Diben gwelliant 11 yw diddymu gallu'r gwasanaeth iechyd gwladol i anwybyddu dyfarniad Tribiwnlys Addysg Cymru pan fo'r dyfarniad hwnnw yn ymwneud â rhywbeth y mae'n rhaid i'r GIG ei ddarparu i gefnogi dysgwr sydd ag anghenion dysgu ychwanegol. Ar hyn o bryd, nid yw'r Bil, fel yr ysgrifennwyd, yn ei gwneud yn ofynnol i'r GIG fod yn atebol i ddyfarniadau'r tribiwnlys addysg, ac ni ellir gorfodi cyrff y GIG i roi argymhelliad gan y tribiwnlys ar waith.

Nawr, yn ystod Cyfnodau 1 a 2, awgrymodd y Gweinidog ar y pryd hwnnw fod y mesurau a oedd mewn bodolaeth i gywiro camarfer y GIG yn ddigonol i sicrhau bod unrhyw bryderon sy'n ymwneud ag ymgysylltiad y GIG yn y broses anghenion dysgu ychwanegol am fethu â darparu gwasanaethau a chymorth penodol yn fesurau priodol. Ond mae arnaf ofn ein bod i gyd yn gwybod o'n profiadau ni ein hunain gyda'r rhai sy'n ymgodymu â'r system anghenion addysgol arbennig sy'n bodoli, a lleisiau di-ri eraill a roddodd dystiolaeth i'r pwyllgor, fod y dystiolaeth yn awgrymu fel arall.

Rydym wedi clywed tystiolaeth ysgubol gan randdeiliaid, bob un ohonyn nhw'n cytuno, ac eithrio'r Gweinidog bryd hynny, y dylai fod gan y tribiwnlys y gallu i gyfarwyddo'r GIG i ddarparu cymorth ar gyfer dysgwyr ag anghenion dysgu ychwanegol. Dywedodd Comisiynydd Plant Cymru ei bod yn credu nad oedd y pwerau a roddir i'r tribiwnlys ar wyneb y Bil fel y mae'n sefyll yn mynd yn ddigon pell i sicrhau bod ei gorchmynion i gyd cael eu cyflawni gan y rhai sydd â dyletswydd i wneud hynny. Dywedodd y Tribiwnlys Anghenion Addysgol Arbennig cyfredol ar gyfer Cymru, TAAAC, wrth y pwyllgor y bydden nhw'n aml yn gofyn i fyrddau iechyd lleol roi'r gefnogaeth ychwanegol, a phan oedden nhw'n gwrthod diwallu anghenion y plentyn, gan nad oedd gan y tribiwnlys presennol ychwanegol bwerau i orfodi byrddau iechyd, yn syml, ni chafodd yr anghenion hynny eu diwallu. Roedden nhw'n dweud mai dyna un o wendidau sylfaenol y system bresennol sy'n gwneud newid yn angenrheidiol.

Dywedodd Cynghrair Anghenion Dysgu Ychwanegol y Trydydd Sector, y gynghrair a ddaeth ynghyd o wahanol sefydliadau yn y trydydd sector i roi tystiolaeth gerbron y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn ystod Cyfnod 1, fod angen cael un system unioni ar gyfer yr holl gymorth a allasai fod ei angen ar ddysgwr, fel y gallai pob rhan o gynllun datblygiad unigol feddu ar yr un cadernid cyfreithiol. Dywedodd UCAC hefyd eu bod o'r farn y byddai sicrhau rhyw fath o fecanwaith unioni ar gyfer unigolion i herio cyrff iechyd sy'n methu ag ymdrin ag anghenion iechyd yn un o'r meysydd allweddol sydd yn dal heb ei ddatrys. Dywedodd hyd yn oed y byrddau iechyd eu hunain wrth y pwyllgor eu bod yn teimlo'n gyfforddus iawn o ran gallu Tribiwnlys Addysg Cymru i gyfarwyddo cyrff y GIG cyn belled â bod gweithwyr iechyd proffesiynol yn gallu cymryd rhan—ac yn gallu rhoi tystiolaeth wrth i'r tribiwnlys wneud ei benderfyniadau.

