Eitem 5 yw datganiad gan Gadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar gaffael cyhoeddus, a galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor, Nick Ramsay.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n falch o rannu â phawb ohonoch heddiw holl fanylion y gwaith a wnaed hyd yma gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus mewn perthynas â chaffael cyhoeddus yng Nghymru. Cytunodd y pwyllgor i gynnal ymchwiliad, yn dilyn cyhoeddi adroddiad Archwilydd Cyffredinol Cymru ar y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol ar 30 Tachwedd 2017. Roedd yr adroddiad hwn yn dilyn adolygiad ehangach o gaffael cyhoeddus yng Nghymru a ryddhawyd ym mis Hydref 2017. Yn ystod camau cynnar yr adolygiad hwnnw, mynegodd rhai cyrff cyhoeddus bryderon penodol ynglŷn â datblygiad a pherfformiad y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol. Roedd adroddiad yr archwilydd cyffredinol ar y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn ystyried y materion hyn yn fanylach.

Daeth yr adroddiad i'r casgliad fod ffigurau dangosol yn dangos bod cyrff cyhoeddus yng Nghymru wedi gwario £234 miliwn drwy gontractau a fframweithiau'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn 2016-17, gyda £222 miliwn o'r ffigur hwnnw'n gysylltiedig â sefydliadau sy'n aelodau ohono. Fodd bynnag, nid yw cyrff cyhoeddus yn defnyddio fframweithiau'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol gymaint ag y rhagwelwyd, gan arwain at bryderon ynghylch ei ariannu, arbedion llai na'r hyn a ragwelwyd—cofnodwyd £14.8 miliwn ar gyfer 2016-17—a llawer o'i aelodau'n anfodlon.

Efallai y bydd yr Aelodau'n cofio, ym mis Medi 2017, fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol wedi nodi cynlluniau cychwynnol ar gyfer ailffocysu rôl y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a Gwerth Cymru. Caiff hyn ei ddatblygu mewn cydweithrediad â phartneriaid sector cyhoeddus Llywodraeth Cymru. Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn bwriadu uno bwrdd y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a'r bwrdd caffael cenedlethol. Bu'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn ystyried canfyddiadau adroddiad yr archwilydd cyffredinol ac yn ystod ein gwaith hyd yma, mae wedi casglu tystiolaeth gan nifer o awdurdodau lleol, Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol yng Nghymru a Llywodraeth Cymru.  

O ystyried yr adolygiad parhaus o'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a Gwerth Cymru, sydd i fod i adrodd ar ei ganfyddiadau yn yr hydref, cytunwyd y byddai'n gynamserol i'r pwyllgor gyflwyno adroddiad ar ei ganfyddiadau ar hyn o bryd. Rydym wedi cytuno i ddychwelyd at y mater hwn pan fydd yr adolygiad wedi'i gwblhau a byddwn yn ystyried canlyniadau'r adolygiad hwnnw maes o law. Yn y cyfamser, rydym wedi nodi rhai materion yr oeddem am eu dwyn i sylw'r Cynulliad ac i sicrhau'r Aelodau y byddwn yn dychwelyd at y mater pwysig hwn ar yr adeg mwyaf priodol. Roedd yna ystod eang o faterion y bydd angen i'r adolygiad o'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a Gwerth Cymru eu hystyried yn yr hyn sy'n ymddangos yn amserlen heriol.

Mae'r pwyllgor yn credu bod llawer i'w ennill drwy fanteisio i'r eithaf ar botensial y gwariant caffael sector cyhoeddus blynyddol o £6 biliwn a thrwy drawsnewid caffael cyhoeddus yng nghyd-destun Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Mae'n amlwg i'r pwyllgor fod y potensial hwn gryn dipyn o ffordd o gael ei wireddu'n llawn am nifer o resymau a bod angen gwaith datblygu sylweddol ac adeiladu consensws er mwyn symud ymlaen mewn ffordd gydweithredol ac ymateb i rai o'r pryderon a godwyd ynglŷn â dull o weithredu'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol hyd yma. O ystyried y manteision posibl, hyderwn y bydd Llywodraeth Cymru a'i phartneriaid yn darparu'r adnoddau sy'n angenrheidiol i yrru'r gwaith adolygu yn ei flaen yn ddigon cyflym. Rydym yn cydnabod y bydd yna benderfyniadau eraill i'w gwneud ynglŷn â darparu adnoddau ar gyfer gwasanaethau yn y dyfodol.

