Part of the debate – Senedd Cymru am 5:26 pm ar 19 Medi 2017.
Diolch yn fawr iawn. Hoffwn ddiolch yn fawr iawn am y croeso y mae’r cynllun wedi’i gael, ond hefyd ar gyfer y cwestiynau pwysig hynny hefyd. Dechreuoch chi drwy sôn am ba mor gywilyddus ydyw hi bod cymaint o bobl yn dal i ysmygu a'r effaith y mae hyn yn ei chael ar deuluoedd. Yn fy natganiad, dywedais fod ysmygu yn lladd mwy na 5,000 o unigolion bob blwyddyn. Felly, mae hynny'n 5,000 o deuluoedd sydd wedi’u heffeithio’n ofnadwy gan ysmygu. Dyma’r prif beth sy’n achosi marwolaethau ataliadwy ac, wrth gwrs, mae hynny'n ein hysgogi i gyrraedd ein targedau. Mewn gwirionedd, un o'r ffeithiau sy'n fy sbarduno ymlaen yn arbennig ar hyn yw ei fod mewn gwirionedd yn broblem o anghydraddoldebau iechyd hefyd, oherwydd y gwyddom fod pobl mewn cymunedau tlotach yn llawer mwy tebygol o ysmygu, ac o ganlyniad, mae’n llawer mwy tebygol o gael yr effeithiau iechyd gwael hynny sy’n ganlyniad iddo. Felly, mewn gwirionedd, mae'n fater o gydraddoldeb a chyfiawnder cymdeithasol hefyd. Felly, mae hyn yn wir yn ein sbarduno ymlaen i geisio cyflawni'r targedau hynny.
Gwnaethoch chi ofyn am y targed o 16 y cant. Rwy’n fodlon mentro a dweud, ydw, rwy'n credu y byddwn ni’n gallu cyflawni'r targed hwnnw gyda chymorth y gwahanol gamau gweithredu newydd a nodir yn ein cynllun, a hefyd gyda chymorth Bil iechyd y cyhoedd—neu Ddeddf Iechyd y Cyhoedd erbyn hyn—a basiwyd yn ddiweddar gan y Cynulliad hwn. Mae'n darged heriol; nid oes unrhyw amheuaeth ynglŷn â hynny. Ond, ar yr un pryd, credaf fod yr egni ar gael i gyrraedd yn y fan honno. Gwnaethoch ofyn am dargedau yn y dyfodol, ac, wrth gwrs, ein huchelgais pennaf yw Cymru ddi-fwg. Bydd hyn yn rhywbeth y byddaf yn gofyn i'r bwrdd strategol ar reoli tybaco edrych arno, gosod targedau newydd pan fyddwn yn adolygu pethau yn 2020, pan ddaw'r cynllun hwn i ben. Felly, byddwn yn sicr yn dymuno cael targedau parhaus er mwyn mynd â ni i’r sefyllfa ddi-fwg yr ydym yn dyheu amdani.
Rydych chi'n hollol gywir i ddweud bod angen inni gynyddu ein hymdrechion o fewn y GIG o ran y gefnogaeth a gynigir i bobl drwy'r GIG er mwyn rhoi'r gorau i ysmygu. Mae rhai camau gwirioneddol bwysig o fewn y cynllun cyflawni arbennig hwn, ac un ohonynt, mewn gwirionedd, yw gwelliant i’r gwasanaethau ar gyfer rhoi'r gorau i smygu trwy ddylunio a datblygu gwasanaeth 'stopio ysmygu' integredig. Nawr, rydym ni wedi dechrau hynny gyda'n brand newydd, a'r gwasanaeth newydd y gwnes ei ddisgrifio, Helpa Fi i Stopio, sydd eisoes wedi’i lansio. Ond mewn gwirionedd, mae angen i ni wneud llawer mwy. Un o'r pethau yr ydym yn ei wneud yw cryfhau'r llwybr atgyfeirio ar gyfer gwasanaethau mamolaeth i gynnwys atgyfeirio pob menyw feichiog sy'n ysmygu i wasanaethau rhoi'r gorau iddi, a hefyd cryfhau llwybrau atgyfeirio i gynnwys atgyfeirio i wasanaethau rhoi'r gorau i ysmygu i bawb sy'n ysmygu sy'n naill ai yn