Ac felly—datganiadau 90 eiliad. Mike Hedges.

Diolch, Lywydd. Rwy'n falch iawn o gael cyfle i longyfarch Undeb Bedyddwyr Cymru ar ei ben blwydd yn gant a hanner oed. Siaradaf fel aelod o Seion Newydd, capel Bedyddwyr Cymru yn Nhreforys. Ddoe, mynychais ddigwyddiad yn y Pierhead i ddathlu pen blwydd Bedyddwyr Cymru yn gant a hanner oed, ac rwy'n falch iawn fod cynifer o Aelodau, gan eich cynnwys chi, Lywydd, yn bresennol.

Rwyf eisiau tynnu sylw at y rôl a chwaraeodd Bedyddwyr Cymru, ynghyd â chapeli anghydffurfiol Cymreig eraill, ym mharhad yr iaith Gymraeg yn gynnar yn yr ugeinfed ganrif. Maent hefyd wedi chwarae rôl bwysig yng ngwleidyddiaeth Cymru, ac wedi darparu llawer o aelodau i'r Rhyddfrydwyr, y Blaid Lafur a Phlaid Cymru. Gellir gweld llwyddiant achos y Bedyddwyr ym mhentrefi, trefi a dinasoedd Cymru lle roedd mwy na 1,000 o gapeli'r Bedyddwyr.

Mae gweinidogion Bedyddwyr Cymru wedi chwarae rhan fawr yng ngwleidyddiaeth Cymru drwy ysgrifennu emynau. Roedd Lewis Valentine yn emynydd enwog, a'i emyn enwocaf oedd Gweddi dros Gymru, ond roedd hefyd yn aelod cynnar o Blaid Cymru ac yn un o'r tri a roddodd yr ysgol fomio ar dân ym 1936. Roedd Thomas Price yn ffigwr blaenllaw ym mywyd gwleidyddol a chrefyddol Cymru yn ystod oes Fictoria, ac yn weinidog yng Nghapel y Bedyddwyr Calfaria, Aberdâr, a'i swydd gyntaf oedd fel gwas bach. Ar 1 Ionawr 1814, lansiodd Joseph Harris, gweinidog Bedyddwyr Cymru—a oedd yn defnyddio 'Gomer' fel ei enw barddol—yr wythnosolyn Cymraeg cyntaf, Seren Gomer, yn Abertawe. Mawr yw ein diolch ni fel cenedl i Undeb Bedyddwyr Cymru am yr hyn y maent wedi'i gyflawni dros y 150 mlynedd diwethaf.

Ar 1 Ebrill 1918, cymeradwyodd David Lloyd George gynlluniau i greu'r Awyrlu Brenhinol (RAF), y llu awyr cyntaf yn y byd i fod yn gwbl annibynnol ac ar wahân. Byddai'r RAF yn datblygu i fod yn llu awyr mwyaf pwerus y byd, gyda mwy na 290,000 o bersonél a 23,000 o awyrennau. Yna, ar adeg hollbwysig yn hanes y byd, amddiffynnodd yr RAF ein hynys yn erbyn ymosodiad y Natsïaid, yn yr hyn a ddaeth yn frwydr awyr enwocaf hanes, sef Brwydr Prydain. Ond nid yw hanes a llwyddiant yr RAF yn beth dieithr i ni yng Nghymru. Cafodd bom bowndiog enwog y dambusters ei brofi yng Nghwm Elan. Gweithwyr ffatri ym Mrychdyn a adeiladodd yr awyren Lancaster, sy'n dal i hedfan heddiw gyda'r RAF yn y daith hedfan i goffáu Brwydr Prydain. Ac fe gafodd y syniad sy'n sail i Red Arrows yr RAF ei ffurfio yng Nghymru, pan grëwyd yr Yellowjacks yn RAF y Fali, yn 1963.

Lywydd, er mwyn dathlu'r flwyddyn bwysig hon yn hanes yr RAF, bydd digwyddiadau arbennig, gweithgareddau a mentrau eraill yn cael eu cynnal ar lefel leol, ranbarthol a chenedlaethol, o'r mis hwn hyd at ddiwedd mis Tachwedd. Un o'r digwyddiadau mwyaf nodedig fydd y daith gyfnewid baton ganmlwyddiannol, lle bydd baton sydd wedi'i ddylunio'n arbennig yn ymweld â 100 o safleoedd sy'n gysylltiedig â'r RAF mewn 100 diwrnod. Bydd y baton yn ymweld â nifer o leoliadau yng Nghymru, o 1 Mai hyd at 11 Mai, gan ddechrau yn Sain Tathan, a gorffen yn RAF y Fali.

Mae gennym lawer i fod yn ddiolchgar amdano, gan fod yr RAF wedi amddiffyn ein rhyddid yn ddewr. Os caf orffen gyda geiriau David Lloyd George, a ddywedodd,

'I’r awyrennau hyn, y ffurfafen yw maes y gad. Nhw yw Marchoglu’r Cymylau.'