Mae'r pwyllgor yn croesawu sefydlu grŵp cyfeirio rhanddeiliaid, sy'n elfen hanfodol o gynnwys lleisiau pawb sydd â buddiant. Rydym yn falch fod y cylch gorchwyl ar gyfer y grŵp yn ei gwneud yn glir y disgwylir i'r aelodau sicrhau adborth gan gymheiriaid yn eu priod sectorau a sefydliadau, gan gynnwys sefydliadau nad ydynt yn aelodau ar hyn o bryd o bosibl.

Gan adeiladu ar argymhellion yr archwilydd cyffredinol, credwn ei bod yn bwysig canfod y rhesymau pam y mae cyrff cyhoeddus yn dewis prynu nwyddau a gwasanaethau drwy drefniadau consortia eraill, neu yn syml drwy eu trefniadau lleol eu hunain, yn hytrach na thrwy'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol. Er enghraifft, gwelsom fod £60 miliwn o wariant drwy Wasanaeth Masnachol y Goron y gellid ei gynnwys o dan fframweithiau'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol. Rydym yn croesawu model ariannol a chymelliadol Llywodraeth Cymru ar gyfer y gwasanaeth, a fydd yn ganolog i sicrhau cefnogaeth yn y dyfodol, ond mae'n ymddangos hefyd fod materion tebyg yn codi gyda'r defnydd anghyson o offer ac adnoddau e-gaffael sy'n galw am eu hymchwilio ymhellach.

Rydym yn croesawu'r ffaith y bydd y problemau hyn yn cael eu harchwilio fel rhan o'r gwaith adolygu parhaus. Roeddem yn falch o glywed bod y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol eisoes wedi gofyn i'w gwsmeriaid am sylwadau ar effeithiolrwydd ei fframweithiau ac wedi gweithio gyda'i fwrdd i hyrwyddo manteision defnyddio fframweithiau Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol i brynu nwyddau a gwasanaethau cyffredin ac a ddefnyddir yn fynych, ac i annog ei aelodau i'w defnyddio. Mae'r ymgysylltiad wedi darparu cipolwg allweddol ac eisoes wedi dylanwadu ar nifer o ddatblygiadau cadarnhaol. Er enghraifft, rydym yn ymwybodol fod dulliau rhanbarthol yn cael eu harchwilio bellach gyda'i aelodau, sydd wedi arwain at brosiect peilot lle roedd fframweithiau'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn cynorthwyo saith o awdurdodau lleol yn y de-orllewin i gyflawni eu gofynion o ran gwasanaethau ymgynghori ym maes peirianneg.

Yn olaf, roeddem yn arbennig o bryderus ynglŷn â materion yn ymwneud â recriwtio a chadw a gallu caffael yn gyffredinol yng Nghymru. Ceir cystadleuaeth sylweddol am weithwyr proffesiynol rhwng cyrff cyhoeddus a'r sector preifat. Er inni glywed gan swyddogion Llywodraeth Cymru fod capasiti a gallu yn rhan graidd o gwmpas y broses adolygu, nodwn nad oedd y materion hyn yn cael lle penodol yn y cylch gorchwyl. Rydym hefyd yn nodi bod defnyddio datganiad polisi caffael Llywodraeth Cymru ei hun, sy'n nodi mesur o un gweithiwr caffael proffesiynol am bob £10 miliwn o wariant, yn dynodi diffyg o oddeutu 274 o staff caffael cymwysedig. Mae swyddogion Llywodraeth Cymru wedi dweud wrthym fod materion cyffredinol ynghylch capasiti a gallu caffael ar draws y sector cyhoeddus yng Nghymru yn rhan hanfodol o'r adolygiad ac o'r hyn sy'n dilyn. Deallwn y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â materion hyn drwy gyfrwng rhaglen allu caffael newydd maes o law.

Wrth gwrs, byddwn yn monitro gwaith Llywodraeth Cymru yn y maes hwn, a byddwn yn aros am ganlyniadau ei hadolygiad ar ôl ei gwblhau. Rydym hefyd yn edrych ymlaen at gael y wybodaeth ddiweddaraf am y camau a wnaed sy'n deillio o'r ddau adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru. Felly, yn ystod y saib yn ein gwaith, byddwn yn cadw llygad manwl ar y datblygiadau.

Diolch yn fawr iawn. Nid oes unrhyw siaradwyr ar y datganiad. Felly, diolch i chi amdano.