gleifion cyn llawdriniaeth, oherwydd ein bod yn gwybod yr effaith y bydd hynny'n ei gael ar y tebygolrwydd o gael canlyniad cadarnhaol ar ôl llawdriniaeth, pobl â chlefyd yr ysgyfaint, a phobl sydd â chyflyrau iechyd meddwl hefyd. Felly, mae hynny’n gam gweithredu penodol yn y fan hon. Mae yna gamau gweithredu hefyd ar gyfer clystyrau gofal iechyd sylfaenol o ran diffinio faint o atgyfeiriadau y bydd angen iddynt eu gwneud er mwyn gweld gostyngiad mewn ysmygu o flwyddyn i flwyddyn hefyd. Felly, rydym ni’n gwybod bod gan ofal sylfaenol ran bwysig iawn i'w chwarae yn hyn o beth. A chamau gweithredu ar gyfer fferyllfeydd hefyd. Felly, byddwn yn ceisio sicrhau bod pob fferyllydd yn gallu cynnig gwasanaethau rhoi'r gorau i ysmygu fel rhan o'u hyfforddiant cyn cofrestru. Felly, byddai hwn yn ddatblygiad newydd hefyd. Ac, unwaith eto, byddwn yn ceisio gwella'r rhan y mae deintyddion yn ei chwarae o ran cynnig gwasanaethau rhoi'r gorau i ysmygu hefyd. Felly, mae llawer o waith ar y gweill a llawer o ddulliau newydd o fewn y GIG hefyd.
Gwnaethoch gyfeirio yn benodol at y ffaith bod cyfryngau cymdeithasol yn wych o ran lledu’r neges, ond nid yw pawb yn gallu cael mynediad at gyfryngau cymdeithasol. Felly, yn rhan o'n hymgyrch Helpa Fi i Stopio, roedd gennym ni rai hysbysebion teledu a rhai hysbysfyrddau hefyd. Roedd mynd ar ymweliad i sefyll ger hysbysfwrdd yn un o’r pethau mwyaf rhyfedd yr wyf wedi eu gwneud ers i mi fod yn Weinidog, ond dyna ble y gwnaethom lansio’r ymgyrch oherwydd ein bod ni'n teimlo ei bod yn bwysig bod gennym ni bresenoldeb cyhoeddus iawn a gweladwy mewn cymunedau hefyd.
Yn ystod gwanwyn 2018, byddwn ni’n ymgynghori â defnyddwyr, staff a rhanddeiliaid y gwasanaeth iechyd meddwl ar ddileu'r esemptiad ar gyfer y lleoedd hynny sy'n ddi-fwg o fewn unedau iechyd meddwl. Ac rwy'n wirioneddol awyddus i ni gael barn pobl sydd â phrofiad o aros mewn unedau iechyd meddwl yn hynny o beth. Dyna'r bobl y mae angen i mi fod yn gwrando arnynt yn fwy nag unrhyw un arall yn yr amgylchiadau hyn.
Yn olaf, a chyfeiriais ato yn fyr, ond gwnaethoch chi sôn am gefnogaeth i fenywod beichiog. Mae canlyniadau ein cynllun peilot ysmygu yn ystod beichiogrwydd, modelau ar gyfer cael gafael ar gefnogaeth i roi'r gorau i ysmygu ar gyfer mamau, sydd â’r acronym cyfleus iawn MAMSS, wedi dangos bod menywod beichiog yn fwy tebygol o ymgysylltu â gwasanaethau rhoi'r gorau i ysmygu wrth ddefnyddio cymorth sydd wedi'i fewnosod yn y gwasanaethau mamolaeth hynny. Ac mae hefyd yn bwysig gwybod bod plant 70 y cant yn fwy tebygol o ysmygu os yw eu mam yn ysmygu, a thair gwaith yn fwy tebygol o ysmygu os yw'r ddau riant yn ysmygu hefyd. Felly, dyma'r math o ymyriadau byr y gall gweithwyr gofal iechyd proffesiynol, bydwragedd a gweithwyr gofal iechyd eu defnyddio gyda theuluoedd drwy'r gwaith y maent yn ei wneud yn rhan o gynlluniau Plant Iach Cymru a 10 Cam i Bwysau Iach hefyd.