7. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ddiogelu a hyrwyddo hawliau pobl anabl yng Nghymru? (OAQ51039)

Mae ein fframwaith ar gyfer gweithredu ar fyw'n annibynnol wrthi’n cael ei adolygu ar hyn o bryd. Rydym ni wedi cydweithio'n agos â phobl anabl a sefydliadau anabledd ledled Cymru i sicrhau ein bod ni’n gwneud cynnydd pendant i hybu a diogelu hawliau pobl anabl ac, wrth gwrs, mae hynny'n rhywbeth y byddwn ni’n parhau i’w wneud yn y dyfodol.

Diolch, Prif Weinidog. Mae Theresia Degener, cadeirydd Pwyllgor y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Pobl ag Anableddau, wedi ei alw'n 'drychineb dynol', yn dilyn eu hymchwiliad i'r ffordd y mae'r DU yn trin ei dinasyddion anabl. Mae Atos a Capita, y mae Llywodraeth y DU wedi eu gwneud yn gyfrifol am gynnal asesiadau taliadau annibynnol personol, wedi ennill dros £0.5 biliwn o arian cyhoeddus ers 2013, tra bod dros 61 y cant o'r rheini a apeliodd yn erbyn eu hasesiadau PIP yn eu hachosion tribiwnlys wedi ennill eu hachos. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu’r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gynorthwyo pobl anabl yng Nghymru yn ystod y gostyngiadau digynsail i’w hincwm gan Lywodraeth y DU?

Wel, ni allwn wrthdroi'r hyn y mae Llywodraeth y DU wedi ei wneud. Ni allaf anghytuno â'r defnydd o'r ymadrodd 'trychineb dynol'. Mae rhywbeth o'i le gyda'r system lle mae 61 y cant o achosion yn cael eu hapelio'n llwyddiannus. Mae rhywbeth o'i le arni. Mae'r gyfradd apêl honno'n llawer iawn uwch nag y byddech chi'n ei chael yn y llysoedd troseddol ac yn llawer uwch nag y byddech chi'n ei gael mewn mannau eraill. Mae hynny'n arwydd bod yr asesiadau cychwynnol, a bod yn blaen, yn anghywir ar y cyfan, ac os yw'r asesiadau'n anghywir mae'r system wedi torri. Mae hyn yn rhywbeth i Lywodraeth y DU ymdrin ag ef. Byddwn yn parhau i weithio, wrth gwrs, gyda phobl anabl, fel y dywedais, a sefydliadau anabledd, i weithredu fel eu heiriolwr wrth wrthdroi system sy’n amlwg ddim yn gweithio.

Yn amlwg, mae hwnnw'n fater y mae'r grŵp trawsbleidiol ar anabledd hefyd wedi bod yn casglu tystiolaeth arno. Rwy'n credu bod 80 y cant o apeliadau gan bobl â nam ar y synhwyrau yn llwyddiannus, sy’n dangos y broblem yr ydym yn ei hwynebu. Felly, rydym ni’n rhannu eich pryder ynghylch y mater hwn. Ond mewn cyfarfod grŵp trawsbleidiol ar anabledd yn y gogledd ym mis Mehefin, ac yn yr un modd mewn cyfarfod o’r grŵp awtistiaeth trawsbleidiol yn y gogledd ym mis Medi, codwyd pryderon gyda ni gan gynrychiolwyr pobl anabl leol a phobl anabl leol eu hunain ynghylch cynigion Llywodraeth Cymru ar gyfer grant byw'n annibynnol Cymru. Fel y gwyddoch, bu gennych gynllun dros dro gydag awdurdodau lleol ers iddo gael ei drosglwyddo i Lywodraeth Cymru gan Lywodraeth y DU. Cyhoeddwyd gennych y bydd cyfrifoldeb a chyllid yn cael ei drosglwyddo i awdurdodau lleol o 2018-19. Mae pobl anabl yn bryderus y bydd hynny'n atal eu gallu i fyw'n annibynnol a chefnogi eu lefel uchel o anghenion gofal a chymorth. Pa sicrwydd allwch chi ei roi iddyn nhw, felly, y bydd mesurau diogelu ar waith i sicrhau bod yr arian yn mynd i’r lle y bwriedir iddo fynd, y bydd asesiadau'n dal i gael eu cynnal ar sail sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn gyda derbynwyr y grant, ac mai pobl anabl eu hunain fydd y llais arweiniol gydag awdurdodau o ran canfod eu hanghenion?

Byddem yn disgwyl i awdurdodau lleol, wrth gwrs, gyflawni eu rhwymedigaethau i bobl anabl a rhoi digon o arian o'r neilltu i’w hanghenion ariannol gael eu cydnabod a'u bodloni. Wrth gwrs, mae awdurdodau lleol yn atebol i'w hetholwyr os byddant yn dilyn polisïau y mae'r etholaeth yn credu eu bod yn annerbyniol.

Mae symiau bychan o arian yn gallu gwneud gwahaniaeth mawr i rai teuluoedd sydd â phlant neu blentyn anabl. Rwyf wedi sôn am rai enghreifftiau penodol yn y Siambr yma cyn heddiw o deuluoedd yn fy etholaeth i sydd wedi elwa ar grantiau bychan, gan helpu i wella ansawdd bywydau plant anabl, gan gynnwys gwella iechyd meddwl, cryfhau perthynas deuluol a chynyddu cyfleoedd hamdden. A ydych chi’n cytuno â mi fod yr arian y mae’r Llywodraeth yn ei ddarparu i’r ‘family fund’ yn ffynhonnell werthfawr o gymorth, ac y dylid ei gynnal o dros y blynyddoedd nesaf?

Rŷm ni’n deall, wrth gwrs, fod yna gronfeydd sy’n gwneud lot fawr o wahaniaeth i’r gorau i fywydau pobl. Yn anffodus—ac nid wyf yn sôn am y gronfa hon yn uniongyrchol—rydym wedi gweld toriadau yn ein cyllideb ni, ac mae yna benderfyniadau anodd sy’n gorfod cael eu gwneud yn ystod blwyddyn ariannol. Ond rydym ni’n moyn sicrhau ein bod ni’n gallu blaenoriaethu beth sy’n gweithio a beth sydd â’r lles mwyaf i deuluoedd. Hynny fydd yn ein harwain ni fel Llywodraeth dros yr wythnosau cyn bod y gyllideb derfynol yn cael ei chyhoeddi.