4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am oblygiadau gadael yr Undeb Ewropeaidd i borthladd Caergybi? OAQ51781

Rydym ni'n pwyso ar Lywodraeth y Deyrnas Unedig i sicrhau nad yw porthladdoedd Cymru, gan gynnwys Caergybi, yn mynd i fod o dan anfantais yn sgil Brexit. Fe wnes i drafod hyn gyda busnesau yn Iwerddon ddoe. Mae'n hollbwysig bod nwyddau yn gallu cael eu symud yn effeithiol o hyd, a rhaid i'r trefniadau tollau di-dor barhau. 

Diolch am yr ymateb yna. Mae'n werth atgoffa pobl fod masnach drwy borthladd Caergybi wedi cynyddu bron iawn i 700 y cant ers dechrau y farchnad sengl. Allwn ni ddim fforddio gweld Cymru a phorthladd Caergybi ddim yn rhan o undeb tollau a ddim yn rhan o farchnad sengl. Rwy'n poeni am oblygiadau tariffs ar fasnach. Mi fyddai llwybrau newydd yn cael eu datblygu, yn sicr, rhwng Iwerddon a chyfandir Ewrop. Nid oes lle yn gorfforol ym mhorthladd Caergybi i ddelio efo'r checks ar lorris ac yn y blaen. Rŵan, yn wahanol i arweinydd eich plaid chi, Jeremy Corbyn, rwy'n falch o'ch clywed chi yn dweud eich bod chi'n credu mewn aros yn yr undeb tollau a'r farchnad sengl, ond beth ydych chi'n fodlon wneud am y peth? Pa mor bell ydych chi'n fodlon gwthio hyn? Mae Seneddau is-wladwriaethol eraill yn Ewrop yn gallu cael gwir ddylanwad—feto, hyd yn oed, mewn rhai enghreifftiau—dros benderfyniad y wladwriaeth. Pa mor bell ydych chi yn dymuno gweld dylanwad Cymru yn mynd o ran penderfynu ar ein llais ni a grymoedd Cymru ar ôl inni adael yr Undeb Ewropeaidd? 

Mae dau beth yn y fanna. Un o'r pethau a gafodd ei ddweud wrthyf i ddoe yw ei bod yn hollbwysig, wrth gwrs, nad oes yna unrhyw fath o arafu yng Nghaergybi na Doc Penfro nag Abergwaun, ond ei bod hefyd yn hollbwysig i Iwerddon fod yna ddim arafu yn Dover. Mae siwd gymaint o nwyddau yn mynd trwy Gymru a thrwy Loegr ac wedyn i Ffrainc o Dover. A'r ofn sydd gyda nhw yw y bydd yna arafu yn y ddau borthladd. Fe roddwyd enghraifft i fi lle oedd yna lorïau gyda physgod yn mynd ar draws y môr. Roedd y fferi wedi bod yn hwyr yn croesi Môr Iwerddon ac o achos hynny fe gollodd y lorïau hynny y fferi yn Portsmouth. O achos hynny, roedd popeth wedi ei strywo. A'r ofn sydd gyda nhw yw y bydd hynny yn rhywbeth arferol yn y pen draw. Mae'n iawn i ddweud nad oes yna ddim strwythur o gwbl yng Nghaergybi, na hyd yn oed yn Dover ar hyn o bryd. Mae'n amhosibl i siecio  pob lorri o ran tollau ta beth, er yr enghraifft sydd wedi cael ei rhoi. 

A'r ail gwestiwn. Rydw i wedi dweud yn blwmp ac yn blaen: dylai unrhyw gytundeb gael ei roi o flaen y Cynulliad cyn, a’r Alban a Gogledd Iwerddon—rydym ni’n gobeithio, cyn bo hir, wrth gwrs—ac, wrth gwrs, San Steffan, a dylai fod yna bleidlais i gytuno y cytundeb hwnnw gan bob Senedd, ac nid dim ond un. Yn fy marn i, heb hynny, ni fyddai unrhyw fath o gytundeb yn parhau.

