Yr eitem nesaf, felly, yw’r datganiadau 90 eiliad, a’r cyntaf—Hefin David.

Diolch, Llywydd. Ddydd Gwener diwethaf, mynychais y gwasanaeth blynyddol wrth gofeb lofaol genedlaethol Cymru yn Senghennydd, sydd yn ward Cwm Aber yn fy etholaeth, a chefais y fraint o osod torch ar y gofeb. Cynhelir y gwasanaeth bob blwyddyn ar neu o gwmpas pen-blwydd trychineb Glofa Universal 1913—digwyddiad trasig a hawliodd fywydau 440 o ddynion a bechgyn. O ran y niferoedd a gollwyd dyma oedd—ac mae’n parhau i fod—y trychineb gwaethaf yn hanes Cymru a Phrydain. Agorwyd cofeb lofaol genedlaethol Cymru, sy’n sefyll ar y safle, yn swyddogol ar ganmlwyddiant y trychineb, ym mis Hydref 2013. Yn wir, mynychodd y Prif Weinidog ei hun y digwyddiad i ddadorchuddio’r cerflun efydd o weithiwr achub yn cynorthwyo glöwr.

Cafodd y syniad o gofeb lofaol genedlaethol Gymreig ei wireddu diolch, i raddau helaeth, i ymdrechion aruthrol Grŵp Treftadaeth Cwm Aber, band bychan o wirfoddolwyr a roddodd o’u hamser eu hunain i fynd ati i gasglu rhoddion er mwyn i’r syniad hwn allu dwyn ffrwyth. Rhoddodd Llywodraeth Cymru arian cyfatebol tuag at yr apêl codi arian, a chafwyd cyfraniadau hefyd o ffynonellau eraill, gan gynnwys Ymddiriedolaeth Adfywio’r Meysydd Glo a Chronfa Dreftadaeth y Loteri. Noddwr Grŵp Treftadaeth Cwm Aber yw’r darlledwr adnabyddus o Gymro, Roy Noble. Gwnaeth Roy lawer o waith da yn ystod yr apêl i godi arian, ac fel bob amser, roedd yn bresennol i siarad yn y gwasanaeth blynyddol ddydd Gwener diwethaf. Roedd llawer o blant ysgol lleol o Gwm Aber yn bresennol yn y gwasanaeth ddydd Gwener hefyd, a sylweddolais pa mor bwysig yw hi fod ein cenhedlaeth iau’n dysgu am dreftadaeth ddiwydiannol eu hardal, a’r pris eithaf a dalwyd gan y rhai a fentrodd allan un diwrnod i wneud eu gwaith.

Roedd Hydref 1917 yn fis a adawodd ei ôl ar y byd. Yma yn y DU, mae’n 100 mlynedd ers i’r mudiad cydweithredol benderfynu gyntaf ei fod am roi mynegiant i’w werthoedd drwy’r llwybr seneddol yn San Steffan, drwy ffurfio’r Blaid Gydweithredol. Gwnaed y penderfyniad hwnnw yn ei chynhadledd yn Abertawe—a oedd yn addas, o ystyried y rôl yr oedd Cymru wedi ei chwarae yn hanes y mudiad cydweithredol. Ers hynny, mae datganoli wedi rhoi seneddau eraill i’r Blaid Gydweithredol ymgyrchu drwyddynt dros ei gweledigaeth o fyd cydweithredol. Yn wir, mae’r syniad o ddatganoli’n adleisio cymaint o werthoedd cydweithredol—democratiaeth, cyfranogi gweithredol, a chymuned. Y penwythnos diwethaf yn ein cynhadledd i nodi’r canmlwyddiant, siaradodd y Prif Weinidog am y ffyrdd y mae’r sefydliad hwn, a Chymru’n fwy cyffredinol, yn cefnogi ac yn meithrin y ddelfryd gydweithredol.

Wrth i ni ddathlu ein canmlwyddiant mae gennym gydweithredwyr yn holl seneddau’r DU, ac mae gennym grŵp ffyniannus y Blaid Gydweithredol yn y Cynulliad Cenedlaethol yr wyf yn falch i fod yn gadeirydd arno. Mae’r pumed Cynulliad hwn yn cynnwys y nifer fwyaf o aelodau’r blaid gydweithredol ers datganoli. Yn wir, mae 25 y cant o Aelodau’r Cynulliad bellach yn perthyn i’r Blaid Gydweithredol. Trwy 100 mlynedd o newid, mae’r Blaid Gydweithredol wedi bod yn hyrwyddwr democratiaeth, dinasyddiaeth weithredol, cyd-gymorth, tegwch, cymuned a chynaladwyedd—egwyddorion cydweithredu. Ac wrth i ni wynebu’r 100 mlynedd nesaf, mae’r egwyddorion hynny’n parhau i fod mor berthnasol ag yr oeddent pan sefydlwyd y blaid 100 mlynedd yn ôl.

Hoffwn wneud datganiad i nodi mai yfory yw Diwrnod Rhyngwladol yr Undebau Credyd. Mae ‘Nid er credyd, nid er elusen, ond er gwasanaeth’ yn arwyddair undebau credyd. Rydym yn aml yn anghofio nad busnes yn unig yw diben bancio, ond angen cymdeithasol. Wrth inni weld miloedd o fanciau bach manwerthu a lleol yn cael eu cau a’u caffael dros y 30 i 40 mlynedd diwethaf, a phan ystyriwn fod y banciau sydd gennym bellach yn diflannu’n gyflym o’r stryd fawr a threfi llai, yn awr yn fwy nag erioed, mae angen dewis arall. Ynghyd â mwy o addysg am gynhwysiant ariannol, mater y bu’n bleser gennyf weithio arno, mae angen gwneud mwy i hyrwyddo undebau credyd fel rhan o addysg ariannol well a threchu anghydraddoldeb a thlodi.

Yn y DU, yn anffodus, mae Cymru yn dal i lusgo ar ôl yr Alban a Gogledd Iwerddon o ran aelodaeth o undebau credyd. Mae hyn er gwaethaf y ffaith fod Cymru yn un o’r ardaloedd yn y DU sy’n wynebu’r heriau mwyaf o ran cael mynediad at gredyd ac o ran y modd y mae pobl yn rheoli eu harian. Yn chwarter cyntaf y flwyddyn hon, roedd gan yr Alban 0.33 miliwn o aelodau sy’n oedolion, roedd gan Ogledd Iwerddon dros 0.5 miliwn, a 66,000 yn unig o aelodau undebau credyd oedd gan Gymru. Mae angen i hyn newid.

Ddydd Gwener, roeddwn yn falch o helpu i agor cangen newydd o undeb credyd Celtic yng nghanol dinas Abertawe. Dyma’r math o ddatblygiad yn y sector y dylem ei groesawu, a buaswn yn annog pob Aelod yma i gysylltu â’u hundebau credyd lleol, eu cefnogi a helpu i hyrwyddo dewis arall mwy diogel, cynhwysol yn ariannol a chymdeithasol gyfrifol i bobl Cymru.

The next item on the agenda is the motions to elect Members to committees. In accordance with Standing Order 12.24, I propose that the motions to elect Members to committee are grouped for debate, but with separate votes.