3. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu pryderon Llywodraeth Cymru am ddyfodol y diwydiant amaethyddiaeth yng Nghymru yn sgil Brexit? OAQ51748

Ers degawdau, mae fframweithiau polisi'r UE wedi dylanwadu ar reolaeth ein tir, wedi bod yn sail i batrymau cynhyrchu bwyd, ac wedi ategu incwm ffermydd. Ar ôl Brexit, bydd ein prif gynhyrchwyr yn fwy agored i farchnadoedd byd-eang a bydd mwy o wrthdaro mewn systemau masnachu gan arwain at ganlyniadau negyddol sylweddol, i'r sector cig dafad yn benodol.

Diolch am eich ateb, Prif Weinidog, ond a ydych chi wir yn credu bod yr UE a chyfundrefn y polisi amaethyddol cyffredin wedi bod yn hanes o lwyddiant digamsyniol i ddiwydiant ffermio Cymru? Oherwydd os felly, efallai y gallwch chi a'r rheini sy'n cefnogi ein presenoldeb yn yr Undeb Ewropeaidd esbonio i mi pa mor effeithiol yw gweld ein ffermwyr mynydd yn cael eu hymostwng i lefel gynhaliaeth ar £12,000 y flwyddyn tra bod rhai ffermwyr yn ne-ddwyrain Lloegr wedi dod yn filiwnyddion o dan y drefn anghyfiawn hon. Mae'r ffermwyr mynydd hyn yn symbol o ddiwydiant balch ar un adeg sydd bellach ar ei liniau fel economi powlen gardod o grantiau a rheoliadau. Ychwanegwch at hyn y ffaith bod y polisi amaethyddol cyffredin yn cael ei dderbyn gan bawb fel trychineb amgylcheddol. Does bosib nad oes rhaid i'r Prif Weinidog gytuno ein bod ni'n well allan ohoni.

Wel, rwy'n siŵr y byddai arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig yn cytuno â phob gair y mae'r Aelod UKIP wedi ei ddweud—[Torri ar draws.] Rwy'n amau hynny rywsut. Y PAC yw'r dull a ddefnyddiwyd gennym i sicrhau bod ffermwyr yn gallu goroesi. Mae wedi cefnogi ffermwyr a chefnogi economïau gwledig a'u datblygiad cymdeithasol, diwylliannol, amgylcheddol ac ieithyddol ers blynyddoedd maith. A yw e'n dweud nawr nad yw eisiau gweld unrhyw fath o gymorth i ffermwyr yn y dyfodol? Oherwydd gallaf ddweud wrtho, cyn belled ag y mae cynlluniau amgylcheddol yn y cwestiwn, roedd gennym ni Tir Cynnal, roedd gennym ni Tir Gofal, roedd gennym ni Glastir, mae gennym ni gynlluniau sy'n helpu i gefnogi'r amgylchedd. Mae dros £200 miliwn y flwyddyn yn dod i Gymru mewn cymorthdaliadau Ewropeaidd. Ar hyn o bryd, nid oes unrhyw sicrwydd, y tu hwnt i flwyddyn benodol, y byddwn ni'n cael yr un geiniog o arian o gwbl. Rwy'n ei wahodd i fynd i unrhyw fferm fynydd yng Nghymru a mynegi ei farn bod y ffermwyr hynny'n dal powlen gardod allan a gweld pa ymateb a gaiff.

Prif Weinidog, pan es i â phwyllgor Cynulliad i Ddulyn a chyfarfod y Taoiseach, dysgais sut mae Iwerddon yn elwa ar £2 biliwn oherwydd mynediad breintiedig at ein marchnadoedd cig eidion a chynhyrchion llaeth yn yr undeb tollau, gyda chwarter ein cig eidion yn dod o Iwerddon. Onid yw'n wir mai ein dewis ni y tu allan i undeb tollau fyddai masnachu'n rhydd a phrynu cig eidion yn rhatach o rywle arall, neu, os byddai'n well gennym ni dariffau, prynu cig eidion gan ffermwyr yng Nghymru a'r DU yn hytrach?

