4. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o'r berthynas rhwng tai ac iechyd? OAQ52079

Integreiddio tai ac iechyd yw'r llwyfan ar gyfer atal ac ymyrraeth gynnar effeithiol i bobl ag anghenion iechyd a gofal cymdeithasol. Dyna pam mae tai a gofal cymdeithasol yn flaenoriaethau yn 'Ffyniant i Bawb'.

A gaf i ddiolch i chi am yr ymateb yna? Fel y gwyddoch, roedd gan Lywodraeth Lafur 1945 i 1951 dai ac iechyd yn yr un weinyddiaeth, o dan arweiniad Nye Bevan, rhywun sy'n uchel iawn ei barch gan y ddau ohonom.

Mae tai gwael yn cael effaith ddifrifol ar iechyd. Mae pobl, yn enwedig yr hen a'r ifanc, yn dod yn fwy agored i salwch pan fyddant yn byw mewn amodau oer a llaith. Mae amodau gwael yn golygu na ellir rhyddhau pobl o'r ysbyty pan, yn feddygol, y gellid gwneud hynny. Ond os byddwch yn eu rhyddhau, rydych chi'n mynd i'w cael yn ôl i mewn eto gan fod yr amodau y maen nhw'n byw ynddynt yn golygu y byddant yn eu gwneud yn sâl. Beth sy'n cael ei wneud i wella tai o ansawdd gwael ac felly lleihau derbyniadau i'r ysbyty?

Rwy'n cytuno'n llwyr, gall cartref o ansawdd gwael gael effaith sylweddol iawn ar fywydau pobl, yn enwedig i'r rheini o'r cymunedau mwyaf difreintiedig.

Mae safonau ansawdd, gan gynnwys safon ansawdd tai Cymru ar gyfer tai cymdeithasol yn hollbwysig er mwyn helpu i ddarparu agenda llesiant ehangach y Llywodraeth. Bydd safon ansawdd tai Cymru yn sicrhau, erbyn 2020, y bydd gan fwy na 220,000 o aelwydydd yng Nghymru gartref sy'n ddiogel ac yn gynnes. Ar hyn o bryd, ar 31 Mawrth 2017, mae 86 y cant o gartrefi cymdeithasol yng Nghymru yn bodloni safon ansawdd tai Cymru. Mae Llywodraeth Cymru yn buddsoddi £108 miliwn arall o gyllid cyfalaf y flwyddyn mewn landlordiaid cymdeithasol i sicrhau bod safon ansawdd tai Cymru yn cael ei fodloni yn ystod y cyfnod amser.

Rwy'n credu bod hwn yn gwestiwn pwysig iawn; diolchaf i Mike am ei godi. Mae pedwar deg pump y cant o ddamweiniau yn digwydd yn y cartref, ac mae damweiniau ymhlith y 10 uchaf o achosion marwolaeth i bobl o bob oed, ac mae'n arbennig o uchel ymhlith plant—yr uchaf ar ôl canser, rwy'n credu—a phobl hŷn. Nawr, yn yr ymyraethau niferus yr ydym ni'n eu gwneud, er enghraifft, inswleiddio cartrefi, ymweliadau gofal cymdeithasol, dylem fod yn cynnal asesiad o ddiogelwch cartrefi oherwydd gellid diogelu llawer iawn, iawn o bobl agored i niwed pe byddem ni'n gwneud hynny ac yn meddwl am atal damweiniau.

Dylem. Mae'r Aelod yn codi mater pwysig, ac yn rhan o safon ansawdd tai Cymru, wrth gwrs, mae gwneud yn siŵr bod cartrefi yn bodloni safon lle y sicrheir bod cyn lleied o ddamweiniau â phosibl yn bwysig.

Ceir nifer o gynlluniau ar gyfer addasiadau ledled Cymru hefyd, ac rwy'n falch iawn o ddweud bod cyflymder addasiadau wedi cynyddu y tu hwnt i bob amgyffred yn fy nghyngor fy hun o'i gymharu â'r sefyllfa 10 mlynedd yn ôl. Ond mae'r Aelod yn gwneud pwynt da iawn, ac rydym ni'n awyddus iawn i sicrhau bod y safonau diogelwch gorau yn cael eu cynnwys yn y dyluniad wrth i ni ddatblygu cartrefi newydd yng Nghymru.

Canllawiau Shelter Cymru i denantiaid preifat ynghylch cymryd camau os na fydd eu cartref yn iach neu ei fod mewn cyflwr peryglus yw, a dyfynnaf:

Yn gyntaf, mae'n rhaid i chi feddwl yn ofalus a ddylid cymryd camau. Yn benodol, ystyriwch a yw eich landlord yn debygol o geisio eich troi allan yn hytrach na gwneud y gwaith.

Er y gall y tenantiaid ofyn wedyn i'r Cyngor anfon arolygydd, maen nhw'n dal i fod mewn perygl wedyn os bydd y landlord yn penderfynu eu troi allan, neu os yw'n dal dig oherwydd eu bod wedi cymryd y camau hynny. Yn hynny o beth, a wnewch chi ystyried cyflwyno deddfwriaeth ar gyfer diogelu rhentwyr hirdymor ac annog tenantiaethau mwy hirdymor gyda chosbau eglur a sylweddol i landlordiaid os byddant yn cymryd y mathau hyn o gamau? Oherwydd, wrth gwrs, rydym ni eisiau sicrhau bod eu tai yn iach, ond os byddant yn cael eu barnu am gymryd camau, yna mae hynny'n rhywbeth y dylem ni i gyd fod yn bryderus yn ei gylch.

Ydy, mae'r Aelod yn codi pwynt da iawn, ac, yn amlwg, rydym ni eisiau i bobl i fod yn ddiogel ac yn iach yn eu cartrefi, ond hefyd i fod â threfniadau rhentu diogel gan ein bod ni'n gwybod bod trefniadau rhentu ansefydlog, yn enwedig i deuluoedd, yn cyfrannu at iechyd meddwl a salwch hirdymor. Gwn fod gan y Gweinidog Tai ac Adfywio hyn mewn golwg yn sicr pan fyddwn ni'n edrych ar ein Deddf tai newydd sy'n cael ei chyflwyno yn y tymor Cynulliad hwn.