Part of the debate – Senedd Cymru am 5:36 pm ar 1 Mai 2018.
Diolch yn fawr iawn, iawn am y sylwadau hynny. Byddwn i'n dechrau yn benodol drwy ddweud fy mod yn rhannu eich diddordeb mewn tai cydweithredol a gweld beth arall y gallem ni ei wneud yno, oherwydd, yn yr amser yr wyf i wedi bod yn y swydd, rwyf wedi gallu gweld—wel, mae un yn arbennig yn sefyll allan yn fy meddwl, yr enghraifft o'r tai cydweithredol yr ydym wedi'u cefnogi yng Nghaerfyrddin. Gwnaed argraff fawr arnaf gan y ffaith, mewn gwirionedd, nad yw hynny dim ond yn ymwneud ag adeiladu cartrefi, ond mae hefyd mewn gwirionedd yn ymwneud ag adeiladu cymunedau. Cafwyd gwerth dwy flynedd o waith yn gweithio ochr yn ochr â'r preswylwyr hynny cyn iddynt hyd yn oed symud i mewn i'w cartrefi newydd er mwyn eu helpu i ddod yn aelodau cydweithredol da, ond i greu cymuned hefyd.
Mae'r sgiliau y mae pobl wedi eu dysgu drwy fod yn gysylltiedig â hynny, a'r gwerth a gafwyd ohono, yn mynd ymhell y tu hwnt i'r cartrefi y maen nhw'n gallu byw ynddynt, yn fy marn i. Felly, rydym yn darparu cyllid i Ganolfan Cydweithredol Cymru i gefnogi'r gwaith hwnnw. Ond un peth a ddywedaf yw bod angen i ni i gyd, yn fy marn i, annog awdurdodau lleol a landlordiaid cymdeithasol cofrestredig i ystyried tai cydweithredol. Oherwydd, mewn gwirionedd, mae angen gwneud llawer o waith yn ystod y camau cyntaf, sef efallai yn un o'r rhesymau dros fod yn llai poblogaidd ac na fu cymaint o fanteisio ar dai cydweithredol nag yr hoffwn ei weld. Ond rwyf wedi cytuno i ragor o gyllid ar gyfer Canolfan Cydweithredol Cymru eleni er mwyn gweld beth allwn ei wneud i hyrwyddo'r gwaith ar dai cydweithredol. Rwy'n deall bod yna drafodaethau gydag o leiaf 25 o bartïon sydd â diddordeb ar hyn o bryd, felly byddwn yn gobeithio bod hwn yn faes lle gallwn weld rhywfaint o dwf yn y dyfodol, dim ond oherwydd y gwerth ychwanegol hwnnw a gewch wrth i chi adeiladu tai cydweithredol.
Mae tir ar gyfer tai yn faes arall lle rwy'n cydnabod y gall fod llawer o bwysau, felly rwy'n awyddus i weld beth arall y gallwn ni ei wneud ynghylch defnyddio tir Llywodraeth Cymru. Gwn y gall chwarae rhan bwysig iawn yn y ddarpariaeth o dai yng Nghymru. Cyflwynwyd nifer sylweddol o safleoedd sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru ar gyfer darparu tai eisoes, ac rwyf mewn cysylltiad agos â Ken Skates a'i adran, yn ystyried y tir y mae Llywodraeth Cymru yn berchen arno ac a allwn ni ei gyflwyno i'w ddefnyddio gan landlordiaid cymdeithasol cofrestredig yn benodol, gan o bosibl ei gynnig iddyn nhw ar gyfradd y farchnad ond heb orfod ei roi ar y farchnad, er enghraifft. Felly, rydym yn ystyried ffyrdd arloesol o gefnogi tir ar gyfer landlordiaid cymdeithasol cofrestredig yn benodol.