Mae Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau a'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol wedi casglu tystiolaeth gan bobl fel conswl Canada ym Mrwsel, Llywodraeth Iwerddon ac eraill, gan roi enghreifftiau i ni o sut mae masnachu ffrithiant isel yn digwydd ar draws ffiniau a thrwy borthladdoedd. Gwyddom fod Irish Ferries wedi cadarnhau fis diwethaf eu harcheb ar gyfer yr hyn fydd y fferi fwyaf—€165.2 miliwn—yn y byd o ran capasiti cerbydau, i hwylio rhwng Dulyn a Chaergybi. Ddydd Iau diwethaf, clywodd Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau dystiolaeth ar Ynys Môn gan fwrdd ardal fenter Ynys Môn ar gynllun ehangu porthladd Caergybi, sy'n cynnwys darpariaeth ar gyfer Brexit. Pa ystyriaeth, felly, ydych chi wedi ei rhoi i'r adroddiad gan Senedd Ewrop, 'Avoiding a hard border on the island of Ireland for Customs control and the free movement of persons', sy'n ystyried nifer o atebion technolegol ac yn dod i gasgliad cadarnhaol ynghylch sut i greu ffin ffrithiant isel? Mae hynny gan Senedd Ewrop ei hun.

Wel, cefais gyfarfod gydag Irish Ferries ddoe, felly trafodais eu cynlluniau gyda nhw, ac mae'n dda, fel y dywedais yn gynharach, eu bod nhw'n bwriadu buddsoddi mewn llongau newydd. Ond mae Cymdeithas Cludo Nwyddau ar y Ffyrdd Iwerddon yn bryderus dros ben am y posibilrwydd o oedi. Nid ydyn nhw'n gweld rheolaethau ffin o ran cael rheolaethau pasbort, ond eu pryderon yw: (a) a fydd archwiliadau tollau; a (b) a fyddant yn gynhwysfawr neu ar hap? Nid oedden nhw erioed yn gynhwysfawr yn y gorffennol; roedden nhw bob amser ar hap. Ac, mewn gwirionedd, nid oes unrhyw ffordd arall o gynnal archwiliadau tollau heb gael milltiroedd ar filltiroedd o draffig yn ciwio.

Dyma fy nadl i: rwyf i eisiau gweld ffin agored rhwng gogledd a de Iwerddon. Rwy'n adnabod y ffin honno'n arbennig o dda, a gwn ei bod hi'n amhosibl ei gweld, os mai dyna'r gair yr ydych chi eisiau ei ddefnyddio, beth bynnag. Yn nyddiau'r helyntion, ffrwydrwyd ffyrdd bach gan Fyddin Prydain ac roedd mannau croesi ar wahanol brif ffyrdd. Roedd hynny cyn i draffordd gael ei hadeiladu ar draws y ffin. Felly, mewn gwirionedd, mae'n amhosibl plismona'r ffin honno o safbwynt tollau.

Iawn—os canfyddir ffordd o wneud hynny, nid oes gen i ddadl, ond dyma fy nadl i: mae'n rhaid i'r un trefniadau fod yn berthnasol i'r ffin forol rhwng Iwerddon a Chymru. Ni allwn fforddio bod mewn sefyllfa pan ystyrir bod y ffin forol yn fwy anodd, yn fwy biwrocrataidd ac yn fwy trafferthus i weithredwyr cludo nwyddau na'r ffin rhwng y gogledd a'r de yn Iwerddon. Pam? Ceir cymhelliad i nwyddau symud trwy Ogledd Iwerddon i borthladdoedd yr Alban ac i Lerpwl ac i osgoi porthladdoedd Cymru, os ystyrir bod y ffin honno'n peri mwy o broblemau. Os yw'n berthnasol i un, mae'n rhaid iddo fod yn berthnasol i'r cwbl.