1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am adroddiad diweddaraf y Prif Swyddog Meddygol ar iechyd y genedl? OAQ51659

Diolch am eich cwestiwn. Rwy'n croesawu adroddiad y prif swyddog meddygol, a lansiwyd heddiw. Mae'n canolbwyntio'n benodol ar niwed o ganlyniad i gamblo fel mater iechyd cyhoeddus sy'n dod i'r amlwg, ac edrychaf ymlaen at wneud datganiad llawn ar yr adroddiad a'i argymhellion yr wythnos nesaf.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwyf innau hefyd yn edrych ymlaen at weld adroddiad diweddaraf y prif swyddog meddygol a gyhoeddwyd heddiw, ond hoffwn gyfeirio at yr adroddiad diwethaf, 'Adfer cydbwysedd i ofal iechyd: Gweithio mewn partneriaeth i leihau annhegwch cymdeithasol', sy'n tynnu sylw at thema bwysig yn fyd-eang, sef bod llawer o broblemau iechyd yn dangos graddiant cymdeithasol cryf, a bod nifer uwch o achosion o salwch a marwolaethau cyn pryd ymhlith grwpiau ac ardaloedd o dan anfantais economaidd. Yn wir, clywais fod yr Athro Marmot wedi pwysleisio'r pwynt hwn yn gynharach yr wythnos hon. Gwn eich bod wedi cyfarfod â'r Athro Marmot yn rhinwedd eich swydd flaenorol mewn perthynas â'ch rôl yn trechu tlodi yng Nghymru. Yr un mor berthnasol i Lywodraeth Cymru, wrth gwrs, ceir y ddeddf gofal gwrthgyfartal, sef yr egwyddor fod argaeledd gofal meddygol neu gymdeithasol da yn tueddu i amrywio yn wrthgyfartal i anghenion y boblogaeth a wasanaethir. Cynigiwyd yr egwyddor hon gan y meddyg teulu o dde Cymru, Dr Julian Tudor Hart, ac fe'i mabwysiadwyd gan lawer fel arweiniad ar bolisi iechyd. A all Ysgrifennydd y Cabinet nodi sut y mae'n mynd i'r afael â'r angen i leihau anghydraddoldeb cymdeithasol o ran statws iechyd a darpariaeth iechyd yng Nghymru?

Diolch i'r Aelod am dynnu sylw at fater pwysig iawn heddiw ar gyfer dyfodol gofal iechyd yng Nghymru a thu hwnt. Mae hyn, wrth gwrs, yn agwedd allweddol ar ofal iechyd darbodus, a amlinellwyd gan fy rhagflaenydd, ac mae hynny'n parhau drwy'r gwasanaeth. Mae gofal iechyd darbodus yn agwedd allweddol wrth edrych, er enghraifft, ar Wobrau GIG Cymru; rydym yn edrych am dystiolaeth o ffyrdd darbodus o gynnal a darparu gwasanaethau. Amlygwyd ac atgyfnerthwyd hyn hefyd yn yr adolygiad seneddol diweddar fel sbardun allweddol ar gyfer ein system. Ceir rhai pethau cadarnhaol i edrych arnynt yma yng Nghymru; nid mynegiant o anobaith yn unig ydyw. Os edrychwn ar Fwrdd Iechyd Lleol Aneurin Bevan a Bwrdd Iechyd Lleol Cwm Taf, maent ill dau wedi cyflwyno rhaglenni'r ddeddf gofal gwrthgyfartal, gan fynd allan yn fwriadol i'r cymunedau gyda'r lefel uchaf o risg, y bobl nad ydynt yn rhoi sylw i'w hiechyd eu hunain, ac mae'r canlyniadau'n gadarnhaol iawn hyd yn hyn hefyd. Mewn ymddangosiad blaenorol ger bron y pwyllgor iechyd a gofal cymdeithasol—nid dyna yw ei enw; mae chwaraeon yn dal i fod yn rhan o'i deitl—rwy'n credu fy mod wedi dweud y buaswn yn ysgrifennu atynt i roi'r wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â'r gwerthusiad cychwynnol o'r y ddwy raglen gan y ddau is-gadeirydd. Buaswn yn fwy na pharod i rannu hynny gyda'r holl Aelodau, gan ei fod yn dangos bod y dull ymarferol hwnnw'n dechrau cael effaith. Mae gwersi i'w dysgu o'r dull gweithredu hwnnw ac eraill i'r gwasanaeth cyfan eu mabwysiadu ledled y wlad.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae'r toreth o gyfleoedd gamblo sydd ar gael, os caf ei roi felly, mor fawr fel ein bod yn clywed heddiw fod 16 y cant o blant rhwng 11 a 15 oed wedi gamblo yn ystod yr wythnos ddiwethaf. Mae hynny'n gryn syndod i mi. Dylwn ddweud fy mod yn gamblo o bryd i'w gilydd. Ond mae gennym broblem wirioneddol gyda chaethiwed i gamblo, ac rydym yn clywed bellach gan y prif swyddog meddygol ei fod yn un o'r pryderon iechyd cyhoeddus mwyaf sy'n ein hwynebu. A ydych yn debygol o adolygu safbwynt presennol Llywodraeth Cymru nad oes unrhyw ymyrraeth feddygol ar gael i fynd i'r afael â chaethiwed i gamblo?

Wrth gwrs, byddwn yn ystyried yr holl dystiolaeth sydd ar gael ynglŷn â sut i drin caethiwed i gamblo yn y lle cyntaf, ond hoffwn ddychwelyd at eich pwynt cyntaf ynglŷn â'r toreth o gyfleoedd gamblo sydd ar gael a pha mor hawdd yw hi i gamblo. Nid yw bellach yn weithgaredd rheoledig neu anarferol, os hoffwch, y mae'n rhaid i bobl wneud ymdrech gorfforol i'w wneud. Mae gamblo ar-lein yn her benodol, a chafwyd dadl gyhoeddus dda yn ddiweddar ynglŷn â pheiriannau betio ods sefydlog. Nawr, rydym ar fin cael pwerau newydd o dan Ddeddf Cymru 2017 lle y gallem wneud rhywbeth, o bosibl, gyda'n pwerau, hyd at isafswm betio o £10. Byddwch yn sylwi, yn yr adroddiad a gyhoeddwyd heddiw, fod y prif swyddog meddygol yn argymell defnyddio ein pwerau hyd yr eithaf. Mae angen inni ystyried yr adolygiad parhaus sydd ar waith gan Lywodraeth y DU hefyd, lle maent yn sôn am ostwng yr uchafswm betio i £2. Mae'r prif swyddog meddygol wedi cynnwys tystiolaeth i gefnogi hynny, felly mae angen inni ystyried sut y gellid effeithio ar ein pwerau pe bai Llywodraeth y DU yn cymryd y cam hwnnw. Mewn gwirionedd, credaf y byddai'n beth da cael y dull gweithredu cyffredinol hwn ledled y DU, ond mae gennyf ddiddordeb mewn gweld sut rydym yn defnyddio ein pwerau i gyfyngu ar gamblo mewn ffordd sydd yn synhwyrol ac yn gymesur, gan gydnabod y niwed a achosir, ac ar yr un pryd, ynglŷn â'r triniaethau rydym yn eu cynnig i bobl sy'n dioddef o gaethiwed i gamblo, oherwydd rwy'n cydnabod y niwed cymdeithasol helaeth y gall ei achosi ac y mae'n ei achosi.