Part of the debate – Senedd Cymru am 4:12 pm ar 28 Chwefror 2018.
Rwy'n codi i gefnogi y cynnig yma. Rwy'n meddwl fod yna egwyddor bwysig yn y fantol fan hyn. Mae canfyddiadau yr ymchwiliad penodol yma yn fater o bwysigrwydd ac o ddiddordeb cyhoeddus, fel yr ŷm ni wedi ei glywed. Ac o ganlyniad, wrth gwrs, yn fy marn i, mi ddylai felly gael ei wneud yn gyhoeddus, gyda'r caveats sydd wedi cael eu crybwyll ynglŷn â'r angen i ddileu enwau ac yn y blaen.
Nawr, mae wedi bod yn anghyfforddus iawn gorfod mynd nôl i edrych ar egwyddorion Nolan, a dweud y gwir—y saith egwyddor rŷm ni i gyd i fod i ymlynu atyn nhw, a rhai rŷm ni, rydw i'n siŵr, yn eu darllen bob nos cyn mynd i'r gwely, ond maen nhw yn berthnasol iawn yn y cyd-destun yma, oherwydd bod yn agored yw un ohonyn nhw. Bod yn agored: mae'n syml. Mae'n gwbl syml: dylem ni weithredu a gwneud penderfyniadau mewn modd agored a thryloyw, ac na ddylid dal gwybodaeth yn ôl o'r cyhoedd oni bai bod yna resymau cyfreithiol i wneud hynny. Wel, dyna chi un egwyddor sydd â risg o gael ei thramgwyddo yn y cyd-destun yma.
Aweinyddiaeth—mae dangos arweinyddiaeth yn un egwyddor arall. Dylai deiliaid swyddi cyhoeddus hyrwyddo a chefnogi'r egwyddorion yma trwy arweiniad a thrwy esiampl. Felly, mae'n rhaid i ni ddangos yr arweiniad a'r esiampl yna o safbwynt bod yn agored. Gyda llaw, mae hefyd yn dweud bod 'arweiniad' yn golygu bod yn barod i herio arfer drwg sef, ysywaeth, beth rydw i'n deimlo mae'r gwrthbleidiau yn gorfod ei wneud fan hyn yn y Siambr y prynhawn yma.
Heb fod yn agored a heb fod yn dryloyw drwy gyhoeddi'r adroddiad yma, yna canfyddiad y cyhoedd, yn naturiol, fydd fod yna rywbeth i'w guddio. Ac, yn absenoldeb cyhoeddi'r adroddiad yma, rydw i yn teimlo man lleiaf y dylai fod yna gyfle i gael cyfarfod arbennig o'r Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog er mwyn craffu ymhellach ar y broses yma a gweithredoedd y Prif Weinidog achos, fel arall, ble mae yna atebolrwydd? Ble mae yna atebolrwydd? Atebolrwydd—a ydych chi'n cofio hynny? Mae hwnnw hefyd yn un o'r egwyddorion sylfaenol yr ydym ni i gyd mewn bywyd cyhoeddus yn gorfod eu harddel, a heb hynny rydw i'n ofni y byddwn ni yn gwneud anghyfiawnder mawr â'r bobl sydd wedi ymddiried ynom ni i'w cynrychioli nhw.
Nawr, mi ges i fy mrawychu wythnosau yn ôl ynglŷn â'r modd braidd yn nawddoglyd y cyfeiriwyd at y ffaith mai pleidleisiau cynghorol—advisory—oedd y rhain ac nad ydyn nhw'n ymrwymo y Llywodraeth i weithredu. Wrth gwrs, mae hynny yn wir, ond roeddwn i'n gweld y llinell yna eto'n ymddangos gan ffynhonnell yn y wasg y bore yma. Mae e yn codi cwestiwn yn fy marn i ynglŷn â ble y mae hyn i gyd yn gadael democratiaeth. Ble mae e'n gadael atebolrwydd democratiaeth a'n rôl ni, nid dim ond fel gwrthbleidiau, ond pob un ohonom ni fel Aelodau o'r sefydliad yma? Mae clywed rhyw sylwadau fel yna yn fy ngwneud i hyd yn oed yn fwy penderfynol i sicrhau bod y Prif Weinidog yn atebol drwy bwyllgor craffu neu drwy unrhyw gyfrwng. Os nad yw'r adroddiad yn cael ei gyhoeddi mae yna fethu ar y test yn fanna. Os nad oes dim atebolrwydd digonol fan hyn yn y Siambr, mae yna fethiant ar y prawf yna hefyd. Felly, rydw i yn teimlo bod yn rhaid i ni edrych ar bwyllgor craffu yn cael y cyfle i ystyried hyn.
Mi wnaf i gloi drwy ategu pwynt rwyf wedi'i wneud o'r blaen.