A gaf i ddechrau drwy ddweud fy mod i’n edrych ymlaen nawr i weld cyhoeddiad y strategaeth? Gobeithio y bydd e’n dangos ôl yr argymhellion a’r drafodaeth a gafwyd yn y pwyllgor ar y strategaeth iaith ac yn awgrymu camau penodol i’r Llywodraeth eu cymryd i mewn i ystyriaeth—yn eu plith nhw, y syniad, rydw i’n gobeithio, y bydd y strategaeth newydd yn dangos y siwrne i ni o sut rydym ni’n mynd o fan hyn i gyrraedd y nod o filiwn o siaradwyr, ac yn gwneud hynny gyda cherrig milltir ac elfen o fanylder, fel ein bod ni’n gweld yn glir y siwrne sydd o’n blaenau ni ar gyrraedd nod uchelgeisiol iawn.

Gwnaeth Simon ac eraill sôn am bwysigrwydd addysg, ac rydw i’n mynd i sôn am hynny, ond hoffwn i, yn gyntaf, drafod y cwestiwn wnaeth Sian Gwenllian bwysleisio am y syniad o ffyniant economaidd, a bod llwyddiant a ffyniant yr iaith ynghlwm gyda ffyniant economaidd yn ein cymunedau ni. Yn fy etholaeth i mae yna lot o gymunedau sydd yn siarad Cymraeg ac mae yna lot o gymunedau sydd o fewn cof wedi siarad Cymraeg ond bellach nid yw’r iaith yn ffynnu ynddyn nhw. Mae hynny ynghlwm, i raddau, â’r patrwm o newidiadau economaidd dros y degawdau. Felly, mae angen i ni sicrhau wrth ein bod ni’n llunio’r strategaeth economaidd newydd bod pwys o fewn y strategaeth ar sut mae cynnal cymunedau Cymraeg eu hiaith o fewn hynny. Mae’r Llywodraeth yn gwneud gwaith da o ran cynllun Better Jobs, Closer to Home, ac efallai y dylid edrych ar hynny yn y cyd-destun ieithyddol ynghyd â’r cyd-destun rydym ni’n edrych arno fe ar hyn o bryd.

Ond o fewn y system addysg, rydw i hefyd yn gobeithio y byddwn ni’n gweld newidiadau i’r cynlluniau strategol. Yn amlwg, nid oedden nhw’n ddigon da pan gyhoeddwyd nhw yn y lle cyntaf, ac mae’r broses adeiladol sydd wedi bod yn digwydd, gobeithio, yn mynd i arwain at gynlluniau llawer mwy uchelgeisiol. Y gwir amdani yw y dylem ni fod, fel mater o egwyddor, yn ateb y galw yn llawn am addysg Gymraeg ble bynnag mae’n codi. Nid ydym yn llwyddo i wneud hynny ar hyn o bryd. Dylai hynny fod yn nod. Ond ar ben hynny, gan bod yr iaith yn ased diwylliannol, wrth gwrs, ond hefyd yn ased addysgiadol, fel rydym wedi clywed yn barod yn y ddadl yma, dylem fod yn cymryd camau penodol i greu y galw am addysg Gymraeg dros gyfnod o amser hefyd. So, mae angen y lefel honno o uchelgais er mwyn ein bod ni’n gallu cyrraedd y nod sydd o’n blaenau ni.

Fe wnaethom ni drafod yn y pwyllgor pa mor bwysig oedd addysg feithrin i gyrraedd y nod, a dylem edrych, rwy’n credu, ar beilota cyfle i rieni sydd ddim yn medru’r Gymraeg sy’n dewis danfon eu plant i gylchoedd meithrin Cymraeg, fel eu bod nhw’n cael hyfforddiant penodol yn y Gymraeg i allu cefnogi’u plant drwy siwrnai addysgiadol yn yr iaith. Mae hynny’n rhan o broses ehangach—ac mae’r strategaeth yn glir am bwysigrwydd hyn—o normaleiddio defnydd yr iaith o fewn y teulu, ynghyd ag yn y gymuned ac mewn gweithleoedd yn ehangach.

Ar lefel bersonol, tan i mi gael fy ethol i’r Cynulliad, nid oeddwn i byth wedi gweithio mewn gweithle lle roedd hi’n bosib siarad Cymraeg. Mae’r profiad hwnnw o fod yma a gallu siarad Cymraeg neu Saesneg fel rwy’n mynnu, mwy neu lai, wedi bod yn beth positif ac yn beth dymunol iawn ar lefel bersonol, a dyna y dylem ni fod yn trio ei gyflenwi a’i ddarparu i bawb mewn pob gweithle: ein bod ni ddim yn gorfod meddwl, ‘Ydy’r person yma yn siarad Cymraeg?’—ei bod hi’n beth sy’n dod yn lot fwy naturiol ac yn lot ehangach i bobl yn gyffredinol. Felly, rwy’n croesawu’r pwyslais ar hyrwyddo.

Fe wnes i sôn yn y ddadl ddiwethaf bod angen chwyldro arnom ni er mwyn cyrraedd y nod. Mae angen newid diwylliannol cynhenid i sicrhau bod pobl yn gallu teimlo hyder ac yn gallu llwyddo i siarad Cymraeg yn eu gweithleoedd ac mewn bywyd bob dydd. Mae rhan o hynny, fel roedd Suzy Davies yn sôn, yn ymwneud â hyder pobl, ond os nad ydych yn sicr bod y person rydych yn siarad â nhw yn mynd i ymateb yn y Gymraeg, mae’r cwestiwn yna o hyder yn eich dal chi nôl beth bynnag yw’ch gallu chi i fedru’r Gymraeg, ar un lefel. Felly, mae hynny’n rhan bwysig o hynny.

Yn fras, ar y cwestiwn yma o’r hawl gyffredinol, buaswn i yn hoffi i’r Llywodraeth edrych ar y drafodaeth gawsom ni yn y Pierhead rai misoedd yn ôl gyda Gwion Lewis, a oedd yn sôn am greu hawl cyffredinol i ddefnyddio’r Gymraeg ym mhob rhan o fywyd cymdeithasol, ond ynghyd â hynny bod canllawiau gyda ni i ddangos ble y byddai’n fwy tebygol ein bod ni’n cael defnyddio’r hawl. Roedd yn drafodaeth adeiladol iawn ac yn gynnig pellgyrhaeddol, a byddwn yn annog y Llywodraeth i roi ystyriaeth i hynny maes o law.