Cod ar gyfer tanseilio ffermio Prydeinig yw bwyd rhad. Dyna'r hyn y mae'n ei olygu, oherwydd os nad ydych chi'n barod i gefnogi'r diwydiant ffermio, hyd yn oed gyda thariffau, yna byddwch chi'n cael y mewnforion rhataf yn dod i mewn ac yn rhoi diwedd ar ein diwydiant ffermio. Dyna fydd yn digwydd. Mae'n economeg syml ac yn rhywbeth nad yw wedi cael ei esbonio'n iawn gan y rheini sy'n dweud, 'Byddwn ni'n cael bwyd rhad ac yn ei brynu o bedwar ban byd, ni waeth o le y daw, a beth yw'r ots am ein ffermwyr ein hunain, yn enwedig y ffermwyr hynny a fydd yn colli'r mynediad breintiedig sydd ganddynt at y farchnad Ewropeaidd. Ni all ein ffermwyr defaid oroesi os byddant yn canfod eu hunain mewn sefyllfa lle mae rhwystrau ychwanegol ar waith o ran gallu cael mynediad at y farchnad Ewropeaidd. Dyna eu marchnad fwyaf; mae 90 y cant o'n hallforion bwyd a diod yn mynd yno. Byddem ni'n llythrennol wallgof pe byddem ni'n anwybyddu'r ffaith bod angen i ni ddatrys mynediad at y farchnad sengl Ewropeaidd honno yn gyntaf cyn dilyn ffantasïau mewn mannau eraill.

Mae yna un fendith, Brif Weinidog—nid oes gan yr un ffarmwr amser ganol ddydd i wylio hyn. Pan oeddech chi draw yn Iwerddon yn ddiweddar, nid wyf yn gwybod a gawsoch chi gyfle i brynu unrhyw beth mewn siop yn Iwerddon, ond os gwnaethoch chi byddech chi wedi derbyn derbynneb, ac ar y dderbynneb fe fyddai wedi dweud faint o ganran o'r cynnyrch bwyd a diod a oedd wedi ei gynhyrchu yn Iwerddon, a faint roeddech chi wedi'i brynu. Wrth inni adael yr Undeb Ewropeaidd, beth ydych chi'n ei wneud i sicrhau ein bod ni dal yn gallu gwerthu bwyd o Gymru a diod o Gymru dros y ffin fel bwyd a diod o Gymru o dan stamp Cymreig, a beth ydych chi'n wneud i sicrhau ein bod ni'n cadw statws PGI, protected geographical indication, sydd wedi cynyddu allforion cig oen gan 25 y cant ers inni ennill y statws hwnnw?   

Mae hynny'n iawn. Mae yna gwestiwn ynglŷn â beth sy'n digwydd i'r PGI a'r PDO, protected designation of origin, ac a fydd yna system Brydeinig. A fydd y system honno ar yr un telerau â'r system Ewropeaidd? A fydd hi'n cael ei hadnabod yn yr un ffordd â'r system Ewropeaidd? Mae e'n hollbwysig ein bod ni'n gallu gwarchod y ffaith bod gyda ni gig oen, er enghraifft, sydd o'r safon uchaf. Mae cig oen Cymreig yn cael ei dderbyn mewn sawl marchnad ar draws y byd, yr un peth â chig eidion o Gymru a sawl math o gynnyrch arall. Beth nad ydym yn moyn ei weld yw sefyllfa lle mae'r rheini sydd yn moyn cystadlu yn ein herbyn ni yn gallu mynd mewn i'r farchnad Ewropeaidd ar lefel sydd yn well na'r lefel a fyddai gyda ni yn y pen draw. Rydym yn gwybod ar hyn o bryd fod yna ffermwyr mewn gwledydd fel Ffrainc a Sbaen yn gweld nawr fod yna wahoddiad iddyn nhw, os yw cig oen o Gymru yn mynd yn ddrutach yn y farchnad Ewropeaidd—felly, mae yna gyfle iddyn nhw fanteisio ar hynny, ac nid yw hynny o les i ffermwyr Cymru. Nid oes yna ffordd o ddadlau—ac nid yw'r Aelod yn dadlau hyn—o gwbl y bydd ffermwyr cig oen Cymru yn well tu fas i'r farchnad sengl. Heb y farchnad honno, bydd y dyfodol i sawl un o'n ffermydd ni yn un tywyll dros ben.