4. Datganiad gan y Gweinidog Diwylliant, Twristiaeth a Chwaraeon: Henebion Hygyrch i Bawb

Part of the debate – Senedd Cymru am 3:58 pm ar 24 Ebrill 2018.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Lord Dafydd Elis-Thomas Lord Dafydd Elis-Thomas Independent 3:58, 24 Ebrill 2018

Mae gyda ni gofrestr hirfaith o enwau hanesyddol sydd ar gael ar y we, fel y gŵyr yr Aelod. Fe benderfynwyd peidio â dilyn trywydd o ddeddfu ym maes enwau lleoedd, ond mae'r adnodd yna yn glir ar gael, ac yn wir, mae'r awydd i ddefnyddio enwau cynhenid neu enwau Cymraeg neu Geltaidd neu Ladin ar dir ac ar safleoedd ac ar drigiannau ac ar dai yng Nghymru wedi cynyddu, o'i gyferbynnu ag enwau Saesneg, er enghraifft, yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Ond nid ydw i am fynd ar ôl y sgwarnog arbennig yna ymhellach, oherwydd trafod henebion yr ydwyf yn bennaf y prynhawn yma.

Y newyddion da ydy ein bod ni'n edrych ymlaen yn Cadw nid yn unig i gynnal y cestyll presennol, ond i dderbyn—mae'n debyg y bydd yn rhaid inni wneud cyfraniad tuag ato fo—perchnogaeth o ragor o gestyll yn y dyfodol, gan gynnwys castell a adeiladwyd gan Dafydd ap Gruffydd ap Llywelyn gydag incwm oddi wrth Frenin Lloegr ar y pryd. Ond wrth gwrs, yn ddiweddarach, fe wnaeth Dafydd ap Gruffydd ap Llewelyn ymlynu gyda'i frawd, ac yna fe ddaeth o y tywysog Cymreig cynhenid olaf i adeiladu cestyll yng Nghymru. Ein bwriad ni, felly, yw cynhyrchu deunydd arbennig ar gyfer ymwelwyr a fydd yn canolbwyntio ar yr henebion hanesyddol sydd wedi cael eu hadeiladu neu sydd wedi cael eu meddiannu a'u trigiannu am gyfnod sylweddol gan y tywysogion Cymreig. Mae hynny'n cynnwys, wrth gwrs, yr hyn yr ydym ni wedi'i wneud yn barod ynglŷn â chyfnod Owain Glyndŵr yng nghastell Harlech. Os nad ydych chi wedi cael cyfle i ymweld â'r castell hwnnw yn ddiweddar, ac yn arbennig â'r dehongliad a gynigir yno, mae'n ddehongliad cenedlaethol, fel y dylai fe fod, gan Lywodraeth Cymru, a gan Cadw ar ran Lywodraeth Cymru, o'r hyn sydd wedi digwydd.

Nid ydw i am wneud unrhyw sylw ynglŷn â'r hyn a ddigwyddodd gyda Gweinidogion a oedd yn y swydd yma o'm mlaen i ac a wnaeth benderfyniadau, a phenderfyniadau a gafodd eu newid. Nid ydw i'n credu bod hynny yn briodol.

Ond a gaf i ddweud un gair arall am gastell Cricieth ac Owain Glyndŵr? Yn sicr, fe wnaeth Owain Glyndŵr lwyddo i losgi o leiaf rhai o'r cerrig yng nghastell Criccieth, ac roeddwn i'n cael y fraint o weld ôl y tân hwnnw yn ddiweddar. Rydw i'n siŵr y byddai fo'n cynnau tân hyd yn oed yng nghalon hen genedlaetholwr fel yr Aelod sydd wedi gofyn y cwestiwn.