Nawr, fe geisiodd y cyn-Weinidog fynd i'r afael â rhai o'r materion hyn, yn enwedig o ran y diffyg ymgysylltu, o bryd i'w gilydd, gan y gwasanaeth iechyd gwladol drwy wneud rhai diwygiadau i'r Bil a oedd yn ei gwneud yn ofynnol i'r gwasanaeth iechyd gwladol adrodd yn ôl ar yr hyn yr oedden nhw wedi'i wneud o ganlyniad i benderfyniad a gorchymyn a wnaed gan dribiwnlys. Ond roedd y gwelliannau hynny a wnaed yng Nghyfnod 2 wedi methu â gorfodi'r byrddau iechyd i weithredu eu penderfyniadau, ac mae hynny'n golygu bod gennym system sydd â dwy system unioni: un ar gyfer y gwasanaeth iechyd gwladol, ac un ar gyfer yr awdurdod addysg lleol ac eraill. Nid wyf i o'r farn fod hynny'n foddhaol o gwbl.

Rydym ni i gyd yn gwybod o'n profiad ni ein hunain, yn anffodus, fod problemau gyda'r system i unioni camweddau'r GIG. Mae'n bell o fod yn berffaith. Roedd Llywodraeth Cymru yn cydnabod ei bod ymhell o fod yn berffaith pan gafodd darn o waith ei gomisiynu ar system unioni camweddau'r GIG. Adroddiad oedd 'Defnyddio cwynion yn rhodd' a ystyriwyd gan y Cynulliad hwn, ac nid ydym wedi clywed dim o ran unrhyw waith yn ei ddilyn. Nid ydym wedi gweld unrhyw newidiadau i'r system unioni o ganlyniad i hynny, er y nodwyd rhai diffygion sylweddol, ac nid oedd y GIG yn dysgu digon am gwynion.

Nid wyf yn awyddus i weld system gymhleth yn cael ei rhoi i blant a phobl ifanc, ac i rieni ledled Cymru, o ganlyniad i'r darn hwn o ddeddfwriaeth. Nid wyf yn awyddus i gael dwy system unioni. Os oes ganddyn nhw broblem o ran unioni, rwy'n awyddus iddyn nhw allu mynd drwy un sianel i ddatrys hynny, a'r sianel honno, yn gwbl briodol, ddylai fod Tribiwnlys Addysg Cymru, a dylai ei ddyfarniadau sefyll. Felly, rwy'n gobeithio'n fawr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn derbyn y gwelliannau a gyflwynais i—19 a 20.  

Ac ond yn fyr iawn ar welliant 21, mae'r gwelliant hwn ychydig yn wahanol o ran ei natur. Nid yw'n ymwneud â'r GIG. Mae'n gofyn yn syml fod yn rhaid i'r tribiwnlys addysgol, a gaiff ei sefydlu o ganlyniad i'r system newydd hon, gynhyrchu adroddiad blynyddol ar ei waith a rhoi'r adroddiad hwnnw gerbron Cynulliad Cenedlaethol Cymru. Felly, ar hyn o bryd, mae'r tribiwnlys anghenion addysgol arbennig sy'n bodoli eisoes yn cynhyrchu adroddiad blynyddol ar ei wefan, ond dogfen eithaf sych yw honno. Yn y bôn, crynodeb ydyw o'i weithgaredd, crynodeb o'i wariant yn ystod y flwyddyn. Nid yw'n ofynnol ar hyn o bryd fod y tribiwnlys yn cyflwyno'r adroddiadau hynny ar fformat sy'n fwy hygyrch i'r cyhoedd. Nid yw ychwaith yn ofynnol iddo adrodd ar y materion a'r pynciau sy'n codi dro ar ôl tro yn yr achosion sy'n dod gerbron yn y ffordd y mae'n ofynnol i gomisiynwyr Cymru neu ombwdsmon ein gwasanaethau cyhoeddus ei wneud.

Rwyf i o'r farn fod ei gwneud yn ofynnol i'r tribiwnlys newydd gynhyrchu adroddiad blynyddol a osodir gerbron y Cynulliad Cenedlaethol a gosod gofyniad yn y Bil fod yn rhaid i'r adroddiad fod ar fformat y gofynnir amdano gan y Cynulliad Cenedlaethol yn un ffordd o fynd i'r afael â rhai o'r diffygion hynny sydd yn y system bresennol. Gallwn sicrhau bod adroddiadau blynyddol yn y dyfodol yn ddefnyddiol, eu bod yn ddealladwy i'r holl randdeiliaid sydd â diddordeb mewn anghenion dysgu ychwanegol, ac felly rwy'n mawr obeithio ei fod hefyd yn welliant y bydd yr Aelodau yn gweld yn dda i'w gefnogi.