Mae gennym ni dir ar gyfer cynllun tai, ac mae hwnnw'n gynllun benthyciadau, sy'n galluogi landlordiaid cymdeithasol cofrestredig i brynu tir i gefnogi'r ddarpariaeth o dai fforddiadwy a/neu gartrefi'r farchnad, ac mae'r cynllun hwnnw eisoes wedi buddsoddi £42 miliwn hyd yn hyn. Mae hynny'n mynd i hwyluso'r ddarpariaeth o dros 2,800 o gartrefi, 85 y cant ohonyn nhw'n gartrefi fforddiadwy. Rydym ni hefyd yn ystyried tir heblaw am dir sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru—felly, tir a berchnogir ar draws y sector cyhoeddus—oherwydd gall hynny fod yn wirioneddol allweddol ar gyfer cyflenwi mwy o gartrefi fforddiadwy yn y dyfodol. Mewn gwirionedd, darparwyd cartrefi fforddiadwy ar dir a ddaeth i fod ar gael gan y sector cyhoeddus yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, 689 ohonyn nhw. Felly, mae'n rhywbeth sy'n digwydd, er y derbyniaf ei fod yn rhywbeth y mae angen inni fod yn ystyried ei wneud ar raddfa fwy hefyd.
Gwnaethoch chi sôn, wrth gwrs, am dir sy'n cael ei gadw'n wag, a byddwch chi'n ymwybodol o'r cynigion ar gyfer y dreth ar dir gwag. Credaf fod hynny'n ffordd gadarnhaol o ysgogi ac annog adeiladu tai yn y dyfodol ac atal pobl a sefydliadau rhag cadw tir sydd ddim yn mynd i gael ei ddefnyddio at y diben penodedig.
Rwy'n credu bod gan fentrau bach a chanolig hefyd swyddogaeth bwysig o ran adeiladu ar y parseli bach hynny o dir, tir a na fyddai'n ddeniadol i gwmnïau adeiladu mwy o faint, ond a allai fod yn ddeniadol i gwmnïau adeiladu bach neu ar gyfer hunanadeiladu. Felly, rydym yn cydweithio'n agos â Ffederasiwn y Meistr Adeiladwyr, Ffederasiwn Cyflenwyr Adeiladwyr a Chyflenwyr Adeiladwyr Cymru i hyrwyddo amrywiaeth eang o gynlluniau yr ydym eisoes yn eu darparu. Rydym hefyd yn gweithio drwy'r rhaglen ymgysylltu ag adeiladwyr tai, sydd hefyd yn cynnwys cynrychiolwyr datblygwyr preifat bach, gan gynnwys busnesau bach a chanolig, er mwyn deall y rhwystrau sydd ganddyn nhw o ran adeiladu mwy o dai, a'r hyn y gallwn ni ei wneud i fynd i'r afael â hynny. Fe wnes i, Ken Skates a Lesley Griffiths gyfarfod â'r rhaglen ymgysylltu ag adeiladwyr tai yn yr ychydig wythnosau diwethaf er mwyn deall mwy am y rhwystrau sy'n bodoli, yn enwedig o ran cynllunio adeiladu'r cynlluniau llai hynny hefyd.
Felly, yn amlwg mae llawer iawn yn digwydd, ond rwy'n sylweddoli bod llawer mwy i'w wneud, ac mae gwella ansawdd cartrefi sy'n bodoli eisoes yn rhywbeth sy'n peri pryder i mi. Mae rhai o'r cartrefi hynny sydd yn y cyflwr gwaethaf yn y sector perchen-feddianwyr, ac mae angen inni ystyried yr hyn yr ydym yn ei wneud—. Pan fyddwn wedi cyflawni safon ansawdd tai Cymru yn y sector landlordiaid cymdeithasol cofrestredig a'r sector awdurdodau lleol, yna mae angen inni ddechrau meddwl, mewn gwirionedd, am y cymorth y gallem ni ei gynnig i bobl sy'n berchen ar eu cartrefi eu hunain ond nad yw'r cyllid angenrheidiol ganddyn nhw i ddod â nhw i'r safon y byddem ni eisiau ei weld.