7. Pa gymorth sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru ar gyfer mentrau i atal afiechyd yng Nghymru? OAQ51653

Mae Llywodraeth Cymru yn rhoi cyllid uniongyrchol i nifer o sefydliadau cenedlaethol, gwasanaethau, rhaglenni a dulliau sy'n seiliedig ar leoliadau gyda'r bwriad o atal afiechyd. Mae'r rhain yn cynnwys gwasanaethau rhoi'r gorau i smygu, rhaglenni imiwneiddio a rhaglenni ysgolion a gweithleoedd iach.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn unol â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, rwy'n credu ei fod wedi cael ei dderbyn yn eang, ac rwy'n credu y byddai Llywodraeth Cymru yn sicr yn cefnogi symudiad tuag at ymagwedd fwy ataliol wrth ymdrin ag afiechyd yng Nghymru, a bod yn fwy rhagweithiol. Lle y ceir enghreifftiau, megis yr enghraifft arbennig o dda yng Nghasnewydd, rwy'n credu, lle mae'r bwrdd iechyd lleol yn gweithio gyda Newport Live, fel y sefydliad gwasanaethau hamdden, Cyfoeth Naturiol Cymru, Cyngor Dinas Casnewydd ac amrywiaeth o gyrff chwaraeon, i geisio cael poblogaeth leol fwy gweithredol er mwyn bod yn ataliol mewn perthynas ag afiechyd—. Pan fo sefydliadau'n cydweithio'n dda ar lefel leol yn y ffordd honno, pa gymorth y gallai Llywodraeth Cymru ei gynnig i hwyluso ac annog? Gwn fod sôn wedi bod o'r blaen, er enghraifft, am fondiau lles fel un cyfrwng posibl i gefnogi cynlluniau peilot mewn ardaloedd lleol yng Nghymru, ac rwy'n meddwl tybed a yw hwnnw'n bosibilrwydd o hyd neu a oes unrhyw ffordd arall y gallai Llywodraeth Cymru gynnig y cymorth hwnnw.

Mae un neu ddau o bethau penodol i siarad amdanynt, ac eithrio'r pethau cyffredinol, neu'r £600,000 o arian sy'n mynd drwy Chwaraeon Cymru i Gasnewydd ar gyfer gwasanaethau cyllid craidd a gwasanaethau cyllid y Gist Gymunedol. Fe fyddwch yn ymwybodol fod y bond lles yn faniffesto o ymrwymiad ac mae wedi'i gynnwys yn 'Ffyniant i Bawb', y strategaeth genedlaethol. Byddaf yn gwneud cyhoeddiad ar hynny yn y misoedd nesaf.

Ceir amrywiaeth o wahanol feysydd lle rydym yn cymryd camau ac yn cefnogi gweithgarwch. Ceir dull ataliol mwy cyffredinol mewn gwasanaethau gofal iechyd, ond mae gweithio gyda phartneriaid eraill, a'r bartneriaeth barhaus ag Iechyd Cyhoeddus Cymru, byrddau iechyd a Chwaraeon Cymru, yn un bwysig. Rwy'n disgwyl y byddaf yn cyfarfod â fy nghyd-Weinidog, nad yw yn y Siambr ar hyn o bryd, i gael y sgwrs honno am y gwaith y mae Iechyd Cyhoeddus Cymru a Chwaraeon Cymru wedi bod yn ei wneud ar y cyd. Mae gennyf ddiddordeb hefyd yn yr hyn y mae'r chwaraeon proffesiynol yn ei wneud i hyrwyddo, nid yn unig chwaraeon, ond gweithgarwch corfforol ehangach, a dyna pam, fel enghraifft ar wahân i weithgarwch corfforol, y clywch am Ken Skates a theithio llesol.

Rydym yn cefnogi amrywiaeth o weithgareddau. Cefnogwyd grwpiau cerdded gennym ym mis Rhagfyr—cyllid pellach i sefydlu grwpiau cerdded lleol drwy Dewch i Gerdded Cymru, gyda chyllid i'w cynnal hyd at Ebrill 2019. Rydym yn cefnogi amrywiaeth eang o weithgareddau. Rydym yn cydnabod nad oes gan bawb ddiddordeb yn y byd chwaraeon. Sut y gallwn ennyn eu diddordeb mewn gweithgarwch corfforol mwy cyffredinol, a sut y mae ei gwneud yn haws i bobl ymgymryd â'r gweithgarwch hwnnw a gweld y manteision drostynt eu hunain, ac nid i'r Llywodraeth yn unig?

Fis Tachwedd diwethaf, Ysgrifennydd y Cabinet, cyhoeddodd Cymdeithas Feddygol Prydain bapur sefyllfa newydd ar y defnydd o e-sigaréts, a dyfynnaf yr hyn a ddywedai:

Mae yna fanteision clir posibl i'w defnydd yn lleihau'r niwed sylweddol sy'n gysylltiedig â smygu, ac mae consensws cynyddol eu bod gryn dipyn yn llai niweidiol na defnyddio tybaco. Gyda rheoliadau priodol, mae gan e-sigaréts botensial i wneud cyfraniad pwysig tuag at uchelgais Cymdeithas Feddygol Prydain i sicrhau cymdeithas ddi-dybaco, gan arwain at nifer gryn dipyn yn llai o bobl yn marw o ganlyniad i glefydau sy'n gysylltiedig â thybaco.

O ystyried hyn, Ysgrifennydd y Cabinet, pa gamau y bwriadwch eu cymryd i hyrwyddo'r defnydd o e-sigaréts yng Nghymru fel dewis amgen yn lle smygu tybaco? Diolch.

Rwy'n credu y dylem feddwl eto am yr iaith a ddefnyddiodd yr Aelod: fe ddywedoch fod e-sigaréts yn llawer llai niweidiol na thybaco. Nid yw hynny'n golygu nad ydynt, eu hunain, yn niweidiol; mae'n ymwneud â chydbwysedd y niwed. Ac mae hefyd yn golygu cydnabod nad ydym bob amser yn deall beth sy'n cael ei gynnwys mewn e-sigarét. Cawsom y ddadl hon yn ystod y tymor hwn gyda'r Bil iechyd y cyhoedd, ac yn ystod y tymor diwethaf yn ogystal cafwyd newid safbwynt mewn perthynas â'n gallu i reoleiddio yn y maes hwn. Mae rhywbeth ynglŷn â'r gallu i reoleiddio'r cynhyrchion, oherwydd mewn gwirionedd, os nad ydych yn gwybod beth sy'n cael ei gynnwys mewn e-sigarét, mae hynny braidd yn anodd, a chredaf fod rhywbeth yno y dylem barhau i'w ystyried. Nid oes gan y Llywodraeth unrhyw fwriad o hyrwyddo e-sigaréts. Mae yna benderfyniadau i bobl eu gwneud eu hunain, fel dinasyddion y wlad. Credaf fod yn rhaid i ni, fel y dywedais yn gynharach, barhau i gael ein harwain gan dystiolaeth o ran yr hyn y gallem ac y dylem ei wneud, yr hyn y gallem ac y dylem ei hyrwyddo.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.