n croesawu hynny’n fawr iawn, ond tybed a fydd y trefniadau yn y fframwaith nyrsio ysgolion newydd honno’n ddigon i fanteisio ar y cyfleoedd y mae nyrsio ysgolion yn eu cynnig mewn gwirionedd. Mae gennym oddeutu 220 o nyrsys ysgol yng Nghymru—mae gan bob ysgol uwchradd nyrs ysgol a enwir ar gael iddynt—ond nid yw’r nyrsys ysgol unigol hynny’n gweithio’n llawnamser mewn ysgol uwchradd unigol. O ganlyniad i hynny, mae’r math o ymddiriedaeth a hyder y mae pobl ifanc yn aml iawn eu hangen er mwyn sefydlu perthynas gyda’r nyrs benodol yn eu hysgol ar goll.

Mae hynny’n gwrthgyferbynnu’n llwyr â’r model a welais yn Ysgol Bryntirion, lle y mae’r nyrs yno, Judith, ar gael bob dydd o’r wythnos ar gyfer y disgyblion a’r staff, ac roedd hi yno, yn ymgysylltu, yn rhoi rhyw fath o gyngor iechyd galwedigaethol, yn rhoi cyngor ar ddiogelu i aelodau o’r tîm staff proffesiynol ac yn ychwanegol at hynny, yn rhoi negeseuon iechyd cyhoeddus pwysig iawn i’r plant yn yr ysgol, ac yn eu cefnogi drwy’r hyn sy’n aml wedi bod yn gyfnod anodd iawn yn eu bywydau. Rwy’n meddwl mai’r un peth mawr a’m trawodd oedd ei bod hi wedi gallu sefydlu perthynas nid yn unig gyda’r ysgol, ond gyda’r gymuned ehangach y mae’r ysgol yn ei gwasanaethu mewn gwirionedd—teulu ehangach yr ysgol. O ganlyniad i’r cysylltiadau hynny, maent wedi gweld cyfraddau absenoldeb staff yn disgyn yn aruthrol, maent wedi gweld cyfraddau presenoldeb ysgol ymhlith y dysgwyr yn cynyddu’n gyflym, maent wedi gweld disgyblion yn gallu rheoli eu cyflwr o fewn y diwrnod ysgol heb fynd adref pan fyddant yn sâl, mewn ffordd na fyddai wedi bod yn bosibl oni bai ei bod hi ar gael yno.

Rwy’n sylweddoli bod gan y gwasanaeth nyrsio ysgolion ehangach sydd ar gael ar draws Cymru ym mhob ardal bwrdd iechyd unigol nifer o swyddogaethau pwysig eraill i’w cyflawni: pethau fel brechiadau, a rhaglenni gofal iechyd y geg a deintyddol, sy’n rhan greiddiol o’u gwaith. Ond yr un peth nad oes gan ein gwasanaeth nyrsio ysgolion presennol yn aml iawn yw digon o amser i allu ei fuddsoddi ar safleoedd ysgolion unigol fel y gallant ddatblygu’r mathau o berthnasoedd a welais, a oedd wedi’u meithrin dros y blynyddoedd gan Judith gydag Ysgol Bryntirion.

Wrth gwrs, nid ein hysgolion uwchradd yn unig sydd angen mynediad at nyrsys ysgol. Mae angen i ni hefyd sicrhau bod ein hysgolion cynradd yn cael mynediad at nyrsys ysgol dibynadwy hefyd, ac yn wir, hoffwn eu gweld ar gael yn fwy eang yn ein colegau addysg bellach a’n prifysgolion, oherwydd, wrth gwrs, gŵyr pawb ohonom eu bod hwy hefyd yn fannau lle y mae pobl ifanc a staff angen cymorth gan weithwyr iechyd proffesiynol a all fod ar gael ac wrth law pan fyddant eu hangen.

O ran iechyd y cyhoedd, beth am gael y nyrsys ysgol yn rhan o’r gwaith o gyflwyno gwersi ar faeth, ar weithgarwch corfforol, ar gamddefnyddio sylweddau? Rydym yn wynebu epidemig ar hyn o bryd o broblemau iechyd meddwl a phroblemau sy’n gysylltiedig â lles, fel y dywedodd Suzy Davies yn ddigon cywir ychydig funudau’n ôl. Gallai ymdrin â’r rhain cyn iddynt dyfu’n broblemau mwy fod yn rhywbeth y gallai ein nyrsys ysgol ei wneud, os ydynt wedi cael eu paratoi a’u hyfforddi’n briodol i allu gwneud hynny. Felly, rwyf am ganmol rhinweddau nyrsys ysgol ac annog y Llywodraeth, wrth ymateb heddiw, i godi ychydig mwy ar y caead efallai ar yr hyn sy’n cael ei wneud i adnewyddu’r fframwaith nyrsio ysgolion a dweud ychydig bach mwy wrthym o bosibl ynglŷn â’r sefyllfa ar hyn o bryd o ran yr amserlen ar gyfer cyflawni’r addewid i’w adnewyddu. Diolch.