6. 5. Datganiad: Y Cynllun Gweithredu Dementia

Part of the debate – Senedd Cymru am 4:28 pm ar 16 Mai 2017.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Suzy Davies Suzy Davies Conservative 4:28, 16 Mai 2017

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr iawn am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy'n credu y byddai’r Ceidwadwyr Cymreig yn awyddus i gefnogi cynlluniau a luniwyd neu hyd yn oed a arweiniwyd gan y rhai sy'n byw gyda dementia, naill ai’n uniongyrchol neu fel aelodau o'r teulu, ffrindiau neu ofalwyr, ac, fel y dywedwch, sefydliadau gwirfoddol eraill a'r rhai â diddordeb a gymerodd ran yn yr ymgynghoriad. Rydym yn sicr yn cefnogi'r dull a arweinir gan hawliau, ond roeddwn yn awyddus i bwyso arnoch, yn gyntaf oll, ynghylch cydbwysedd y mecanweithiau cyflawni y cyfeiriwyd atynt yn y cynllun drafft.

Nawr, mae’n ymddangos mai cyfrifoldeb y byrddau iechyd yw’r rhan fwyaf o'r camau gweithredu allweddol arfaethedig, ac o ran ymyrraeth feddygol uniongyrchol, gallaf weld pam mai felly y byddai—diagnosis gweithwyr proffesiynol, cymorth seicolegol a fferyllol, a gofalu am unigolyn, efallai mewn cartref nyrsio neu leoliad meddygol arall lle y gallai fod yn derbyn cymorth ar draws nifer o gyd-afiachedd, ddywedwn ni. Ond gyda gwell diagnosis, mae mwy o gyfle, rwy’n credu, i gael cymorth nad yw'n feddygol, yn enwedig yn gynnar. Rwy'n credu bod gormod o bwyslais ar y bwrdd iechyd, os mynnwch chi, efallai bron â bod, i rai pobl, fel ildio i’r ffaith y byddant angen gofal meddygol. Hyd yn oed os bydd hynny’n wir yn nes ymlaen, yn sicr nid yw o reidrwydd yn wir ar y dechrau. Tybed a allai'r rhan gyntaf o’r llwybrau cymorth yr ydych chi’n cyfeirio atynt yn y fan hon fod yn ymwneud yn llai ag arweiniad y bwrdd iechyd a mwy am unigolion a phartneriaid eraill a allai fod yn well gyda’r dull cefnogi teuluoedd, emosiynol mewn ffordd, i bethau, yn hytrach na throi at y BILl am arweiniad drwy'r amser. Clywais yr hyn a ddywedasoch am y trydydd sector ac rwy’n cefnogi'r hyn yr ydych yn ei ddweud yn hynny o beth, mewn gwirionedd, ond mae'r syniad o gyd-gynhyrchu yn mynd y tu hwnt i’r trydydd sector hyd yn oed ac fe ddylem fod yn edrych, efallai, ychydig mwy at strwythurau cymunedol, sy'n cynnwys y teulu, wrth gwrs, neu ffrindiau, i helpu â'r camau cynnar hynny yn dilyn diagnosis.

Tybed a allwch chi ddweud wrthyf ychydig bach hefyd ynghylch sut bydd gweithiwr cymorth dementia yn edrych yn y dyfodol. Rwy’n gwerthfawrogi bod gennym eisoes rywfaint yn gweithio mewn nifer o sectorau ar hyn o bryd, ond mae'r cynllun yn cyfeirio at ymyrraeth arbenigol ar gyfer y rhai â dementia drwy alcohol neu’r rhai â dementia cynnar. A ydym ni am fod yn siarad am yr un gweithiwr cymorth dementia unigol, neu a ydym ni nawr yn sôn am amrywiaeth o weithwyr cefnogi dementia ar gyfer unigolyn? Rwy'n dyfalu mai’r ateb i hynny yw hyblygrwydd i ymateb yn uniongyrchol i anghenion unigolion penodol, ond byddwn yn gwerthfawrogi ychydig o arweiniad ynghylch pa un a fyddwn ni angen mwy o weithwyr cymorth ar gyfer dementia, a fydd angen sgiliau gwahanol ac, unwaith eto, pa un a fyddant o reidrwydd yn dod o’r tu mewn i’r sector iechyd.

Yn amlwg, mae llawer o waith wedi'i wneud i godi ymwybyddiaeth y cyhoedd, ac rwyf i’n sicr yn croesawu hynny, er nad wyf yn gwbl glir pwy fydd yn gyfrifol am hynny. Ond yr un mor bwysig, mae’n ymddangos bod llawer o waith wedi mynd i mewn i ymwybyddiaeth a hyfforddiant dementia o fewn y sector iechyd a gwasanaethau cymdeithasol yn arbennig. Mae gen i ddau gwestiwn ynglŷn â hynny.

Y cyntaf yw bod hyfforddiant ymwybyddiaeth gyffredinol ar lefel y boblogaeth yn golygu bod llawer ohonom yn fwy ymwybodol nag yr oeddem o'r blaen, ond rwy’n credu o hyd mai ychydig iawn ohonom fydd yn meddu ar yr hyder a'r wybodaeth i godi’r testun gyda chymydog neu rywun yr ydym yn ei weld yn rheolaidd yn y siop neu'r dafarn—rhywun sydd y tu allan i'n teulu agos ond sy’n dal o fewn ein cymuned—oherwydd nid pawb sy’n cael eu canfod drwy lwybrau proffesiynol, yn enwedig os ydynt yn byw ar eu pennau eu hunain. Tybed ai’r cynllun hwn yw'r lle i’n helpu, yn gyffredinol—hynny yw, aelodau o'r cyhoedd—i fod yn rhan o helpu, yn sicr â dementia cyfnod cynnar. Yna, yr ochr arall i hynny yw sut y gall hyfforddiant manylach gyrraedd gweithgareddau sy'n wynebu'r cyhoedd y tu allan i'r sector cyhoeddus—felly, lletygarwch, manwerthu, cludiant cyhoeddus—fel bod modd mewn gwirionedd i gyflawni’r hawliau yr oeddech chi’n sôn amdanynt. Rwy'n gwybod bod rhai enghreifftiau gwych o ddulliau gwirfoddol o fynd o gwmpas hyn, a buom yn siarad am Tesco yn cynnal ei ddiwrnod siopa araf, er enghraifft. Rwy'n credu bod mwy o le ar gyfer hynny.

Yna, yn olaf, mae’r cynllun drafft—ac rwy’n credu fy mod i’n dyfynnu eich araith yn y fan yma—yn dweud mwy o gymorth i ofalwyr, gan gynnwys 'mesurau clir ar gyfer darpariaeth seibiant' i ofalwyr. Rwy’n cytuno, ond dyma faes polisi lle mae’r geiriau 'seiliedig ar hawliau', math o beth, mewn llawer o achosion, yn ddim ond geiriau, ac nid yw adnabod anghenion o dan y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol bob amser yn trosi’n gymorth gwirioneddol i ofalwyr—sylw yw hwn, ac nid beirniadaeth. Felly, fy nghwestiwn i am hynny yw: beth yw eich barn chi ynglŷn â sut y gallem i gyd weithio, mewn gwirionedd, i helpu i sicrhau hawliau i ofalwyr o ran seibiant, a hynny ar draws y sector a, chyn belled ag y mae Llywodraeth Cymru yn y cwestiwn, ar draws portffolio? Diolch.